Η 59η Μπιενάλε σύγχρονης τέχνης της Βενετίας θα περιλαμβάνει μια υπαίθρια έκθεση με έργα Ουκρανών καλλιτεχνών, όπως ανακοινώθηκε την περασμένη Παρασκευή.
Όλα σχεδόν τα έργα που θα παρουσιαστούν δημιουργήθηκαν μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής τον Φεβρουάριο.
Σε λίγες μέρες, στις 23 Απριλίου, γίνονται τα επίσημα εγκαίνια της πιο σημαντικής διοργάνωσης τέχνης στον κόσμο, που περιλαμβάνει χιλιάδες έργα τέχνης στα εθνικά περίπτερα και στο Αρσενάλε. Έχει τον τίτλο «Το γάλα των ονείρων», εμπνευσμένο από το βιβλίο που εικονογράφησε η σουρεαλίστρια καλλιτέχνιδα Λεονόρα Κάρινγκτον, και την επιμελείται η Σεσίλια Αλεμάνι. Στο πλαίσιό της στήθηκε η έκθεση με τίτλο «Piazza Ucraina» που διοργανώνεται από τους επιμελητές του ουκρανικού περιπτέρου Borys Filonenko, Lizaveta German και Maria Lanko, το Ίδρυμα Victor Pinchuk και το Ουκρανικό Ταμείο Τέχνης Έκτακτης Ανάγκης (UEAF) και θα προβάλει καλλιτέχνες που έχουν επιλεγεί από το Αρχείο Τέχνης του UEAF κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Τα έργα, τα οποία έχουν συγκεντρωθεί από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, θα εκτυπωθούν σε μορφή αφισών και θα εκτεθούν σε έναν χώρο που σχεδίασε η Ουκρανή αρχιτέκτονας Dana Kosmina και θα ανανεώνεται τακτικά με νέα έργα στα Giardini, τους κήπους των εθνικών περιπτέρων της Μπιενάλε.
Σύμφωνα με τον επιμελητή και διευθύνοντα σύμβουλο της UEAF Ilya Zabolotnyi, είναι σημαντικό να αναδειχθούν οι Ουκρανοί καλλιτέχνες, όχι μόνο για να επιστήσουν την προσοχή του κόσμου στον πόλεμο αλλά και για να επιβεβαιώσουν την πολιτιστική ανεξαρτησία της Ουκρανίας. «Δεν αγωνιζόμαστε μόνο για τη δημοκρατία. Αγωνιζόμαστε και για την ταυτότητά μας».
Σύμφωνα με τον επιμελητή και διευθύνοντα σύμβουλο της UEAF Ilya Zabolotnyi, είναι σημαντικό να αναδειχθούν οι Ουκρανοί καλλιτέχνες, όχι μόνο για να επιστήσουν την προσοχή του κόσμου στον πόλεμο αλλά και για να επιβεβαιώσουν την πολιτιστική ανεξαρτησία της Ουκρανίας. «Δεν αγωνιζόμαστε μόνο για τη δημοκρατία. Αγωνιζόμαστε και για την ταυτότητά μας», δήλωσε ο Zabolotnyi σε κοινή συνέντευξη μέσω Zoom από το Κίεβο όπου βρίσκεται με την Olga Balashova, μια επιμελήτρια με την οποία ο ίδιος μοιράζεται την εποπτεία της UEAF. «Η ρωσική αυτοκρατορική αφήγηση θέλει ξεκάθαρα να τη διαγράψει», είπε.
Ο Zabolotnyi πρόσθεσε ότι στις 21 Φεβρουαρίου, όταν ο Πούτιν προσπάθησε να δικαιολογήσει την επερχόμενη εισβολή, «ένα από τα βασικά μηνύματα της δήλωσής του είναι ότι δεν υπάρχει Ουκρανία, δεν υπάρχει ουκρανική κουλτούρα, είναι μέρος της Ρωσίας. Γι' αυτό είναι μία από τις πιο σημαντικές στιγμές για όσους εργάζονται στον πολιτισμό, ώστε οι ζωντανές φωνές τους να μην εξαφανιστούν».
Η Μπιενάλε της Βενετίας ξεκίνησε ως ένα από τα κορυφαία γεγονότα του διεθνούς κόσμου της τέχνης το 1895 και συχνά βρέθηκε στο επίκεντρο πολέμων και άλλων ιστορικών γεγονότων. Το 1936 πολλά έθνη, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, μποϊκοτάρισαν την εκδήλωση σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη φασιστική κυβέρνηση της Ιταλίας.
Το 1940 η Μπιενάλε πραγματοποιήθηκε παρά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, γεγονός που ο κριτικός τέχνης Lawrence Alloway χαρακτήρισε «τόσο εντυπωσιακό όσο και παράξενο». Σε μια ιδιαίτερα ακραία αντίδραση στα πολιτικά γεγονότα μετά το πραξικόπημα του Χιλιανού δικτάτορα Αουγκούστο Πινοσέτ το 1974 τη θέση της έκθεσης πήραν διαμαρτυρίες.
Το 2015 ο επιμελητής της Μπιενάλε Okwui Enwezor αποκάλεσε τις διαμαρτυρίες του 1974 «μία από τις μοναδικές περιπτώσεις που η Βενετία αντιμετώπισε μια σύγχρονη καταστροφή και άσκησε ριζοσπαστική κριτική εκείνη ακριβώς τη στιγμή», ρωτώντας «μπορείτε να φανταστείτε να το κάνετε αυτό σήμερα;».
Η έκθεση «Piazza Ucraina» έρχεται μετά τις προσπάθειες που κατέβαλαν οι επιμελητές της Μπιενάλε της Ουκρανίας για να διασφαλίσουν ότι το περίπτερο της χώρας τους θα λειτουργούσε και ενώ είχαν μεταφερθεί από το Κίεβο αρκετά κομμάτια ενός κινητικού γλυπτού του συμμετέχοντος καλλιτέχνη Pavlo Makov.
Έρχεται επίσης μετά την απόσυρση από την Μπιενάλε τον Φεβρουάριο των Ρώσων καλλιτεχνών Alexandra Sukhareva και Kirill Savchenkov και του επιμελητή Raimundas Malasauskas, ενός Λιθουανού που εργαζόταν για το ρωσικό περίπτερο.
Στην έκθεση θα παρουσιαστούν έργα σχεδόν σαράντα καλλιτεχνών που κατάφεραν να παραγάγουν τέχνη παρά τον πόλεμο. Το πιο πρώιμο έργο της έκθεσης θα είναι ένα της Kateryna Lisovenko που δημιουργήθηκε λίγο μετά την ομιλία του Πούτιν στις 21 Φεβρουαρίου. Παρουσιάζει μια μητέρα και ένα παιδί, που αμφότεροι υψώνουν τα δυο μεσαία δάχτυλά τους σε ένδειξη διαμαρτυρίας.
Η Balashova συλλέγει τα έργα τέχνης από τις αρχές Μαρτίου και λέει ότι βρίσκει μεγάλη παρηγοριά σε αυτό. «Η διαδικασία συγκέντρωσης των έργων αυτών μαζί με τους συναδέλφους μου λειτουργεί θεραπευτικά», λέει. «Όταν βλέπεις αυτές τις εικόνες, οι οποίες συμβολίζουν μια συγκεκριμένη συναισθηματική κατάσταση, μπορείς να καταλάβεις τι συμβαίνει. Η προβολή των έργων στο διαδίκτυο», λέει, «ενισχύει την αίσθηση αλληλεγγύης. Βλέπεις τόσους ανθρώπους να λένε πως δεν θα μπορούσαν ποτέ να φανταστούν ότι συμβαίνουν όσα βλέπουν».
Ορισμένοι από τους προσκεκλημένους καλλιτέχνες ακολουθούν μια σχεδόν ντοκιμαντερίστικη προσέγγιση. Ο Kinder Album παρουσιάζει ακουαρέλες που απεικονίζουν πρόσφυγες να στριμώχνονται σε τρένα και γυναίκες να κακοποιούνται από Ρώσους στρατιώτες, καθώς και έναν πίνακα με γυμνές φιγούρες που απομακρύνουν ένα τανκ. Οι εικόνες του Matviy Vaisberg περιλαμβάνουν ήσυχες, σχεδόν αφηρημένες σκηνές μεικτής τεχνικής από μια σειρά με τίτλο «Travel Diary», ενώ τα γραφικά σχέδια της Vlada Ralko με τίτλο «Lviv Diary» φέρνουν τους θεατές συγκλονιστικά κοντά στη βία που ασκείται στη γενέτειρα του καλλιτέχνη.
Η έκθεση έρχεται να προσφέρει μια γεύση από λιγότερο λαμπερή τέχνη και λιγότερο γυαλιστερή πραγματικότητα.
Ο Zabolotnyi λέει ότι ξυπνάει κάθε μέρα στο Κίεβο και σημειώνει όχι την ημέρα του έτους αλλά την ημέρα του πολέμου. «Τα πάντα μπορούν να αλλάξουν δραματικά κάθε λεπτό», λέει. «Οπότε η ημέρα έχει πολύ μικρό ορίζοντα». Κοιτάζοντας αυτή την τέχνη, ωστόσο, βρίσκει αυτά τα στιγμιαία αντικείμενα παράξενα ταιριαστά. «Όταν δεν μπορείς να προγραμματίσεις περισσότερο από μία ημέρα και εργάζεσαι με υλικό που βασικά μπορεί να διαρκέσει αιώνες, τότε δημιουργείται μια πολύ στενή σχέση», λέει. «Είναι ένα βήμα προς την αιωνιότητα».