Γεννήθηκα στην Κρήτη και μεγάλωσα εκεί, σε ένα χωριό των Χανίων, στο περιβάλλον ενός χωριού της δεκαετίας του '70 και του '80. Οι γονείς μου ήταν αγρότες και ο πατέρας μου γραμματέας στην κοινότητα. Δεν είχαν σχέση με τα καλλιτεχνικά, αλλά ο πατέρας μου διάβαζε πολύ και με κάποιον τρόπο ήταν συμφιλιωμένος με την ιδέα ότι μπορεί να υπάρχει τέχνη.
• Ζωγράφος ήθελα να γίνω από πολύ μικρός. Νομίζω ότι ήξερα από την πρώτη στιγμή που θυμάμαι τον εαυτό μου πως είμαι καλλιτέχνης, πως είμαι ένας άνθρωπος δηλαδή που μπορεί να τον απασχολεί η σκέψη του με έναν δημιουργικό τρόπο. Και, βέβαια, μου άρεσε και πάρα πολύ η ζωγραφική. Το μέρος όπου μεγάλωσα είχε, και έχει, σπουδαία ζωγραφική. Επίσης έχει διάσπαρτες βυζαντινές εκκλησίες μικρής κλίμακας, αλλά πάρα πολύ έντονες και ενδιαφέρουσες στο εικονογραφικό τους κομμάτι, οπότε από πολύ νωρίς ήρθα σε επαφή με μεγάλη ζωγραφική. Βλέποντας αυτές τις εκκλησίες και έχοντας τη δυνατότητα να τις επισκέπτομαι ανά πάσα στιγμή, άρχισα να ασκούμαι στην ιδέα ενός χώρου όπου υπάρχει μια εικόνα, όχι απαραίτητα θρησκευτική, αναπαραστατική, φθαρμένη απ' τον χρόνο κ.λπ. κι εγώ να την περιεργάζομαι.
Όντως, η πρώτη μου επαφή με τη ζωγραφική ήταν μέσα από την αγιογραφία, με τη βυζαντινή παράδοση. Αλλά και όταν αποφάσισα ότι θα γίνω ζωγράφος, στα 5 μου, ήρθα σε επαφή με έναν αγιογράφο ο οποίος δούλευε στην εκκλησία του χωριού και τον παρακολουθούσα. Πραγματικά, τότε βεβαιώθηκα ότι αυτό είναι που θέλω να κάνω. Δεν ήξερα ότι θα γινόμουν ζωγράφος, ήξερα ότι με ενδιέφερε πάρα πολύ ένας άνθρωπος που μέσα σε έναν χώρο, με μια γραφίδα, αφήνει ένα ίχνος σε μια επιφάνεια. Δεν μπορούσα να καταλάβω ότι είναι ζωγραφική αυτό το πράγμα, αλλά μου άρεσε πολύ να φαντάζομαι τον εαυτό μου να το κάνει. Αισθανόμουν πολύ ήρεμος στην ιδέα αυτού του ονείρου, της προβολής στο μέλλον, κι έτσι έγινε.
• Ζωγραφίζω ανελλιπώς από το τέλος της εφηβείας μου. Ήρθα στην Αθήνα για να προετοιμαστώ στο φροντιστήριο και να δώσω εξετάσεις στη Σχολή Καλών Τεχνών. Από την πρώτη στιγμή που ήρθα σε επαφή με το φροντιστήριο μέχρι σήμερα δεν έχω σταματήσει ούτε δευτερόλεπτο να δουλεύω και να ζω μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα.
Για μένα, η τέχνη είναι ξεκάθαρα πιο δύσκολη από τη ζωή. Η ζωή είναι πολύ απλό πράγμα, ίσως επειδή δεν την πήρα ποτέ στα σοβαρά. Δεν έχω και τον χρόνο να την πάρω στα σοβαρά. Έχω μεγάλη ευκολία να ζω, χωρίς λεφτά, με λεφτά, μπορώ να ζω ερωτευμένος, χωρίς να έχω ερωτευτεί, και γι' αυτό νομίζω ότι είμαι και καλός στο να φτιάχνω σχέσεις, έχω άνεση σε αυτό το πράγμα.
• Η ζωγραφική σήμερα είναι ο εαυτός μου. Δεν θέλω να πω ότι εγώ είμαι η ζωγραφική, είναι όμως ό,τι πιο κοντινό έχω σε έκφραση, σε σημασία, σε περιεχόμενο, σε νόημα, σε φόβο, ελπίδα, τα πάντα. Είναι δουλειά, εργασία κανονικότατη. Τη διάσταση της τέχνης δεν μπορώ να τη βάλω στην κουβέντα, γιατί αν δεν δουλέψω μια μέρα, δεν την παλεύω, οπότε είναι πολύ προσωπικό αυτό το πράγμα για να μπορέσω να μιλήσω για τέχνη. Είναι δουλειά, και πολύ βαριά μερικές φορές.
• Για μένα, η τέχνη είναι ξεκάθαρα πιο δύσκολη από τη ζωή. Η ζωή είναι πολύ απλό πράγμα, ίσως επειδή δεν την πήρα ποτέ στα σοβαρά. Δεν έχω και τον χρόνο να την πάρω στα σοβαρά. Έχω μεγάλη ευκολία να ζω, χωρίς λεφτά, με λεφτά, μπορώ να ζω ερωτευμένος, χωρίς να έχω ερωτευτεί, και γι' αυτό νομίζω ότι είμαι και καλός στο να φτιάχνω σχέσεις, έχω άνεση σε αυτό το πράγμα. Η τέχνη, όμως, ή, αν θέλεις, η δουλειά, με έχει δυσκολέψει πάρα πολύ. Αυτή την έκθεση την κάνω για να δείξω ακριβώς πόσο πολύ με έχει δυσκολέψει. Είναι τρία χρόνια δουλειάς και κατά τη διάρκειά τους έχω κάνει ένα πολύ μεγάλο ταξίδι εσωτερικό, νομίζω, και εκφραστικό. Κάποια έργα τα δούλευα επί δέκα χρόνια και τελείωσαν το 2018. Όταν δουλεύεις δέκα χρόνια σε μια επιφάνεια και επιμένεις να τη μετασχηματίζεις, ενώ αλλάζεις κι εσύ μαζί μαζί της, αυτό είναι ένα πολύ βαρύ πράγμα. Γι' αυτό μου φαίνεται ευκολότερη η ζωή.
• Τα πιο πρόσφατα έργα μου είναι πάλι με γραμμές, αλλά δεν είναι ότι τις έχω δει κάπου και τις ξανασχεδιάζω, είναι εικόνες δικές μου. Δεν ξέρω αν είμαι αφαιρετικός, νομίζω ότι γίνομαι πιο περιεκτικός, πιο πυκνός. Αυτό σημαίνει ότι έχω μεγάλη ανάγκη για λιγότερα, όχι για περισσότερα. Λιγοστεύει κάτι, αν θέλεις, αλλά εγώ δεν αισθάνομαι να το αφαιρώ. Γίνεται με λιγότερα πράγματα, αλλά είναι αυτά που θέλω, αυτά που χρειάζομαι.
• Τις γραμμές δεν τις είχα ποτέ στο μυαλό μου, προέκυψαν μέσα από τη δουλειά. Δουλεύοντας αυτήν τη σειρά των έργων, σιγά σιγά τα πράγματα άρχισαν να τοποθετούνται σε τέτοια διάσταση που δεν χρειάστηκε να τα ξανασυναντήσω για να πάω παρακάτω. Τα τελευταία έργα είναι αυτά που με οδήγησαν στο να φτιάξω ένα καινούργιο ιδίωμα, μια καινούργια έκφραση που να είναι μόνο με γραμμές. Εντυπωσιάστηκα όταν το έκανα. Δεν πίστευα ποτέ ότι θα μπορούσα να ζωγραφίσω έτσι, δεν σκεφτόμουν καν ότι θα μπορούσε να υπάρξει ως πιθανότητα. Τώρα είναι ο μόνος τρόπος που μπορώ να φανταστώ. Μου αρέσει γιατί είναι όρια, μου αρέσει επίσης γιατί δεν σβήνω, γιατί έρχομαι κατευθείαν και βάζω αυτά τα πράγματα εκεί όπου πιστεύω ότι πρέπει να είναι για να δημιουργήσω αυτά που θέλω. Αυτό με ενδιαφέρει περισσότερο απ' όλα, ότι όταν στέκομαι μπροστά σε μία επιφάνεια είμαι σε θέση να την αντιλαμβάνομαι συνολικά και να μπορώ να ξέρω πώς πρέπει να κινηθώ χωρίς να χάνω χρόνο για να διατυπώσω αυτό που θέλω. Αυτό με ενδιαφέρει πολύ. Αυτό στη ζωή δεν νομίζω ότι το έχω πετύχει.
• Σίγουρα θα ήθελα αυτός που βλέπει το έργο μου να καταλαβαίνει τι βλέπει. Από τη στιγμή που ένας άνθρωπος αφιερώνει χρόνο, έρχεται και μπαίνει στο τριπάκι να το κοιτάξει, φυσικά και με ενδιαφέρει. Τώρα τι βλέπει; Τα δικά του πράγματα, δεν μπορώ εγώ να του πω τι βλέπει, είμαι σίγουρος ότι βλέπει κάτι άλλο από αυτό που έχω φτιάξει. Ίσως, αν είναι πολύ ορεξάτος εκείνη την ώρα, να μου πει κι εμένα τι είδε, μήπως κι εγώ το δω λιγάκι διαφορετικά. Αυτό είναι μια χρήσιμη ιστορία, πολλές φορές μπορεί να είναι και οδυνηρή όμως.
• Πάντα προσέχω τι βλέπω σε ένα έργο. Είμαι ένας καλλιτέχνης που έχει κάνει βαριά μαθητεία και συνεχίζει μέσα στην τέχνη. Με απασχολεί πολύ αυτό. Παλιότερα με απασχολούσε ακόμα πιο πολύ και διάβαζα χρησιμοθηρικά, με πολύ μεγάλη ένταση. Από αυτή την άποψη, ευτυχώς, τώρα δεν κάνω το ίδιο, το ευχαριστιέμαι. Πηγαίνω συνέχεια σε μουσεία, μου αρέσουν κυρίως τα αρχαιολογικά μουσεία. Αυτά νομίζω ότι έχουν πολλά πράγματα να μου δώσουν και τα χρειάζομαι ανά πάσα στιγμή. Αλλά βλέπω, βέβαια, και πάρα πολλή σύγχρονη τέχνη, που την αγαπώ. Βλέπω τέχνη, δηλαδή έχω φίλους καλλιτέχνες, συνεργάζομαι επίσης πολύ με καλλιτέχνες. Δεν έχω φίλους που δεν είναι καλλιτέχνες. Δεν είναι ένα πράγμα που το σκέφτηκα, αλλά αν έχω να διαλέξω μεταξύ ενός καλλιτέχνη κι ενός μαθηματικού, θα προτιμήσω τον καλλιτέχνη ‒ σίγουρο αυτό, δεν έχω κανέναν φίλο μαθηματικό, κι έχω συναντήσει μαθηματικούς στη ζωή μου.
• Πλέον ξεκινάω να φτιάχνω έναν πίνακα από τη διάθεσή μου να ρίξω μια βουτιά. Δεν θέλει πολύ, τώρα το τσακμάκι αρπάζει αμέσως, είμαι γρήγορο πιστόλι. Παλιά ήξερα πολύ καλά να κάνω τη βουτιά, αλλά δεν ήξερα πώς να γυρίσω πίσω. Το πώς γυρίζεις πίσω, όμως, είναι όλη η ιστορία κι αυτό είναι η τέχνη, η δυνατότητα του ανθρώπου να πηγαίνει σε ένα μέρος που ενδεχομένως το επισκέπτεται πρώτη φορά και επιστρέφοντας να είναι σε θέση να μας πει κάτι γι' αυτό που του συνέβη εκεί. Όλη αυτή η διαδικασία, που είναι μια διαδικασία αυτογνωσίας τελικά, η οποία πρέπει να μετασχηματιστεί σε λόγο, σε ήχο, σε οτιδήποτε, είναι η τέχνη. Αυτό μερικές φορές είναι δύσκολο, γιατί αν θέλεις πραγματικά να εμβαθύνεις, δεν υπάρχει manual. Θα πρέπει να γίνει ανάκληση εμπειριών, βιωμάτων, πραγμάτων που δεν έχεις ή που πίστευες ότι δεν έχεις και πραγματικά είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον ταξίδι. Και το μορφοπλαστικό μέρος έχει πολύ ενδιαφέρον, το πώς αυτό το υλικό που συναντάς μπορεί κάθε φορά, μέσα από τη γλώσσα, μέσα από τις δονήσεις, τη συγκίνηση και τις απαγορεύσεις να γίνει τελικά μια καρέκλα, ένα σχέδιο.
• Μπορώ να σου πω ότι νιώθω πολύ ευχαριστημένος αυτήν τη στιγμή γιατί κάνω μια έκθεση στην οποία βλέπω πως υπάρχει ένας ρυθμός τον οποίο νιώθω και βλέπω να έχει εντυπωθεί και σε αυτήν τη δουλειά. Τώρα, αν αυτό είναι επιτυχία ή όχι, δεν ξέρω. Αύριο μπορεί να πάω στο εργαστήριο και να φτιάξω μια σειρά έργα που να ανατρέπουν όλα αυτά τα πράγματα, οπότε θα ξαναβρεθώ πάλι σε ένα χάος, σε μια αρχή. Άρα, τι επιτυχία και κουραφέξαλα!
• Έχω ζωγραφίσει έναν πολύ ωραίο πίνακα με τον Παζολίνι. Είναι ένα ωραίο έργο, που αγαπάω πολύ. Το δούλευα οχτώ μήνες. Ήταν πολύ υψηλή η ταύτιση με αυτή την εικόνα που βρήκα στο Ίντερνετ, η οποία έδειχνε τον Παζολίνι νεκρό, να τον έχει πατήσει το αυτοκίνητο, σε αυτήν τη στάση, και μετά σκεφτόμουν: «Πώς θα μπορούσα να ζωγραφίσω αυτή την εικόνα;». Νομίζω ότι μπόρεσα να κάνω μια πραγματικά πολύ ενδιαφέρουσα ζωγραφιά, αυτό ήταν κάτι πολύ σημαντικό για μένα, και έπαιξε πραγματικά πολύ μεγάλο ρόλο για τη συνέχεια. Όταν άρχισα να βλέπω τι ζωγραφίζω, ποιος είναι ο βαθμός ταύτισης και από πού αντλώ αυτό το υλικό, προκειμένου να το μεταφράσω σε χρώματα και σχήματα, ήξερα ότι είχα φτάσει σε ένα όριο.
• Τα έργα της έκθεσης έχουν να κάνουν πολύ με το πώς ελέγχω την τονική κλίμακα – κάτι που είναι συναισθήματα βέβαια. Το χρώμα και οι τονικές διαβαθμίσεις που ένας ζωγράφος επιχειρεί κάθε φορά έχουν να κάνουν με το πώς έχει κατανοήσει τον συναισθηματικό χώρο και τις ποιότητες των συναισθημάτων. Και με αφορμή διάφορες σκέψεις, τα ολογράμματα, τον χώρο λατρείας, δοκιμαζόμουν σε αυτές τις τονικότητες, ώσπου έφτασα σε μια τονικότητα που ήταν πραγματικά πάρα πολύ ανοιχτή, τόσο υπερφωτισμένη, που άρχισε σιγά σιγά να χάνεται η εικόνα, η αναπαράσταση. Κι εκεί νομίζω ότι έχω βρει κάτι πάρα πολύ σπουδαίο για μένα, έναν καινούργιο χώρο εκφραστικό, στον οποίο μετά τοποθέτησα τις γραμμές ή έφτιαξα με γραμμές αυτό που με ενδιέφερε.
• Ο πιο μεγάλος μου φόβος είναι ο σεισμός. Με ακινητοποιεί. Για όλα τα υπόλοιπα, από τη στιγμή που θα συμβούν, μεσολαβεί ακόμα μία σκέψη, μεσολαβεί ένας χρόνος που μου αφήνει χώρο να αντιδράσω και να σταματήσω τον φόβο. Ο σεισμός με αιφνιδιάζει, όμως. Αυτός είναι ο μεγαλύτερος φόβος μου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
• Προσπαθώ να είμαι ένας ήρεμος άνθρωπος, αλλά με προσβάλλουν οι φασίστες. Δεν έχω τηλεόραση, δεν έχω smartphone, το κινητό μου δεν έχει ούτε κάμερα. Μπαίνω καμιά φορά στο Ίντερνετ για να τσεκάρω το Facebook, να δω για δυο λεπτά ειδήσεις, και άμα είμαι πολύ καμένος και πολύ χάλια θα κολλήσω στο YouTube, θα δω σκουπίδια για λίγο, κι αυτό είναι όλο. Είμαι πολύ προστατευμένος και το κάνω πολύ συνειδητά.
• Είναι πολύ ζορισμένη η φάση αυτήν τη στιγμή, οπότε την ελληνική κοινωνία τη βλέπω με συμπάθεια εξαιτίας αυτού του τεράστιου καναλιού που δεν λέει να τελειώσει. Ο Γκάτσος έχει ένα στιχάκι που λέει ότι φεύγει το ένα πράγμα κι έρχεται το άλλο και είναι το ένα χειρότερο από το άλλο. Λοιπόν, είναι ακριβώς αυτή η φάση. Πώς να συγκροτηθεί αυτό το σώμα σε κοινωνία με όλο αυτό που συμβαίνει; Και πάλι καλά, λέω εγώ. Αυτή είναι η ζωή. Πρέπει να το πάρουμε χαμπάρι. Είναι ζόρι και ο καθένας την παλεύει με το εσωτερικό του απόθεμα, αν έχει.
• Είναι πολύ δύσκολα τα πράγματα για έναν εικαστικό. Σ' εμάς το κράτος δεν έδωσε ούτε τα ψίχουλα που έδωσε στους υπόλοιπους. Ξέρουμε όλοι ότι τον χειμώνα θα είμαστε άφραγκοι, οι περισσότεροι είμαστε ήδη άφραγκοι. Θα ήθελα να δω να κάνουν κάτι αυτήν τη στιγμή και οι θεσμοί και η κρατική μέριμνα, πραγματικά. Πρέπει να βάλουν λεφτά, αλλιώς δεν βγαίνει. Η αγορά τέχνης έχει «κάτσει», ούτως ή άλλως είναι μια αγορά που είναι αρρύθμιστη, ασύμμετρη, ό,τι να 'ναι. Δεν βρίσκεις άκρη, ακόμη κι αν έχεις μάθει να πλοηγείσαι σε αυτό το πράγμα, σήμερα η κατάσταση είναι πολύ δύσκολη. Είμαστε όλοι φεσωμένοι αγρίως.
Η ζωή με έμαθε ότι είναι μεγαλύτερη από μένα. Μόνο αυτό.
• Μου αρέσει πάρα πολύ να περπατάω, είμαι δεινός περιπατητής. Μπορώ να ξεκινήσω από το Μεταξουργείο, να κάνω βόλτα στο Θησείο, να πάω στο Σύνταγμα ή στην Ομόνοια, μια μικρή βόλτα. Επίσης, κάτι που μου αρέσει πάρα πολύ να κάνω είναι, όπου είμαι καλεσμένος για φαγητό, σε οποιοδήποτε μέρος, στο Ψυχικό, στη Γλυφάδα, στον Πειραιά, να γυρίζω στο κέντρο με τα πόδια. Αυτό σημαίνει έξι ώρες περπάτημα και είναι κάτι που με έχει πολύ βοηθήσει να ξεκαθαρίσω πράγματα στο κεφάλι μου. Μου αρέσει πολύ να ακούω μουσική, μου αρέσει να διαβάζω, επίσης μου αρέσει να μην κάνω τίποτε απολύτως. Να κάθομαι σε έναν καναπέ και να κοιτάζω το ταβάνι. Δεν το κάνω συχνά, αλλά το ευχαριστιέμαι πολύ. Επίσης, μου αρέσει πάρα πολύ να κουτσομπολεύω με τους φίλους μου και να μαθαίνω νέα. Είναι μεγάλη απόλαυση. Και με την οικογένειά μου το κάνω αυτό.
• Δύναμη μου δίνει η δουλειά μου και οι άνθρωποι που έχω γύρω μου. Αυτή η δουλειά έχει κάτι πολύ χαρακτηριστικό: όταν πάει καλά ,το νιώθεις, το αισθάνεσαι, δεν κουράζεσαι, κι όταν δεν πάει καλά, πάλι το νιώθεις, γιατί πονάς, πονάνε τα χέρια σου, η πλάτη σου. Όταν πηγαίνει καλά, όταν η ενέργεια μπορεί να ρέει κανονικά, είναι μεγάλη η ανακούφιση. Δεν εννοώ το αποτέλεσμα, καθόλου, μιλάω για την ίδια τη διαδικασία αυτού του πράγματος. όταν υπάρχει αυτή η ροή και είναι ομαλή είναι πολύ θεραπευτικό πράγμα.
• Έχω νιώσει μερικές φορές ευτυχισμένος, θα έλεγα συχνά, παραπάνω από μερικές φορές. Νομίζω ότι είναι πολύ κοντινό πράγμα η ευτυχία, δεν είναι μακρινό. Κι αν δεν υπάρχει γύρω σου, όταν κοιτάξεις, κλάφ' τα Χαράλαμπε. Με μένα αυτό έχει συμβεί. Όσες φορές την εντόπισα ως υπαρκτή, ήταν πολύ κοντά μου, δίπλα μου. Μπορώ να σου δείξω ένα έργο που έφτιαξα, που εκείνη τη στιγμή ήμουν πραγματικά στα ουράνια, όπως το πρώτο έργο με τη γραμμή, το οποίο δεν άρεσε σε κανέναν, αλλά σ' εμένα άρεσε πάρα πολύ. Ήταν μια παραγγελία, ένα έργο που μου πρότειναν να φτιάξω, το πορτρέτο μιας μητέρας, μιας γυναίκας που είχε πεθάνει πρόσφατα. Με απασχόλησε πολύ πώς θα το ζωγραφίσω κι όταν το ζωγράφισα, ήμουν πραγματικά πολύ ευτυχισμένος.
• Η έκθεσή μου έχει τίτλο «Τα θεωρητικά αντικείμενα» και έχει έργα από το 2017 μέχρι το 2020, τριακόσια έργα που προσωπικά μου φαίνονται πολύ ίδια με διαφορετικούς τρόπους. Νομίζω ότι δείχνω πολύ τη διαδικασία της δουλειάς, πώς δουλεύω, πώς από το ένα πράγμα πηγαίνω στο άλλο, «τι είναι αυτό που με κινεί», που λέει και η φίλη μας η Πίνα Μπάους, μέσα στο έργο όμως, μέσα στο εργαστήρι. Είναι η μεγαλύτερη έκθεση που έχω κάνει μέχρι τώρα και είναι η προσπάθεια ενός ανθρώπου να κάνει ζωγραφική με σημερινούς όρους, σύγχρονη ζωγραφική.
Εμένα με ενδιαφέρει να είμαι νέος σε αυτήν τη γλώσσα, θεωρώ ότι είμαι ένας ανανεωτής ζωγράφος, δεν είμαι συντηρητικός, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είμαι καλός ή κακός. Και χωρίς, επίσης, να σημαίνει ότι θεωρώ τους συντηρητικούς ζωγράφους κακούς. Θα ήθελα πολύ να προχωρήσω τα πράγματα από το σημείο από το οποίο τα πήρα, να δώσω ένα έργο πιο βελτιωμένο, φωτισμένο και από άλλες έγκυρες πλευρές. Αυτή η έκθεση είναι η προσπάθεια να κατανοήσω τα προβλήματα της ζωγραφικής, τα οποία έχουν να κάνουν με την επιφάνεια και με το πώς αυτή συντάσσεται, πώς αρθρώνεται, όχι με το αν θα φτιάξω μια ωραία εικόνα ή μια άσχημη. Και να προτείνω τις δικές μου λύσεις, οι οποίες θέλω να είναι καινούργιες. Αν είναι δικές μου και είναι στέρεες και έρχονται πραγματικά από μια παράδοση, θα 'χουν και κάτι καινούργιο.
• Διδάσκω όλη μου τη ζωή. Τα τελευταία δύο χρόνια όχι, γιατί ήμουν πολύ απασχολημένος με τη δουλειά κι έκανα λιγάκι «φιλικές συμμετοχές» ‒ πάντως είναι κάτι που δεν με έχει εγκαταλείψει. Διαρκώς με γυροφέρνει η διδασκαλία, με ενδιαφέρει. Επίσης, είχα πάρα πολύ καλούς δασκάλους, και εξακολουθώ να έχω. Αυτό που μου αρέσει στη διδασκαλία δεν είναι μόνο να διδάσκω αλλά και να διδάσκομαι. Ακόμα έχω να μάθω πολλά πράγματα. Αναγνωρίζω δασκάλους, πρώτα απ' όλα τη δασκάλα μου στη Σχολή Καλών Τεχνών, τη Ρένα τη Παπασπύρου, η οποία μου έμαθε το σημαντικότερο πράγμα. Όταν τέλειωνα τη σχολή, της είπα «τώρα εγώ φεύγω, τι φάση;» και μου λέει «θα διαφυλάξεις τον εαυτό σου, δεν έχεις να κάνεις τίποτε άλλο. Μη χάσεις τον εαυτό σου». Δεν έχω ακούσει πιο σοβαρή κουβέντα.
• Ίσως οι σχολές ‒και δεν αναφέρομαι μόνο στη Σχολή Καλών Τεχνών, που είναι μια σοβαρή σχολή‒ δεν βγάζουν απαραιτήτως καλλιτέχνες. Πρώτα απ' όλα βγάζουν δασκάλους μέσης εκπαίδευσης, οι καλλιτέχνες είναι ένα μικρό ποσοστό μέσα στις σχολές, πολύ μικρό. Άντε να είναι ένα 5% αυτοί που θα συνεχίσουν και θα κάνουν την έκθεση μετά την πτυχιακή, και θα κάνουν και δεύτερη κ.λπ. Αυτό το ποσοστό είναι πάντα εκεί, πάντα υπάρχει, απλώς δεν το διακρίνεις.
• Τα νέα παιδιά έχουν να σου μάθουν πολλά πράγματα, αυτό το έχω ζήσει. Δίδαξα για πολλά χρόνια στο τμήμα Αρχιτεκτόνων της Πάτρας. Είναι ένα μικρό τμήμα, αλλά πάρα πολύ ωραίο και πάρα πολύ σύγχρονο, σημερινό, και νομίζω ότι βγήκα άλλος άνθρωπος. Αυτά που πήρα φεύγοντας είναι πολύ περισσότερα από αυτά που έδωσα. Όσο για το τι θα απογίνει ένας νέος καλλιτέχνης, είναι και θέμα τύχης. Είναι πολύ δύσκολο για έναν άνθρωπο που φέρνει καινούργιες ιδέες ή θέλει να διακριθεί, γιατί υπάρχει παράνοιες, παράκρουση, διάφορα. Ωστόσο, τα πράγματα είναι καλύτερα απ' ό,τι όταν ξεκίναγα εγώ. Νομίζω ότι ένας νέος καλλιτέχνης έχει περισσότερες ευκαιρίες για να προβληθεί, π.χ. τα σόσιαλ μίντια. Υπάρχουν πιο πολλές ανεξάρτητες μικρές γκαλερί, υπάρχουν πολλοί πειραματικοί χώροι αυτήν τη στιγμή στην Αθήνα, όχι εμπορικές αίθουσες τέχνης, κι αυτό είναι καλό πράγμα. Μερικές φορές πάω κι εγώ να κάνω εκθέσεις σε τέτοιους χώρους, γιατί μου αρέσει πολύ να είμαι εκεί εκείνη την ώρα.
• Η ζωή με έμαθε ότι είναι μεγαλύτερη από μένα. Μόνο αυτό.
To άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.