Η Taryn Simon δεν είναι άγνωστη στο αθηναϊκό κοινό. Η τρέχουσα έκθεσή είναι η δεύτερη ατομική της στην γκαλερί Gagosian της Αθήνας.
Έχει προηγηθεί η πρώτη της το 2012, καθώς και μια παρουσίαση έργων της, το 2013, στον εκθεσιακό χώρο The George Economou Collection, στο Μαρούσι, τα οποία προέρχονταν από την ομώνυμη συλλογή.
Η Simon είναι μια Αμερικανίδα καλλιτέχνις (αν και αποκαλύπτονται περισσότερα αν την πούμε Νεοϋορκέζα). Γεννήθηκε το 1975 και δουλειά της συμπεριλαμβάνεται στις συλλογές των σημαντικότερων μουσείων σύγχρονης τέχνης στον κόσμο.
Στην Αθήνα εκτίθεται τώρα ένα μέρος από τη σειρά έργων της του 2015, η οποία έχει τον τίτλο «Paperwork & the Will of Capital» (σε ξέφρενη απόδοση στα ελληνικά «Χαρτοδουλειά και η Βούληση του Κεφαλαίου»).
Το σύνολο αυτής της σειράς αποτελείται από 36 φωτογραφίες μεγάλων διαστάσεων και 12 γλυπτικές εγκαταστάσεις. Στην έκθεση της Αθήνας παρουσιάζονται 6 από τις φωτογραφίες και γι' αυτό όσα ακολουθούν αναφέρονται σ' αυτές και όχι στο πλήρες εννοιολογικό υπόβαθρο της σειράς.
H Simon μας καλεί να εστιάσουμε στις ανθοδέσμες που στολίζουν τα τραπέζια στα οποία υπογράφονται οι μεγάλες πολιτικές συμφωνίες και φροντίζει η ίδια να μας τις δείξει ψυχρές, μπροστά από ένα κατά κανόνα δίχρωμο φόντο χωρίς φωτοσκιάσεις και γιγαντωμένες ώστε να μοιάζουν αναπόφευκτες και καλοθρεμμένες με τη σκληρότητα που αφθονεί στις περιστάσεις που υπηρετούν με το κάλος τους.
Οι φωτογραφίες δείχνουν «ανθοδέσμες» που θα τις περιέγραφε καλύτερα η λέξη «ανθοσυνθέσεις», η οποία έχει αποθεωθεί από το ιδιόλεκτο των ανθοπωλείων και αποδίδει πιο όμορφα το μεγάλο μέγεθος και την ενισχυμένη αύρα υψηλού κύρους που αποκτούν αυτές οι ανθοδέσμες, μέσα στο μπαρόκ φάσμα της καθημερινής ζωής.
Η διαδικασία από την οποία προέκυψε αυτή η σειρά έργων της Taryn Simon ήταν η ακόλουθη: ένας βοτανολόγος μελέτησε με προσοχή φωτογραφίες που συνόδευαν την ειδησεογραφία υπογραφής μεγάλων πολιτικών συμφωνιών. Έτσι, αναγνώρισε κατ' αρχάς τα είδη λουλουδιών από τα οποία ήταν φτιαγμένη σε κάθε περίπτωση η ανθοδέσμη που στόλιζε το τραπέζι όπου μπήκαν οι υπογραφές.
Στη συνέχεια στάλθηκαν στο ατελιέ της Simon περίπου 4.000 λουλούδια (όλων των ειδών που είχε αναγνωρίσει ο βοτανολόγος), τα οποία προέρχονταν από το περίφημο δημοπρατήριο ανθέων του Aalsmeer της Ολλανδίας. Στο ατελιέ της λοιπόν δημιουργήθηκαν μπουκέτα λουλουδιών όμοια με αυτά που εικονίζονται στις ειδησεογραφικές φωτογραφίες που μελέτησε ο βοτανολόγος.
Τέλος τα μπουκέτα φωτογραφήθηκαν. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι υπογραφές συμφωνιών που η καλλιτέχνις αξιοποίησε στο πλαίσιο αυτού του πρότζεκτ ήταν διαφόρων εποχών, αλλά πάντα μεταξύ κρατών που συμμετείχαν στην περίφημη «Διάσκεψη του Bretton Woods» (της οποίας η πλήρης επίσημη ονομασία είναι Νομισματική και Χρηματοοικονομική Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών και έγινε κατά τις 3 πρώτες εβδομάδες του Ιουλίου 1944, στο εν λόγω θέρετρο του New Hampshire των ΗΠΑ, με τη συμμετοχή 44 συμμαχικών χωρών).
Πρόκειται για την ιστορική διάσκεψη κατά την οποία αποφασίστηκε η ίδρυση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) και της Παγκόσμιας Τράπεζας και θεμελιώθηκε η παγκοσμιοποίηση των οικονομιών μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, χάρη στην εφαρμογή σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών του λεγόμενου συστήματος του Bretton Woods.
Με άλλα λόγια, οι πολιτικές συμφωνίες στις οποίες αναφέρεται η Taryn Simon είναι αυτές που έχουν την πρόθεση να αλλάξουν τη μοίρα των λαών. Συχνά όμως, στην πορεία, η εφαρμογή τους στρεβλώνει τις αρχικές προθέσεις, με συνέπεια να προκαλείται ανάλογη στρέβλωση και της μοίρας των λαών.
Τις ίδιες τις ανθοδέσμες όμως, που ανασυνθέτει και φωτογραφίζει η Taryn Simon, τις αξιοποιεί για να υπογραμμίσει τις επιδεικτικές ενέργειες, την υποκρισία, αλλά και γενικότερα ό,τι εντάσσεται στο φάσμα των θεατρινισμών των πολιτικών και οικονομικών εξουσιών. Δεδομένου ότι μόνο χάρη σε θεατρινισμούς ενδυναμώνεται η ισχύς των εξουσιών, ολοκληρώνεται η εκάστοτε παράτα τους και συντηρούνται τα πρωτόκολλα δημιουργίας εντυπώσεων στον κόσμο.
Οι φωτογραφίες των «ανθοσυνθέσεων» της Simon πλαισιώνονται από βαριές ξύλινες κορνίζες των οποίων η δεξιά κατακόρυφη πλευρά έχει μεγαλύτερο πλάτος και σε αυτήν «φωλιάζει» ένα μικρό σημείωμα στο οποίο αναγράφεται η πολιτική συμφωνία για την οποία η εικονιζόμενη ανθοδέσμη χρησίμευσε ως στολισμός του τραπεζιού όπου έλαβε χώρα το τελετουργικό της υπογραφής της.
Αναγράφονται επίσης τα είδη των λουλουδιών που συνθέτουν το μπουκέτο. Το σημείωμα είναι επιδεικτικά μικρού μεγέθους σε σχέση με τη φωτογραφία. Κορυφώνει το δράμα της εικόνας με τον τρόπο που τα κερασάκια τελειοποιούν μια τούρτα.
Η αντίστιξη της κλίμακας των δύο αυτών στοιχείων που συγκροτούν το έργο είναι το πρώτο πράγμα που παρατηρεί κανείς, μόλις αναλάβει τις δυνάμεις του από τον εντυπωσιασμό που προκαλεί διαμιάς η μνημειακή διάσταση των έργων.
Ποιο είναι άραγε εκείνο από τα δύο που λειτουργεί αντισταθμιστικά του άλλου; Ποιο έχει την πρωτοκαθεδρία στη σύνθεση; Είναι η γιγαντιαία εικόνα της ανθοδέσμης που ισοσκελίζει την αναφορά στο πολιτικό γεγονότος, ή μήπως το πολιτικό γεγονός ωχριά ενώπιον του προαναγγελθέντος θανάτου που συμβολίζει η ανθοδέσμη;
Η Kate Fowle, που είναι η αμερικανικής καταγωγής καλλιτεχνική διευθύντρια του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Garage στη Μόσχα (του πρώτου κοινωφελούς πολιτιστικού οργανισμού με αντικείμενο τη σύγχρονη τέχνη που ιδρύθηκε στη Ρωσία), στο κείμενό της με το οποίο παρουσιάζει αυτήν τη σειρά έργων της Taryn Simon στη σχετική πολυτελή έκδοση αναφέρει ότι:
«Όσοι γνωρίζουν γενικότερα το έργο της καλλιτέχνιδας παρατηρούν ότι η παραγωγή τόσο μεγάλων εικόνων, τόσο καθαρών, τόσο ευανάγνωστων και εστιασμένων σε ένα μόνο θέμα αποτελεί κάτι σαν παράβαση σε σχέση με την υπόλοιπη μέχρι τώρα δουλειά της, η οποία αφοσιώνεται στην αφήγηση ιστοριών και στο χρονογράφημα εκείνης της αλήθειας, την οποία δύσκολα μπορεί κάποιος να αποδεχθεί και να αφομοιώσει».
Και μάλλον μοιάζει να έχει δίκιο η Fowle ότι δεν γεννιέται κάποια αφήγηση από αυτές τις «ανθοσυνθέσεις» που φαίνονται στατικές, αδιάσταλτες κι ατάραχες, σαν μοναχικά, αρχέγονα μενίρ σε ανοικτό λιβάδι.
Κι ωστόσο, παρατηρώντας κάπως καλύτερα τις λεπτομέρειες, καταλήγει κάποιος πως, παρά τη «νατουραλιστική» απεικόνιση των λουλουδιών, υπάρχουν δύο επιμέρους χαρακτηριστικά που εξωθούν τον θεατή στην ανασύσταση μιας μυθοπλασίας για να ερμηνεύσει τα φαινόμενα.
Το πρώτο είναι το υπερφυσικό μέγεθος της ανθοδέσμης και ο σχετικός υπερδυναμισμός που επιβάλει στη σύνθεση. Το δεύτερο είναι ότι δεν διακρίνονται σκιές.
Και ίσως η πιο μυθιστορηματική από όλες τις πιθανές ερμηνείες των δύο αυτών χαρακτηριστικών θα ήταν ότι οι «ανθοσυνθέσεις» στέκονται ενώπιον μας σαν «βαμπιρικές» υποστάσεις των πραγματικών. Επειδή αυτές είναι έτσι, εμφανίζεται μπροστά μας, ως απέθαντο, εκείνο που στην πραγματικότητα, ήδη με την πρώτη ματιά, έδειχνε το μελλοθάνατο στην όλη ιστορία.
Το κολασμένο αφανές, αλλά και προφανές ταυτόχρονα, στέκεται λοιπόν μπροστά μας γιγάντιο και κραυγαλέο, ενώ εμείς μέχρι τώρα το είχαμε αγνοήσει.
Και είναι μάλλον εκεί για να μας υπενθυμίζει ότι στο σβέλτο σενάριο της καθημερινότητας, η αλήθεια μπορεί να μας παρουσιάζεται κρυμμένη κάτω από έναν μανδύα από κλισέ σύμβολα (όπως είναι π.χ. οι ανθοσυνθέσεις που στολίζουν τα τραπέζια των διαπραγματεύσεων και της υπογραφής των σπουδαίων συμφωνιών με θεατρικό στόμφο και φανφάρες).
Τα σύμβολα αυτά, ενώ κατά βάση τα αποδεχόμαστε ως «επιβεβλημένα», συγχρόνως τα απαλείφουμε ως μη ουσιώδη με την ίδια αδιαφορία με την οποία αντιμετωπίζουμε τα τελετουργικά πρωτόκολλα που τα επιβάλλουν. Επειδή εμείς προσπερνάμε γρήγορα αυτά τα κλισέ, προσπερνάμε και την αλήθεια που καμουφλάρουν.
Συμβαίνουν όλα ακριβώς όπως σε κάθε περίπτωση που πιστεύουμε πως βλέπουμε ένα προβατάκι κι ως εκ τούτου δεν ανησυχούμε, παρά το ότι αυτό που κοιτάζουμε πραγματικά είναι ένας λύκος με δορά προβάτου.
Ωστόσο η αλήθεια εξακολουθεί να βρίσκεται εκεί – παρούσα, δυνατή, ευθαρσής. Δεν αναχαιτίζεται ποτέ, παρά μας κατευθύνει πάντα να διακρίνουμε τη μοίρα των πραγμάτων. Ασχέτως από το αν εμείς της δίνουμε την προσοχή που θα της άξιζε.
H Simon μας καλεί να εστιάσουμε στις ανθοδέσμες που στολίζουν τα τραπέζια στα οποία υπογράφονται οι μεγάλες πολιτικές συμφωνίες και φροντίζει η ίδια να μας τις δείξει ψυχρές, μπροστά από ένα κατά κανόνα δίχρωμο φόντο χωρίς φωτοσκιάσεις και γιγαντωμένες ώστε να μοιάζουν αναπόφευκτες και καλοθρεμμένες με τη σκληρότητα που αφθονεί στις περιστάσεις που υπηρετούν με το κάλος τους.
Οι αναλογίες τους με τις ανθοδέσμες στις νεκρές φύσεις της φλαμανδικής ζωγραφικής του 17ου αι. είναι αδιαμφισβήτητες. Οι «ανθοσυνθέσεις» της Simon είναι σημερινές υπέρλαμπρες εκδοχές εκείνων των «memento mori» - των περίφημων «υπενθυμίσεων θνητότητας» που συνιστούν μια εντυπωσιακή και μακραίωνη ζωγραφική παράδοση, η οποία αφοσιώθηκε στην αλληγορική απόδοση της ματαιότητας της ζωής και των πραγμάτων.
Είναι μία συγγένεια που επιβεβαιώνεται και από το στοιχείο ότι στις φωτογραφίες της Simon τα λουλούδια που συνθέτουν τις ανθοδέσμες δεν θα μπορούσαν να βρίσκονται ποτέ μαζί στη φύση, λόγω εποχικότητας της ανθοφορίας τους και γεωγραφικής διασποράς των ειδών. Όπως ακριβώς συμβαίνει και στα «απίθανα μπουκέτα» του φλαμανδικού μπαρόκ.
Μια «νεκρή φύση» ήταν το πρώτο έργο που θα παράγγελναν σε έναν ζωγράφο οι εύποροι Φλαμανδοί του 17ου αι., μόλις συμπλήρωναν τα πορτρέτα όλων των μελών της οικογενείας τους, και θα χρησίμευε επίσης ως σύμβολο κοινωνικού status.
Ασυνείδητα όμως λειτουργούσε και ως υποκριτική δήλωση πίστης στην θνητότητα και την αδυναμία του ανθρώπινου γένους, ενώ ήδη από τότε οι ισχυροί της οικονομίας ένιωθαν παντοδύναμοι και κυρίαρχοι των πάντων (ορατών τε και αοράτων).
Η επιθυμία, η πρόθεση, η διαθήκη, αλλά και η ιδεολογική παρακαταθήκη του κεφαλαίου (κατ' επέκταση και του καπιταλισμού) διαφαινόταν ήδη από την εποχή εκείνη στις Κάτω Χώρες.
Πόσο μάλλον τώρα, στη σύγχρονη εποχή, στα τραπέζια των υπογραφών όπου οι «ανθοσυνθέσεις» στέκουν πιστά και απρόσωπα, όπως όλοι οι «βωβοί υπηρέτες» που συνεχίζουν τη δουλειά τους, ενώ γνωρίζουν ότι η εξουσία δεν πιστεύει σε όσα διατείνεται ότι πιστεύει, όπως γνωρίζουν επίσης ότι φθείρει αυτόν που δεν την έχει.
Info:
TARYN SIMON
Paperwork and the Will of Capital
27 Φεβρουαρίου – 5 Απριλίου, 2018
Gagosian Gallery
Μέρλιν 3