Στην αρχή η φήμη ακούστηκε σαν αστείο: «μια ελληνική Μπιενάλε!». Λαμβάνοντας υπόψη το κόστος και τη δυσκολία [έως αδύνατο] του εγχειρήματος, ήταν μάλλον τρελό όνειρο. Κρίνοντας από το αποτέλεσμα, όμως, τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο. Αρκεί να υπάρξουν κάποιοι τολμηροί [με γερές δόσεις τρέλας] να αναλάβουν το ρίσκο. Η πρώτη Μπιενάλε της Αθήνας είναι γεγονός, και από την περασμένη Δευτέρα η Τεχνόπολη στο Γκάζι έχει ανοίξει τις πόρτες της για να υποδεχτεί το φιλότεχνο κοινό της Αθήνας, της Ελλάδας, ολόκληρου του κόσμου. Δεν ξέρω πώς αισθάνονται αυτήν τη στιγμή οι τρεις διοργανωτές της, δύο μέρες πριν τα εγκαίνια στο Γκάζι πάντως επικρατούσε πανικός και όλοι βρίσκονταν σε μια κατάσταση πυρετώδους προετοιμασίας. Η Ξένια Καλπακτσόγλου, oPoka-Yio και ο Αυγουστίνος Ζενάκος κάνουν ένα σύντομο διάλειμμα, και με τα κινητά να χτυπούν ασταμάτητα μιλούν για ένα από τα πιο φιλόδοξα σχέδια στα χρονικά της σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα.
«Ξεκινήσαμε με σοβαρές συζητήσεις άγχους και αγανάκτησης με το τι γίνεται και το πώς μπορεί να δουλέψει κανείς στην πόλη, πώς μπορεί να δείξει τέχνη και να βοηθήσει να παραχθεί τέχνη, να γίνουν καινούργιες παραγωγές, να επικοινωνούν οι καλλιτέχνες μεταξύ τους, με τη διεθνή σκηνή κ.ο.κ. Υπήρξαν τέτοιες συζητήσεις, αλλά υπήρχαν και συζητήσεις που εκείνη την εποχή φάνταζαν εντελώς εξωπραγματικές, όπως "φανταστείτε να έκανε κάποιος μια Μπιενάλε"» λέει ο Αυγουστίνος Ζενάκος.
«Σε κάποιο σημείο απλώς αναρωτηθήκαμε "πού γράφει ότι μια Μπιενάλε θα πρέπει να είναι κάτι συγκεκριμένο; Μία Μπιενάλε είναι μια έκθεση που επαναλαμβάνεται κάθε δύο χρόνια. Οπότε, γιατί δεν μπορεί αυτή η Μπιενάλε -όπως οι περισσότερες Μπιενάλε του κόσμου- να είναι ένας αυτόνομος θεσμός, να ιδρυθεί και να προχωρήσει;". Στην πορεία μεγάλωσε, μεγάλωσε πολύ. Εκείνη την εποχή δεν είχαμε αντίληψη του πόσο θα μεγαλώσει».
Το φετινό Σεπτέμβριο παρατηρείται στην Αθήνα πολιτιστικός οργασμός. Αντέχει η Αθήνα τόση τέχνη μαζεμένη;
Α.Ζ. Πρώτα απ' όλα, υπάρχει εδώ μια διαπίστωση ότι η τέχνη διακινείται. Από αυτή την άποψη, υπάρχει μία σχέση μεταξύ κοινού και παραγωγής. Η τέχνη όμως από την άλλη είναι ένα πάρα πολύ ιδιαίτερο προϊόν. Γιατί δεν παράγεται πια; Αυτή η ερώτηση είναι αρκετά περίπλοκη για να την απαντήσει κανείς. Η αλήθεια είναι ότι παράγεται. Έτσι κι αλλιώς. Από τη μία, η έξαρση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων σημαίνει ότι υπάρχει όρεξη γι' αυτές. Από την άλλη, γίνονται επειδή υπάρχει ανάγκη να γίνουν απ' τους ανθρώπους που εμπλέκονται σε αυτές.
Πόσο εξοικειωμένο είναι το κοινό με τέτοιου είδους εκθέσεις;
Α.Ζ. Το κοινό είναι κάτι απρόβλεπτο. Κάποιοι είναι εξοικειωμένοι, κάποιοι δεν είναι αλλά έχουν όρεξη, άλλοι δεν έχουν όρεξη παρ' ότι είναι εξοικειωμένοι. Συχνά γίνεται το λάθος να λέμε ότι από τη μία υπάρχει μία ελίτ που ξέρει τα πάντα και είναι ειδική και από την άλλη υπάρχουν αυτοί που δεν ξέρουν τίποτα. Δεν είναι έτσι. Υπάρχουν άπειρες διακυμάνσεις μέσα σ' αυτό, και πολλοί τρόποι για να ανταποκριθεί κανείς σ' αυτές τις διακυμάνσεις. Γι' αυτό κι εμείς εδώ φτιάξαμε μια ιστορία, υποθέτοντας ότι η ιστορία, η βασική δομή της αφήγησης, είναι ο τρόπος με τον οποίο μπορείς να επιτρέψεις σε ανθρώπους -άσχετα με το βαθμό εξοικείωσής τους- να σε παρακολουθήσουν. Κάποιος που θα έχει περισσότερη γνώση ενδεχομένως να εντρυφήσει περισσότερο, άλλος όχι. Όλοι όμως θα μπορούν να παρακολουθήσουν τη ροή αυτού του πράγματος. Επίσης, αυτό είναι το στοίχημά μας. Να μιλήσουμε σε ανθρώπους που δεν είχαν σχέση με την τέχνη, που δεν έμπαιναν σε γκαλερί. Μας ενδιαφέρει ο άσχετος, αυτό ακριβώς είναι το στοίχημα. Να τον φέρουμε μέχρι εδώ. Πιο δύσκολο είναι να πείσεις κάποιον να έρθει μέχρι το Γκάζι, παρά να καταλάβει τι γίνεται όταν βρεθεί μέσα. Άνθρωπος που έχει παρακολουθήσει κινηματογράφο, μουσική, αποκλείεται να μη βρει κάτι που τον ενδιαφέρει.
Πόσο μεγάλο είναι το ρίσκο;
Ξ.Κ. Σε κλίμακα δεν μετριέται. Μεταφράζεται σε εκατομμύρια. Είναι πολύ μεγάλο και είναι πολύ προσωπικό το ρίσκο για μας τους τρεις που το πήραμε μαζί. Αισθανόμαστε λίγο καλύτερα που δεν είναι ο καθένας μόνος του.
Για ποιο λόγο το κάνατε όλο αυτό; Ποιο το δικό σας όφελος;
Α.Ζ. Για μας πολλές φορές ήταν αδιέξοδο το γεγονός ότι δεν μπορούσαμε να δουλεύουμε πάνω στο αντικείμενο που θέλαμε, και δεν είμαστε οι μόνοι που το αντιμετωπίζουμε αυτό. Η ασχολία με αυτό που μας αρέσει είναι το μεγαλύτερο όφελος. Δημιουργώντας την Μπιενάλε δημιουργήσαμε και μια σειρά δραστηριότητες, ήρθαμε σε επαφή με άλλους συναδέλφους με τους οποίους συνεργαζόμαστε σε άλλα επίπεδα. Η σύντομη απάντηση είναι επειδή θέλαμε να κουνηθεί κάτι. Από κει και πέρα, τα πράγματα πήραν το δρόμο τους. Όταν αυτό γίνεται πραγματικό, το ένα κομματάκι έρχεται και κλειδώνει πάνω στο άλλο. «Έχουμε και το σύνδρομο του Ιησού, εμείς πρέπει να τραβάμε τα βάρη του κόσμου, να τα έχουμε στις πλάτες μας» προσθέτει ο Poka-Yio.
Γιατί «Destroy Athens»;
P.Y. Για να εισαγάγεις μια πόλη η οποία είναι καινούργια και θέλεις να την προτείνεις, πρέπει να την κοιτάξεις πρώτα, δεν ξέρει ο ξένος κόσμος τι γίνεται εδώ. Δεν μπορούσαμε στην πρώτη Μπιενάλε μας να ασχοληθούμε με πράγματα εκτός πόλης. Ο τίτλος δεν είναι κυριολεκτικός, μιλάμε για μια συμβολική Αθήνα. Μπορεί να έχεις μεγαλώσει στο Μιλγουόκι, να μην έχεις βγει ποτέ απ' την Αμερική. Την Αθήνα όμως την ξέρεις, σε έχει προσδιορίσει κι αυτή ως ένα σημείο, την έχεις μάθει στο σχολείο. Η Αθήνα, όπου κι αν βρίσκεσαι, συμβολίζει κάποια πράγματα.
A.Z. Έχει να κάνει και με τον τρόπο που ξεκινήσαμε να στήνουμε όλο αυτό, εκείνο το συνθηματικό. Ήταν η αφορμή για να ξεκινήσουμε κάτι άλλο, το, ας το πούμε, δημιουργικά θυμωμένο. Πάντως, η αλήθεια είναι ότι από ένα σημείο και μετά αρχίσαμε να αντιμετωπίζουμε την Αθήνα εντελώς μεταφορικά, ως μια μεταφορά για την αίσθηση ταυτότητας που αναζητεί κανείς. Όλο το σκηνικό της έκθεσης όπως στήθηκε είναι αυτή η πορεία αναζήτησης, αυτή η ιστορία.
Η έκθεση;
Α.Ζ. Διαφέρει σε πολλά απ' τις εκθέσεις που έχει συνηθίσει το κοινό. Το κύριο χαρακτηριστικό της είναι ότι είναι γραμμική. Έχει μια αρχή και ένα τέλος στο οποίο πηγαίνεις βήμα-βήμα, σε μια πορεία που έχει προδιαγραφεί πολύ αυστηρά. Βλέπεις τα έργα αυτά από μόνα τους έχουν μία δραματουργία. Εξελίσσονται στο χρόνο δηλαδή. Αυτό ευελπιστούμε. Οι ενότητες προσδιορίζονται με την ημέρα: ημέρα πρώτη, δεύτερη, τρίτη, μέχρι έκτη ημέρα και στην κάθε ημέρα το υποκείμενο περνάει από κάποια στάδια, από κάποιες μεταμορφώσεις - μια πορεία αυτογνωσίας. Μία πορεία η οποία βλέπει πάντα μπροστά της ένα αδιέξοδο. Είναι η βασική υπαρξιακή ιστορία από την αρχή ως το τέλος και ο τρόπος που έχει παρουσιαστεί είναι αρκετά πρωτότυπος. Απ' το γενικό στο ειδικό, από το πολιτικό στο εσωτερικό και το προσωπικό. Έχει μια τέτοια γραμμική πλοήγηση. Το τέλος δεν το αντιμετωπίζει σαν θάνατο. Αυτή είναι ίσως η διαφορά. Γι' αυτό και δεν υπάρχει έβδομη μέρα.
Ξ.Κ. Η Μπιενάλε είναι η άλλη πλευρά του νομίσματος των art fair. Οι εκθέσεις σαν κι αυτή, οι οποίες, ακριβώς επειδή δεν είναι κερδοσκοπικές -δεν λέμε ότι δεν εντάσσονται σε ένα σύστημα διακίνησης, όλα είναι μέρος αυτού του συστήματος-, δίνουν την ευκαιρία να παραχθούν πολύ πιο φιλόδοξα πράγματα.
Adreamcometrue...
P.Y. Έχουμε έργα αρκετών Ελλήνων -χαρήκαμε πάρα πολύ που είχαμε ένα μηχανισμό παραγωγής νέων έργων- και πάρα πολλών ξένων καλλιτεχνών - τόσο μεγάλα ονόματα που όταν δέχτηκαν εκπλαγήκαμε. Ήταν άνθρωποι που θέλαμε σώνει και καλά να συνεργαστούμε μαζί τους, κατά κάποιον τρόπο είδωλά μας. Στην αρχή πας να τους ζητήσεις αυτόγραφο και μετά συνεργάζεσαι μαζί τους!