Το καθυστερημένο, ως συνήθως, Χόλιγουντ βράβευσε φέτος το Moonlight με το Όσκαρ καλύτερης ταινίας, λίγα χρόνια μετά τον θρίαμβο της Ζωής της Αντέλ στις Κάννες. Θεωρούνται υπερβάσεις πια αυτές οι βραβεύσεις ή μπορούμε να τις κατατάξουμε ως ένα είδος statement; Πιθανά, αν και αυτά τα ζητήματα θα έπρεπε να θεωρούνται τελειωμένα εδώ και χρόνια. Η επιλογή σεξουαλικής ταυτότητας και η δράση που ακολουθούσε όταν αυτή η επιλογή δε συμφωνούσε με τα «φυσιολογικά» κριτήρια της κοινωνίας, αποτέλεσε κατά το παρελθόν σοκαριστικό θέαμα για το κινηματογραφικό κοινό και έγινε προϊόν εκμετάλλευσης, με χαρακτήρες που αποδόθηκαν στερεοτυπικά ως και γελοία, βοηθώντας στη διατήρηση ενός είδους κοινωνικού ρατσισμού.
Όχι πάντα όμως. Οι αγώνες για το δικαίωμα στη διαφορετικότητα πέρασαν και μέσα από το σινεμά, με ταινίες που πρωτοστάτησαν, απαγορεύθηκαν και συγκίνησαν μέρος του κοινού την εποχή που τις είδε. Είναι βέβαια πολύ περισσότερες από τις 10 που επιλέχθηκαν παρακάτω, οι περισσότερες εκ των οποίων βασίστηκαν στο ότι γυρίστηκαν για μεγάλο (αριθμητικά) κοινό και ήλπισαν πως με τον τρόπο τους θα αλλάξουν de facto αντιλήψεις. Λείπουν επίσης κάποια εξαιρετικά ντοκιμαντέρ σαν το Times of Harvey Milk (1983) ή το Celluloid Closet, μια αξεπέραστη εγκυκλοπαίδεια για τη δυσκολία του να είσαι γκέι στο κλασικό Χόλιγουντ.
Ξεκινώντας από τη Γερμανία την περίοδο του βωβού σινεμά και φθάνοντας ως τη δεκαετία του 90, αυτές οι ταινίες έδειξαν το δρόμο, άλλες λίγο φοβισμένα και άλλες όχι, προς μια πιο φιλελεύθερη κοινωνία.
Different from Others (1919)
Η Παράγραφος 175 ήταν μια διάταξη του γερμανικού ποινικού κώδικα που τέθηκε σε ισχύ το 1871 και καθιστούσε την ομοφυλοφιλία εγκληματική πράξη. Αυτήν πολέμησε ανοιχτά ο Δρ. Μάγκνους Χίρσφελντ μαζί με τον σκηνοθέτη Ρίτσαρντ Όσβαλντ μέσω της, ιστορικής σημασίας, ταινίας τους που κατάφερε και γυρίστηκε γιατί η επιτροπή λογοκρισίας του νέου γερμανικού κράτους δεν είχε τεθεί ακόμη σε λειτουργία. Οι δυο τους κριτικάρουν ανοιχτά τις επιπτώσεις της διάταξης, ειδικότερα για το πως χρησιμοποιούνταν συχνά από κακοποιούς ως μέσο εκβιασμού (ζητούσαν λεφτά από εύπορα, αξιοσέβαστα πρόσωπα της κοινωνίας με την απειλή ότι θα τους κατηγορούσαν ως ομοφυλόφιλους), αλλά και την απάνθρωπη λογική της αναγωγής της ομοφυλοφιλίας ως ανωμαλία.
Η ταινία έχει ως κεντρικό ήρωα έναν πετυχημένο βιολιστή ο οποίος ερωτεύεται έναν από τους νέους μαθητές του, και προσπαθεί να διαχειριστεί τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει αυτός ο έρωτας. Ξεκάθαρη στις απόψεις της (δεν υπονοεί τον ομοφυλοφιλικό έρωτα, αλλά τον παρουσιάζει ανοιχτά), άνοιξε το δρόμο για την επιστροφή της λογοκρισίας στη γερμανική κινηματογραφική βιομηχανία, περιορίστηκε σε ιδιωτικές προβολές, σώθηκε από τη μανία του ναζιστικού κόμματος να καταστρέψει κάθε κόπια και τελικά μετά από χρόνιες προσπάθειες, βγήκε σε αποκατεστημένη κόπια το 2014.
Michael (1924)
Η ωραιότερη εικαστικά από τις τρεις βωβές ταινίες που αναφέρονται στη λίστα, γερμανική παραγωγή και πρώτη ουσιαστικά σπουδαία στιγμή του μεγάλου δανού σκηνοθέτη Καρλ Θίοντορ Ντράγιερ, στην πιο άγνωστη περίοδο της καριέρας του, πριν κερδίσει καθολική αναγνώριση με το Πάθος της Ζαν ντ' Αρκ λίγα χρόνια αργότερα. Ένα ερωτικό τρίπτυχο ανάμεσα σε έναν γερασμένο γλύπτη, τον μαθητή του και μια γυναίκα, υπονοεί σαφώς τη σαρκική σχέση των δύο πρώτων χωρίς να δείχνει κάποια ξεκάθαρη σκηνή, αλλά τα διάσημα κοντινά πλάνα του Ντράγιερ στα πρόσωπα των πρωταγωνιστών είναι κάτι παραπάνω από διαφωτιστικά. Όπως και το Different from Others, βοήθησε και αυτό άθελά του στη θέσπιση αυστηρότερων κανόνων για την άδεια προβολής ταινιών με παρόμοιο θέμα.
Sex in Chains (1928)
Ο Γουίλιαμ Ντίτερλε, πριν μετακομίσει το Χόλιγουντ όπου έγινε ένας από τους σημαντικότερους «μετανάστες» του επόμενα χρόνια, γύρισε στη Γερμανία ένα δράμα στο οποίο σχολίαζε ανοιχτά, αλλά καθόλου καταγγελτικά, μια περίπτωση ομοφυλοφιλικής σχέσης μέσα στη φυλακή. Ο πρωταγωνιστής (που τον υποδύεται ο ίδιος ο Ντίτερλε) είναι παντρεμένος και οδηγείται στη φυλακή όπου θα καταλήξει στην αγκαλιά ενός συγκεκριμένου συγκρατούμενού του. Παρά τις συνηθισμένες για την εποχή υπερβολές στο παίξιμο, η ταινία παραμένει κάνει μια γενναία συνεισφορά στο θέμα, κρατώντας ως αμάρτημα την μοιχεία (αφού την ίδια ώρα η σύζυγος του πρωταγωνιστή καταλήγει σε αγκαλιά άλλου) και όχι τη σχέση μεταξύ δύο ανδρών.
Mädchen in Uniform
Ξανά από τη Γερμανία, λίγο πριν την άνοδο του ναζισμού, ένα φιλμ ασχολήθηκε και πάλι με το θέμα της ομοφυλοφιλίας όταν σε έναν κλειστό χώρο ζουν μόνο άτομα του ίδιου φύλου. Βασισμένο σε ένα θεατρικό έργο που ανέβηκε λίγα χρόνια νωρίτερα και ήταν αρκετά πιο ευθύ σε όσα έδειχνε, το φιλμ ήταν παράλληλα και μια καταγγελία για τα αυστηρά κλειστά σχολεία της χώρας, απομεινάρι του Πρωσικού συστήματος παιδείας. Εδώ υπάρχει έρωτας μεταξύ μαθήτριας και δασκάλας, που φανερώνεται και από τις 2 πλευρές και έχει ως μοναδικό εχθρό το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζουν οι ηρωίδες. Το θεατρικό ξανάγινε ταινία το 1958, με την Ρόμι Σνάιντερ μεταξύ άλλων, όμως παρά το ότι μεσολάβησαν 27 χρόνια, το αποτέλεσμα ήταν πιο συντηρητικό.
Un chant d'amour (1950)
Το μοναδικό φιλμ που σκηνοθέτησε ο Ζαν Ζενέ απαγορεύθηκε για πολλά χρόνια στις ΗΠΑ αλλά και σε άλλες δυτικές χώρες και ήταν προσβάσιμο μόνο μέσω ιδιωτικών προβολών. Δυο φυλακισμένοι, μακριά από κάθε είδους παρουσία συνέθεσαν την πιο ξεχωριστή προσφορά ίσως της arthouse κοινότητας (μαζί με τις ταινίες του Kenneth Anger), παρά τα 26 μόλις λεπτά διάρκειας, στη δημιουργία ενός κοινού που είδε στην οθόνη σκέψεις και συναισθήματα που ως τότε κρατούσε μέσα του. Σχεδόν ιερό κειμήλιο σήμερα, απόλυτα δίκαια.
Victim (1961)
"Επιτέλους οι βρετανοί σταμάτησαν να υποκρίνονται" έγραψε ένας κριτικός μετά την προβολή του Victim στο φεστιβάλ της Βενετίας, μιλώντας για το πόσα προβλήματα έφερνε στην κοινωνία της χώρας ο αναχρονιστικός νόμος που καθιστούσε την ομοφυλοφιλία παράνομη πράξη και φυσικά επέφερε κύμα εκβιασμών. Ο Ντιργκ Μπόγκαρντ ήταν το θύμα της υπόθεσης, το cut που παίχτηκε για το κοινό είχε πολλές κομμένες σκηνές για να μπορέσει να πάρει άδεια όμως τελικά άξιζε όλο αυτό καθώς το Victim έπαιξε σημαντικό ρόλο στην όλη συζήτηση για την κατάργηση του υπάρχοντος νόμου, κάτι που έγινε οριστικά το 1967. Λίγα χρόνια μετά η ταινία ξαναπαίχτηκε στα βρετανικά σινεμά, με τις σκηνές που κόπηκαν και χωρίς το φόβο του λογοκριτή, έχοντας ακόμη μεγαλύτερη επιτυχία.
Funeral Parade of Roses (1969)
Εντυπωσιακή avant garde μεταφορά της τραγωδίας του Οιδίποδα στην underground gay και διεμφυλική αντικουλτούρα του Τόκιο στα τέλη της δεκαετίας του 60. Επηρεασμένος από τεχνικές που είδε σε διάφορες ταινίες του Γκοντάρ, ο εικαστικός Τόσιο Ματσουμότο πειραματίστηκε μεν με οπτικές τεχνικές αλλά παρέδωσε μια στρωτή αφηγηματικά ιστορία που έφερνε για πρώτη φορά το κοινό της χώρας τόσο κοντά με έναν κόσμο που αγνοούσε. Λίγα χρόνια αργότερα, ο Κιούμπρικ παραδέχτηκε πως δανείστηκε κάποιες από τις τεχνικές του Ματσουμότο για το Κουρδιστό Πορτοκάλι και η δήλωση αυτή άνοιξε τα φτερά της ταινίας προς ένα μεγαλύτερο, εκλεκτικό κοινό όλου του κόσμου. Ο Ματσουμότο πέθανε πριν από 2 μήνες, ενώ αυτές τις ημέρες η ταινία του επαναπροβάλλεται επίσημα, με τιμές, δόξα και αποθεωτικές κριτικές στη Ν. Υόρκη. Κυκλοφορεί εδώ και χρόνια σε ένα εξαιρετικό δισκάκι από τη σειρά Masters of Cinema της Eureka.
Fortune and Men's Eyes (1971)
Τα γεγονότα που έγιναν στο Stonewall το 1969 έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην κατάκτηση βασικών δικαιωμάτων για την LGBT κοινότητα και οι αλλαγές έφτασαν ως την mainstream διασκέδαση. Το Χόλιγουντ μυρίστηκε νέο χρήμα και παρουσίασε το 1970 το The Boys in the Band, την πρώτη στουντιακή ταινία που στόχευεστο gay κοινό, όμως το έργο είχε τις παθογένειες που λογικά θα υπήρχαν όταν ένας συντηρητικός κόσμος κάνει ένα γρήγορο άνοιγμα σε κάτι νέο. Αντίθετα, ένα χρόνο μετά, ένα θεατρικό έργο με τον κόσμο των φυλακών, έδωσε την έμπνευση. Το Fortune and Men's Eyes, βασισμένο σε προσωπικές εμπειρίες του καναδού Τζον Χέρμπερτ, που κλείστηκε για λίγους μήνες σε αναμορφωτήριο, οι οποίες οδήγησαν σε ένα θεατρικό έργο το 1967 και την απρόσμενη επιτυχία του, παρά τις πολλές δυσκολίες που είχε στο ανέβασμα. Μοιραία ήρθε και η κινηματογραφική μεταφορά από τον ίδιο τον Χέρμπερτ, γυρισμένη επίσης στον Καναδά με την συνχρηματοδότηση και την διανομή να γίνεται από την MGM.
Desert Hearts (1985)
Στη δεκαετία του 50, μια καθηγήτρια πανεπιστημίου ταξιδεύει στη Νεβάδα με σκοπό να πάρει γρήγορα διαζύγιο από τον σύζυγό της, μια που οι διαδικασίες εκεί είναι ταχύτατες, και στο διάστημα που περιμένει γοητεύεται από τη νεαρή κόρη του ιδιοκτήτη του μέρους όπου ζει. Ο ξαφνικός έρωτας διηγούμενος με παραδοσιακή αφήγηση σφραγίζει πια μια εποχή που δεν χρειάζονται ειδικές τεχνικές για να προβληθεί μια ταινία που μιλά για τον έρωτα μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου – στην προκειμένη 2 γυναικών. Εξαιρετικές ερμηνείες από την Έλεν Σέιβερ και την Πατρίσια Σαρμπονό και μια από τις πρωταρχικές και πιο ξεχωριστές λεσβιακές ερωτικές σκηνές για μεγάλου βεληνεκούς φιλμ από τις ΗΠΑ.
Beautiful Thing (1996)
Το Film4 χρηματοδότησε και υποστήριξε μια σειρά ταινιών μέσα στη δεκαετία του 90 που συνέβαλαν στην εξωστρέφεια των μειονοτήτων και το σπάσιμο κοινωνικών στερεοτύπων. Το Beautiful Thing, μια υπέροχη πάνω απ'όλα ταινία για την αποδραστική δύναμη του νεανικού έρωτα, αντιμετώπισε με τη δέουσα σοβαρότητα την περίπτωση του να είσαι νέος ομοφυλόφιλος σε υποβαθμισμένη περιοχή, χωρίς να μπορείς να εξηγήσεις σε κάποιον από τους δικούς σου τα συναισθήματα που νιώθεις. Οι υπέροχες, φυσικές ερμηνείες, χωρίς υπερβολές και εκβιασμό συναισθημάτων, βοήθησαν για να φτιαχτεί αυτό το μικρό διαμάντι, που μπορεί να γυρίστηκε 11 χρόνια μετά το επιδραστικό Ωραίο μου Πλυντήριο και γενικώς αρκετά αργά για να διεκδικεί κάποιου είδους πρωτοπορία, άνοιξε το δρόμο για αρκετές μικρές ανεξάρτητες ταινίες στη χώρα τα επόμενα χρόνια, που πλέον αποτελούν φυσικό και σημαντικό κομμάτι της εθνικής κινηματογραφίας, χωρίς να εξοστρακίζονται από αυτή ως θεματικά φιλμ.