«Ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών απέτυχε. Ο αγώνας για τα δικαιώματα των χρηστών μόλις άρχισε... Οι ομάδες που κάνουν χρήση ψυχοδραστικών ουσιών ενώνουν τις φωνές τους με σύνθημα «Υποστήριξη! Όχι τιμωρία"», ξεκινούσε το δελτίο Τύπου του νεοσύστατου στην Ελλάδα Δικτύου Ομότιμων Χρηστών Ψυχοδραστικών Ουσιών (ΔΟΧΨΟ) για την Παγκόσμια Μέρα κατά των Ναρκωτικών (26/6) κεντρίζοντάς μου το ενδιαφέρον. Ήξερα ότι οι χρήστες κάνναβης έχουν ήδη αναπτύξει κάποιες πρωτοβουλίες, ήξερα για συλλόγους και κέντρα υποστήριξης εξαρτημένων ατόμων, όμως εδώ πρόκειται για κάτι διαφορετικό: «Ο λεγόμενος πόλεμος κατά των ουσιών δεν είναι κάτι αφηρημένο, είναι κανονικός πόλεμος ενάντια σε ανθρώπους... Το κάλεσμά μας αφορά όλους τους χρήστες ανεξαρτήτως ουσίας, είτε είναι πρώην, είτε νυν, είτε ακολουθούν κάποιο πρόγραμμα είτε όχι. Στόχος μας η απάλειψη του στίγματος, της άγνοιας, της αμάθειας, η ανάπτυξη πολιτικών στήριξης και μείωσης της βλάβης κόντρα σε τιμωρητικές και εκδικητικές λογικές, η αναγνώριση των δικαιωμάτων μας και η νομική τους κατοχύρωση. Όλα αυτά χωρίς διαχωρισμούς, στεγανά και δαιμονοποιήσεις», όπως ανέφεραν χαρακτηριστικά στην προχτεσινή συνέντευξη Τύπου του ΔΟΧΨΟ στο Ρομάντσο ο Χρήστος κι ο Γιάννης, από τους «πρωτεργάτες» μιας νέας στην Ελλάδα κίνησης στα πρότυπα της διεθνούς καμπάνιας Support, Don't Punish!
«Βαρεθήκαμε να μιλάνε συνέχεια άλλοι για 'μας και να προσπαθούν να μας χειραγωγούν», λένε σε κάποια αποστροφή. Είναι αλήθεια ότι κανείς δεν γνωρίζει τις ανάγκες των ανθρώπων που κάνουν χρήση ουσιών καλύτερα από τους ίδιους και ότι κανείς θεσμός δεν στέργει να ενδιαφερθεί ουσιαστικά για οποιοδήποτε κοινωνικό ή/και δικαιωματικό ζήτημα αν δε νιώσει την «καυτή» ανάσα των άμεσα ενδιαφερόμενων στο σβέρκο του, που λέμε – πολύ περισσότερο όταν πρόκειται για ένα ζήτημα όπως η χρήση ουσιών που στην Ελλάδα παραμένει ταμπού, μολονότι αφορά εκατοντάδες χιλιάδες συμπολίτες και τις οικογένειές τους. Όχι μόνο «περιθωριακά» ή περιθωριοποιημένα άτομα τα οποία βρίσκονται, εννοείται, στον «πάτο» του βαρελιού αλλά κι ανθρώπους με καθ΄όλα «νορμάλ» ζωές και δουλειές. Αφορά καταρχήν το δικαίωμα στη σωστή ενημέρωση, την αξιοπρέπεια και την αυτοδιάθεση, το δικαίωμα να μην είσαι παράνομος ώσπου να πεθάνεις ακόμα κι αν είσαι ο πιο επιτυχημένος, ο πιο νομιμόφρων πολίτης. Σε αρκετές ανεπτυγμένες χώρες η νομοθεσία για τις ουσίες έχει εδώ και χρόνια ορθολογικοποιηθεί και φιλελευθεροποιηθεί (αποποινικοποίηση ή/και διαχωρισμός των ουσιών, ήπια και υποστηρικτική αντιμετώπιση των χρηστών κ.λπ.). Στη χώρα μας η κατάσταση μοιάζει σαν το παιχνίδι του σκύλου με τη γάτα: οι αρμόδιοι έχουν μεν αντιληφθεί χρόνια τώρα την έκταση του προβλήματος, το αναχρονιστικό της νομοθεσίας, την τραγική ανεπάρκεια των ως τώρα εφαρμοζόμενων πολιτικών αλλά κανείς δεν τολμά να βάλει το μαχαίρι στο κόκκαλο. Εξακολουθούν έτσι να κυριαρχούν ο ηθικός πανικός, η παραπληροφόρηση, η αυθαιρεσία, η εκμετάλλευση (δημόσιο και δικηγόροι κερδίζουν έναν «σκασμό» λεφτά από υποθέσεις που κανονικά δεν θα έπρεπε να φτάνανε ποτέ στη δικαστική αίθουσα όπως π.χ. η κατοχή και χρήση μικροποσοτήτων) κι όλα αυτά δεν είναι ανώδυνες θεωρητικές διαπιστώσεις: Υπολήψεις κι επαγγελματικές καριέρες καταστρέφονται, ζωές χάνονται όχι μόνο μεταφορικά αλλά και κυριολεκτικά. Τι κι αν η Ελλάδα διαθέτει από το 2014 Χάρτα Δικαιωμάτων των Εξαρτημένων Ατόμων; Με το «κυάλι» αναζητάς αν και τι από όσα προέβλεπε εφαρμόστηκε.
Μια πιλοτική προσπάθεια για χώρους ελεγχόμενης χρήσης που ξεκίνησε προ τριετίας και που θα αποσυμφόριζε δρόμους, πάρκα και πλατείες από τις γνωστές εικόνες αθλιότητας που δεν συναντάς πια ούτε σε τριτοκοσμικές μεγαλουπόλεις προστατεύοντας, ταυτόχρονα, την υγεία των χρηστών αλλά και τη δημόσια υγεία «κόπηκε» επί υπουργίας Αδώνιδος.
«Όλη μας η πολιτική αναλώνεται στο πώς θα κρύψουμε ή θα μεταφέρουμε το πρόβλημα... Ενώ βρισκόμαστε στην Ευρώπη, αντιγράφουμε παλιότερες (γιατί κι εκεί σταδιακά αναθεωρούν) αμερικανικές πρακτικές που κυνηγούν την ουτοπία ενός κόσμου χωρίς ναρκωτικά. Οι λύσεις είναι μπροστά μας, έχουν εφαρμοστεί επιτυχημένα σε Ολλανδία, Ελβετία, Ισπανία, Πορτογαλία, Τσεχία... Σε μας η πλήρης αποχή προβάλλεται σαν τη μοναδική αλήθεια, οι δε εξαρτημένοι αντιμετωπίζονται σα σκουπίδια», συνεχίζουν. Αλλά το μεγάλο τους παράπονο, όπως σημείωσε και ο εκ των ομιλητών Μάριος Ατζέμης είναι ότι ακόμα και πρώην χρήστες αντί να δείχνουν ενδιαφέρον και αλληλεγγύη απαξιώνουν πλήρως την κοινότητα και τα δικαιώματά της υιοθετώντας άκριτα το αφήγημα του προγράμματος που έχουν παρακολουθήσει, ένα πρόγραμμα φυσικά «στεγνό» εφόσον μόνο αυτά αναγνωρίζονται «επίσημα» και πριμοδοτούνται. Συχνά μάλιστα οι ίδιες οι σχέσεις των διαφόρων φορέων και προγραμμάτων είναι ανταγωνιστικές. Μια πιλοτική προσπάθεια για χώρους ελεγχόμενης χρήσης που ξεκίνησε προ τριετίας και που θα αποσυμφόριζε δρόμους, πάρκα και πλατείες από τις γνωστές εικόνες αθλιότητας που δεν συναντάς πια ούτε σε τριτοκοσμικές μεγαλουπόλεις προστατεύοντας, ταυτόχρονα, την υγεία των χρηστών αλλά και τη δημόσια υγεία «κόπηκε» επί υπουργίας Αδώνιδος. Όμως τα «δόγματα» είναι καλά μόνο για να αυτοδικαιώνονται οι εμπνευστές τους. «Κάθε εξαρτημένο άτομο έχει διαφορετικές ανάγκες και πρέπει να μπορεί να επιλέγει τη θεραπεία που του ταιριάζει. Παρατηρούμε συνέχεια ένα είδος εσωτερικευμένου στιγματισμού από πρώην χρήστες που έχουν βγάλει τέτοια προγράμματα. Η χρήση ουσιών όπως και οι ενεργοί χρήστες είναι πια κάτι ξένο, ειδεχθές και τερατώδες!», υπογραμμίζουν. Κάτι σαν τους "αναγεννημένους" χριστιανούς.
Αν και τα μεγαλύτερα προβλήματα (κοινωνικό, κατασταλτικό, υγείας κ.λπ.) αντιμετωπίζουν οι χρήστες εξαρτησιογόνων ουσιών, η εν λόγω πρωτοβουλία υπογραμμίζει ότι είναι ανοικτή στους χρήστες κάθε ουσίας εφόσον όλοι θεωρούνται λίγο-πολύ από κοινωνικά «ύποπτοι» μέχρι απόβλητοι. Όλους τους συνοδεύει ένα κάποιο στίγμα, ελάχιστοι βρίσκουν το θάρρος να παραδεχτούν και να υπερασπιστούν δημόσια τις επιλογές τους. Και εδώ ακριβώς φαίνεται ότι διαφέρει από τους «συμβατικούς» συλλόγους στήριξης εξαρτημένων ατόμων, τα «παραδοσιακά» προγράμματα απεξάρτησης ή και τις πρωτοβουλίες χρηστών που επικεντρώνουν συγκεκριμένων ουσιών όπως η κάνναβη, τις οποίες βέβαια βλέπουν σαν «φύσει» συμμάχους. Στα παραπάνω να συμπληρώσω ότι προσωπικά βρίσκω λαθεμένη και την «πυρά» που συχνά-πυκνά στήνεται στα ΜΜΕ για τους εμπόρους ουσιών που ωστόσο δεν κάνουν κάτι διαφορετικό από τους εμπόρους οποιουδήποτε άλλου είδους, να ανταποκρίνονται δηλαδή σε μια τεράστια ζήτηση που είναι από δύσκολο μέχρι αδύνατο να καλυφθεί αλλιώς. Λέμε ότι οι έμποροι των «σκληρών» ειδικά πουλάνε θάνατο, όμως το ίδιο κάνουν και οι έμποροι όπλων χωρίς να ακούμε να φυλακίζεται κανείς γι΄αυτό. Η λύση οπότε δεν είναι να στείλουμε όσους περισσότερους εμπόρους μπορούμε στα κάγκελα ή στο απόσπασμα όπως κάνει στις Φιλιππίνες ο Ντουάρτε π.χ. γιατί σύντομα – και νομοτελειακά - άλλοι θα πάρουν τη θέση τους. Με ό,τι, επιπλέον, συνεπάγεται αυτό για την υγεία των χρηστών αλλά και τη δημόσια υγεία, εφόσον φυσικά το πρώτο μέλημα ενός λαθρέμπορου δεν είναι η ποιότητα. Μόνο η υπό προϋποθέσεις νομιμοποίηση όλων των ουσιών θα μειώσει αποφασιστικά το λαθρεμπόριό τους κι όλο το έγκλημα που συνδέεται μαζί του, έγκλημα που συνηθέστατα έχει συνενόχους σε υψηλά κοινωνικά ή/και εξουσιαστικά κλιμάκια που έχουν προφανώς κάθε συμφέρον στη διαιώνιση αυτού του παραλογισμού. Καιρός το είδος μας να ενηλικιωθεί και όσο αφορά την αντιμετώπιση ουσιών οι οποίες σύμφωνα με τις υπάρχουσες ιστορικές μαρτυρίες φαίνεται ότι το συνοδεύουν σχεδόν από γεννησιμιού του, «αρωγοί» ενίοτε στον πόνο, τον έρωτα, τη δουλειά, τη διασκέδαση αλλά και στους φιλοσοφικούς και υπαρξιακούς του προβληματισμούς.
• Θάνατοι: Σε αντίθεση με πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες, στην Ελλάδα τα στοιχεία για θανάτους που σχετίζονται με χρήση ναρκωτικών προέρχονται από το αστυνομικό βιβλίο συμβάντων και όχι από κάποιο ειδικό εργαλείο συλλογής στοιχείων. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία (2015) αναφέρουν 88 σχετικές περιπτώσεις από τις οποίες έχουν επιβεβαιωθεί ως τέτοιες οι 43. Σε Τσεχία και Πορτογαλία, χώρες πληθυσμιακά ίδιες που έχουν αποποινικοποιήσει τη χρήση ουσιών, οι θάνατοι εμφανίζονται αντίστοιχα μειωμένοι κατά το ήμισυ.
• Ασθένειες: Λοιμώδη νοσήματα σχετιζόμενα με τη χρήση ενέσιμων ουσιών όπως η ηπατίτιδα C παρουσιάζουν έξαρση. Υπάρχει άμεση ανάγκη μόνιμης δομής παρακολούθησης τέτοιων ασθενών οι οποίοι συχνά αποφεύγουν νοσοκομεία και εξετάσεις εξαιτίας τόσο της άγνοιας ή και της ανημπόριας όσο και του ρατσισμού, της προκατάληψης και του στίγματος. Η ενημέρωση, η πρόληψη και η υποστηρικτική προστασία μπορούν εξάλλου να συμβάλλουν σημαντικά στον περιορισμό της HIV λοίμωξης που επίσης ευνοεί αυτός ο τρόπος χρήσης. Το Δίκτυο καλεί το υπουργείο Υγείας να υλοποιήσει άμεσα την εξαγγελία του για άμεση πρόσβαση στη θεραπεία της ηπατίτιδας C σε όλους ανεξαιρέτως τους ασθενείς ανεξαρτήτως σταδίου.
• Δικαιοσύνη: Παρότι οι νόμοι είναι πλέον ελαφρώς ευνοϊκότεροι για τους απλούς χρήστες, παρότι σε πολλές περιπτώσεις πια ακόμα κι αστυνομικοί κάνουν τα «στραβά μάτια» για ένα-δυο «τσιγάρα», καθημερινά σε όλη τη χώρα «σέρνονται» στα δικαστήρια και τα αυτόφωρα καμια πενηνταριά άνθρωποι με μικροποσότητες ουσιών – συνήθως «μη προνομιούχοι» γιατί το κριτήριο κι εδώ είναι συχνότατα κοινωνικό/ταξικό, όπως άλλωστε και η δυνατότητά τους να υπερασπιστούν δικαστικά εαυτούς. «Ψάχνουμε με το φανάρι τον θαρραλέο εκείνο δικαστικό που δεν θα δεχθεί να στείλει στο ακροατήριο μια υπόθεση 5 χαπιών και δύο γραμμαρίων... Έχουν ποτέ κοστολογηθεί όλα αυτά; Έχουν ποτέ ελεγχθεί οι μηχανισμοί καταστολής για τον συχνά υπερβολικό τους ζήλο που βασανίζει και ταλαιπωρεί κόσμο ο οποίος χρειάζεται φροντίδα και όχι τιμωρία;», ρωτάνε τα παιδιά του ΔΟΧΨΟ, υπενθυμίζοντας ότι έχει ήδη υλοποιηθεί πρόγραμμα ΕΣΠΑ για την εκπαίδευση αστυνομικών αναφορικά με τη διαχείριση χρηστών. Η κατάσταση γίνεται δραματικότερη αν ο συλληφθείς χρήστης βρίσκεται στην υποκατάσταση όπως συμβαίνει σε μία στις δύο τέτοιες υποθέσεις, συμπληρώνουν, στηλιτεύοντας και το νέο «εφεύρημα» των αρχών, καθώς λένε, τις «εγκληματικές συμμορίες»: προκειμένου ο νομοθέτης να μειώσει τις εξοντωτικές ποινές αρρώστων που διακινούν μικροποσότητες, προέκυψε το ποσό των 70 χιλιάδων Ευρώ ως «διαχωριστική γραμμή» ανάμεσα σε «βαποράκια» (προς τα κάτω) κι εμπόρους (προς τα πάνω). Συχνά όμως οι αρχές προκειμένου να επιδείξουν επιτυχίες βάζουν δεκάδες ή κι εκατοντάδες χρήστες στην ίδια δικογραφία (στη Λάρισα προχτές, ακούω, δικαζόταν μια τέτοια «εγκληματική οργάνωση» 150 ατόμων!) και τους παρουσιάζουν σαν συμμορία.
• Θεσμοθέτηση μείωσης της βλάβης: Ένα βασικό αίτημα που δέχεται ρεαλιστικά ότι οι ουσίες, παράνομες ή μη είναι μέρος του κόσμου μας και αντί να τις αγνοεί ή να τις κατατρέχει επιχειρεί να ελαχιστοποιήσει τις τυχόν βλαβερές τους συνέπειες σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο. Ενθαρρύνει, επιπλέον, την ενεργό συμμετοχή των ίδιων των χρηστών σε αυτές τις διαδικασίες. Η προσέγγιση αυτή περιλαμβάνει προγράμματα διανομής/ανταλλαγής καθαρών υλικών χρήσης όπως οι βελόνες, θεραπεία υποκατάστασης οπιοειδών, προγράμματα διανομής ναλοξόνης – ουσία που θεωρείται από πολλές πλευρές επωφελέστερη της μεθαδόνης -, παρεμβάσεις για το αλκοόλ, την κάνναβη και τα ψυχεδελικά, εκπαίδευση πρώην αλλά και νυν χρηστών ώστε να συμμετέχουν σε σχετικές καμπάνιες και δράσεις, ενημέρωση για το ασφαλές σεξ κ.ά.
• Ιστορία: To κίνημα των χρηστών ουσιών ξεκινά στην Ολλανδία το 1977 με τη δημιουργία του Rotterdam Junkie Union (RJU) που κατάφερε να βελτιώσει σε πολλά την ολλανδική αντιναρκωτική πολιτική. Την ίδια χρονιά δημιουργείται η MDHG, η πρώτη ιατρική-κοινωνική υπηρεσία για χρήστες. Το 1980 δημιουργείται η Ομοσπονδία Ολλανδικών Συνδικάτων Χρηστών (FNJB) κι ακολουθούν αντίστοιχες πρωτοβουλίες σε Γαλλία, Γερμανία, Δανία και αλλού, ενώ τo '95 καθιερώνεται σαν «αντιστάθμισμα» η Διεθνής Ημέρα Χρήσης Ουσιών (IDUD). Από το 2001 πραγματοποιείται ετησίως ένα Διεθνές Συνέδριο για τη μείωση των βλαβερών συνεπειών των ουσιών (IHRA/HRI) που χορηγεί μέχρι υποτροφίες σε χρήστες ακτιβιστές.
* Dream Police: Ουκ ολίγοι εκπρόσωποι του κατ' εξοχήν κατασταλτικού θεσμού, συνήθως πρώην αλλά και νυν στελέχη της Δίωξης έχουν θαρραλέα ταχθεί κατά των απαγορευτικών πολιτικών στην Αμερική, τη Βρετανία, την Ολλανδία, τη Γαλλία κι αλλού. Γνωστή είναι η οργάνωση LEAP που συνεργάζεται στενά με πρωτοβουλίες χρηστών και υιοθετεί τη συνθηματολογία τους. Ακόμα και στην Ελλάδα υπήρξε θυμάμαι προ ετών απόστρατος αξιωματικός της ΕΛΑΣ που είχε δημόσια εκφράσει τέτοιες ιδέες, ενώ υπάρχουν κι άλλοι ένστολοι που πιστεύουν ότι πρέπει να αλλάξει ριζικά η φιλοσοφία και ο προσανατολισμός αυτής της υπηρεσίας – έστω για καθαρά πρακτικούς λόγους, εφόσον και οι ίδιοι χάνουν άφθονο χρόνο κι ενέργεια όντας υποχρεωμένοι να κυνηγούν «μάγισσες» και Γιάννηδες-Αγιάννηδες χρήστες - το ακριβώς αντίθετο όσων συναδέλφων τους μπαίνουν στον «πειρασμό» να εκμεταλλευτούν την υπάρχουσα κατάσταση για ίδιο όφελος.
• Στηρίζουν: Το ΔΟΧΨΟ, που σύντομα θα αποκτήσει νομικό πρόσωπο στηρίζουν ανοικτά μέχρι στιγμής οι ΜΚΟ Διογένης, Προμηθέας, Praksis, Θετική Φωνή και Κέντρο Ζωής.