Στον ισλαμικό κόσμο της ύστερης περιόδου 1500 – 1800 μ.Χ κυριαρχούν τέσσερις μεγάλες αυτοκρατορίες. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία (1299 – 1924), η Αυτοκρατορία των Σαφαβιδών στο Ιράν (1501 – 1732), η Αυτοκρατορία των Μουγκάλ (Μογγόλοι) στην Ινδία (1526 – 1857) και η Αυτοκρατορία των Σαρίφ στο Μαρόκο (1631 – 1912).
Η Αυτοκρατορία των Μουγκάλ (1526 – 1857) ήταν η πλουσιότερη και η μεγαλύτερη σε έκταση και πληθυσμό. Η αχανής επικράτειά της εξαπλωνόταν στα εδάφη των σημερινών Αφγανιστάν, Τατζικιστάν, Πακιστάν, Ινδίας, Νεπάλ και Μπαγκλαντές ενώ ο πληθυσμός της κυμαινόταν στα 150 εκατομμύρια υπηκόους.
Οι Μουγκάλ της Ινδίας ήταν απόγονοι ενός Τιμουρίδη ηγεμόνα ο οποίος εγκατέλειψε την Κεντρική Ασία για να εγκατασταθεί και να ιδρύσει ένα σουλτανάτο στα βόρεια της Ινδίας. Τα επόμενα χρόνια η αυτοκρατορία του εξαπλώθηκε στα εδάφη των σημερινών επικρατειών των χωρών που προαναφέραμε, μέχρι την τελική της κατάλυση από τα βρετανικά στρατεύματα το 1857.
Στα 331 χρόνια βιωσιμότητας της Αυτοκρατορίας των Μουγκάλ το Ισλάμ κατείχε υψηλή θέση προστασίας και διάδοσης από τους Μογγόλους ηγεμόνες ενώ στους κόλπους της αναπτύχθηκαν και διάφορα σουφικά τάγματα του ισλαμικού μυστικισμού όπως των Νακσιμπεντί των οποίων η δράση μεταπήδησε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η μετεξέλιξη των Νακσιμπεντί καθόρισε τα πολιτικά δρώμενα του Οθωμανικού κράτους αφού διατηρούσαν στενές σχέσεις με τη σουλτανική αρχή, επηρεάζοντας πολιτικές αποφάσεις και κύκλους εξουσίας και συσπειρώνοντας αντιδραστικά κινήματα που κλόνισαν ουκ ολίγες φορές το εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στη σύγχρονη Τουρκία η ανάδυση του πολιτικού Ισλάμ οφείλεται αποκλειστικά στη δράση διάφορων μορφών του τάγματος των Νακσιμπεντί (όπως του σεΐχη Ζαχίντ Κοτκού) και των παρακλαδιών του.
Όπως ακριβώς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία η περσική λογιοσύνη αποτελούσε αντικείμενο θαυμασμού από την αυλή του σουλτάνου και η περσική γλώσσα (φαρσί) υιοθετήθηκε από τους κόλπους της άρχουσας τάξης, κατά παρόμοιο τρόπο η περσική γλώσσα και λογοτεχνία μονοπώλησε το ενδιαφέρον των σουλτάνων Μουγκάλ της Ινδίας. Χαρακτηριστική η περίπτωση του περσικού έπους Σαχναμέ. Το Σαχναμέ, έργο του μεγάλου Πέρση επικού ποιητή Φιρντουσί, γνωστός και ως «Όμηρος των Περσών», είναι ένα μεγαλειώδες ποιητικό έργο πενήντα χιλιάδων δίστιχων που αφηγείται τη ζωή και τα επιτεύγματα των Περσών Βασιλιάδων. Το Σαχναμέ αντιγράφηκε πολλές φορές από τους καλλιτέχνες των αυλών κατόπιν παραγγελίας από διάφορους σουλτάνους των Ιλχανιδών, των Σαφαβιδών ακόμη και της μακρινής Χεράτ (σημερινό Αφγανιστάν). Αποτέλεσε εξίσου και ένα πνευματικό έργο του οποίου το περιεχόμενο, η τεχνοτροπία της καλλιγραφίας, η στάχωση και η μικρογραφία καθιέρωσαν μια μεμονωμένη σχολή παραγωγής χειρογράφων στον ισλαμικό κόσμο.
Η διάδοση του Σαχναμέ και η γοητεία που ακτινοβολεί αναπόφευκτα συγκίνησε τους μεγάλους ηγεμόνες της εποχής. Κατά αυτόν τον τρόπο ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής των Οθωμανών ζήτησε τη συγγραφή του Σουλεϊμαναμέ από τον Οθωμανό καλλιτέχνη Αριφί. Πρόκειται για ένα έπος που εξιστορεί τα κατορθώματα του σημαντικού αυτού Οθωμανού σουλτάνου. Αντίστοιχα στην αυλή των Μουγκάλ της Ινδίας, ο αυτοκράτορας Άκμπαρ ζήτησε τη συγγραφή του δικού του Ακμπαρναμέ, δηλαδή ένα έργο που να καταγράφει τα βιώματα και τη δράση του.
Σαχναμέ, Σουλεϊμαναμέ, Ακμπαρναμέ ακόμη και Εσκαντάρναμέ από τον μεγάλο ερωτικό Πέρση ποιητή Νιζαμί Γκανζαβί για τον Μέγα Αλέξανδρο, ένα έργο 10.500 δίστιχων που συγκεντρώνει όλους τους ισλαμικούς μύθους για τη ζωή του Μακεδόνα στρατηλάτη και τον παρουσιάζει ως Ιρανό ιππότη και νέο Μεσσία.
Οι τέχνες του βιβλίου στην Ινδία αναζωογονήθηκαν στα μέσα του 16ου αι. από Ιρανούς καλλιτέχνες οι οποίοι αντιμέτωποι με τη θλίψη της ανεργίας κατέφυγαν στην Ινδία προς αναζήτηση εργασίας. Το ενδιαφέρον του σάχη Ταμάσπ του Σαφαβιδικού Ιράν είχε ατονήσει και οι παραγγελίες χειρογράφων και ζωγραφιών είχαν εξαντληθεί. Στον αντίποδα ο Ακμπάρ των Μουγκάλ της Ινδίας συγκέντρωσε περισσότερους από εκατό καλλιτέχνες στην αυλή του προς άνθηση της καλλιγραφίας, της μικρογραφίας και βιβλιοδεσίας. Ο ίδιος ενθουσιασμένος από την περσική λογιοσύνη ζήτησε και τη μετάφραση του μεγάλου έπους των Ινδών Μαχαμπαράτα από τα σανσκριτικά στα περσικά για να το μελετήσει. Συγχρόνως το έργο Ακμπαρναμέ που προαναφέραμε ξετυλίγεται σε 500 σελίδες εκ των οποίων οι 150 είναι ολοσέλιδες εικονογραφήσεις. Τα περιγράμματα, το φινίρισμα, τα πρόσωπα και τα χρώματα είναι όλα προσαρμοσμένα στην ινδική τεχνοτροπία και εκτός από τα χρονικά του βίου των ηγεμόνων, απεικονίζονται ζωηρά και η καθημερινότητα όπως οι ασχολίες στο εσωτερικό του ινδικού σουλτανάτου.
Με την ίδια ζέση συνέχισε την ενασχόληση και ανάπτυξη των τεχνών ο γιός και διάδοχος του Άκμπαρ, Τζιχανγκίρ, του οποίου το όνομα σημαίνει ο ''κοσμοκράτωρ''. Ο αυτοκράτορας Τζιχανγκίρ παρήγγειλε μεγάλο αριθμό λευκωμάτων στα οποία συνδυαζόταν η καλλιγραφία με τα πορτραίτα, τη ρωπογραφία, τις μορφές ζώων και ανθέων ενώ τα περσικά πρότυπα συνυπήρχαν με τα ευρωπαϊκά καθώς και με μογγολικά χαρακτηριστικά.
Έχει διασωθεί μια σύνθεση του καλλιτέχνη Μπιχίτρ, η οποία έχει αφαιρεθεί από ένα πολυτελές λεύκωμα που βρίσκεται στην Αγία Πετρούπολη. Η σύνθεση εκτίθεται στην γκαλερί Φριρ στην Ουάσιγκτον των ΗΠΑ. Παριστάνει τον αυτοκράτορα Τζιχανγκίρ να χαρίζει ένα βιβλίο στο γηραιό σεΐχη Χουσεΐν, ένα σούφι διδάσκαλο ο οποίος ήταν επόπτης ενός ναού που έζησε ο Τζιχανγκίρ για τρία χρόνια. Κάτω αριστερά υπάρχουν μικρές αναπαραστάσεις ενός Οθωμανού σουλτάνου, του βασιλιά Τζέιμς Α' της Αγγλίας και ενός Ινδού, ο οποίος κρατάει ένα πορτραίτο του εαυτού του ενώ υποκλίνεται. Ενδεχομένως η μικρή αυτή μορφή του Ινδού να αποτελεί αυτοπροσωπογραφία του ίδιου του καλλιτέχνη Μπιχίτρ.
Το πορτραίτο του Οθωμανού σουλτάνου πηγάζει από κάποια ευρωπαϊκή αναπαράσταση ενώ του Άγγλου βασιλιά είναι αντίγραφο ενός πίνακα του Τζων ντε Κριζ. Οι ερωτιδείς, η κλεψύδρα και το φωτοστέφανο συμπληρώνουν το σκηνικό, πάντα προερχόμενα από ευρωπαϊκά πρότυπα. Το έργο αυτό του Μπιχίτρ λειτουργεί ως μέσο προπαγάνδας, προβάλλοντας τον Ινδό αυτοκράτορα ως αποφασισμένο να θέσει την πνευματικότητα υπεράνω της κοσμικής εξουσίας και υπενθυμίζοντας την άρρηκτη σχέση του ισλαμικού μυστικισμού με τους κόλπους της εξουσίας.
Μπορούμε να θυμόμαστε τον Τζιχανγκίρ απλώς φέρνοντας στο μυαλό μας το μεγαλειώδες μαυσωλείο του Τατζ Μαχάλ στην Άγκρα της Ινδίας. Ο γιός του ο Τζαχάν το κατασκεύασε προς τιμήν της αγαπημένης συζύγου του Μουμτάζ που ξεψύχησε πάνω στην γέννα του δέκατου τέταρτου παιδιού τους.