Από τη Βραυρώνα ξεκινά το μικρό οδοιπορικό μας στα τρία ιερά της Ανατολικής Αττικής. Την Βραυρώνα, τη Ραμνούντα και το Αμφιάρειο. Σήμερα δημοσιεύουμε το πρώτο μέρος.
Μέσα στην τρελή χαρά μας για την αύξηση του τουρισμού, ας πηγαίνουμε τους τουρίστες μια βόλτα στα «εύκολα», τα γύρω από την Ακρόπολη. Χωρίς γκρουπς, ένα από τα ωραιότερα μουσεία, με φοβερά ελκυστικό υλικό δε μπορεί παρά να έχει χαμηλή επισκεψιμότητα. Επίσης εδώ και τρεις ημέρες από τους ανθρώπους που γνωρίζω και ρωτώ επίμονα, δεν έχει επισκεφθεί κανείς το μουσείο της Βραυρώνας.
Ποιά είναι η πολιτική για να κάνεις ένα μουσείο τέτοιας αξίας hot-spot, ειλικρινά δε γνωρίζω. Η απλή λογική λέει ότι τα μουσεία τα διαφημίζεις, τα προωθείς, τα βάζεις μέσα στον «γύρο» που κάνουν οι τουρίστες. Σίγουρα και αυτή η χρονιά είναι μια χαμένη ευκαιρία. Έξω από το μουσείο, στον Αρχαιολογικό χώρο, εργάζονται όλοι πυρετωδώς. Σταματούν για λίγο, για να πουν μια καλημέρα στους δυο μοναδικούς επισκέπτες του χώρου, σε εμάς.
Στάση δεύτερη, σαράντα χιλιόμετρα βορειότερα, Ραμνούντα. Φτάνοντας συναντάμε έναν ηλικιωμένο ξένο που ταΐζει δυο αδέσποτους «φύλακες». Μας καλημερίζει απογοητευμένος. «Ήθελα εδώ και δέκα χρόνια να φτάσω στη Ραμνούντα και το 80% του αρχαιολογικού τόπου είναι κλειστό».
Στάση Τρίτη, Κάλαμος, Αμφιάρειο. Σήμερα, εδώ κόπηκαν τέσσερα εισιτήρια. Τα δικά μας και δυο κοριτσιών που περιεργάζονται τις επιγραφές. Εδώ, υπάρχει ένας οδηγός του χώρου μόνο στα γερμανικά. Ερημιά. Ο φύλακας μας καθοδηγεί πρόθυμα, οι εργαζόμενοι στο χώρο μας εξηγούν τα απαραίτητα. Εδώ ο αρχαιολογικός χώρος είναι μόνο εξωτερικός, είναι 2 το μεσημέρι, έχει 40 βαθμούς και οι άνθρωποι είναι ευγενείς. Δεν περίμενα ότι θα βρίσκαμε τόσο ευγενικούς ανθρώπους. Να προσπαθούν να συμπληρώσουν αυτό που δε τους δίνει το κράτος, το Υπουργείο τους. Σε μια άλλη ίσως χώρα, θα υπήρχε ένας εξτρά γύρος, μια πολιτιστική διαδρομή σε αυτά τα τρία μέρη, με τα μισά και λιγότερα ευρήματα. Θυμώνω και λυπάμαι.
Ας ξεκινήσουμε με τη Βραυρώνα, με την ευχή και την προτροπή να τη βάλετε στο πρόγραμμά σας. Δέστε το σαν μια μικρή εκδρομή, οι παραλίες είναι δίπλα, τα μποστάνια ανοιχτά, με τα αλμυρίκια και τα ζαρζαβατικά στους πάγκους, είναι μόνο μια ώρα δρόμος.
Η Άρτεμις ήταν θεά, σκληρή, αεικίνητη, δίκαιη, θεά του κυνηγιού αλλά και με καθολική προστασία στη φύση, έχοντας κοντά της όλα τα ζώα και τα πουλιά, δίδυμη αδερφή του Απόλλωνα και προστάτης και των μικρών παιδιών. Σύνθετη και περίπλοκη προσωπικότητα με «βιογραφικό» γεμάτος άθλους και μάχες, θεά τιμωρητική, εκδικητική σε όσους δεν την αναγνώριζαν και την τιμούσαν, κατείχε μια εξέχουσα θέση ανάμεσα στους θεούς του Ολύμπου.Την περίοδο του Τρωϊκού πολέμου, Απόλλων Άρης, Αφροδίτη, Λητώ και Άρτεμις βρίσκονται με την μεριά των Τρώων.
Σύμφωνα με το μύθο, η θεά Άρτεμις απαιτεί τη θυσία της Ιφιγένειας προκειμένου να αφήσει τον Μυκηναίκό στόλο να αποπλεύσει προς την Τροία. Ο Αγαμέμνονας κάποτε σκότωσε χωρίς να το καταλάβει ένα ιερό ελάφι της θεάς στο άλσος της. Η θεά σώζει την τελευταία στιγμή την Ιφιγένεια και την μεταφέρει στη χώρα των Ταύρων. Ο Ευριπίδης αναφέρει πως όταν επέστρεψε η Ιφιγένεια στην Ελλάδα έγινε ιέρεια της Αρτέμιδας στην περιοχή της Βραυβρώνας. Η Άρτεμις ονομάζεται και Αγροτέρα, Αλφειαία, Αμαρυσία, Βραυρωνία, Δικτυνναία, Εκάτη, Ελαφηβόλος, Ελαφιαία, Ευπλοία, Επιδήλιος, Εφεσία, Λαφρία, Λιμνάτιδα, Μουνιχία, Ντιάνα, Σωτήρα, Φιλομείρακος.
Η λατρεία της Αρτέμιδας στο ναό της Βραυρώνας ξεκινάει όπως φαίνεται τον 8ο αιώνα π.Χ. , ενώ ο ναός χτίζεται τον 6ο αιώνα π.Χ. Η περιοχή εγκαταλείπεται πιθανόν μετά από πλημμύρες, τον 2ο π.Χ. αιώνα. Τρεις αιώνες αργότερα, ο Παυσανίας, δεν αναφέρει τίποτα για την περιοχή της Βραυρώνας, παρά το μύθο του Ευριπίδη για την επιστροφή της Ιφιγένειας. Οι ναοί στους οποίους λατρευόταν η Άρτεμις ήταν ιδιαιτέρως σημαντικοί στον αρχαίο κόσμο. Στην Βραυρώνα λατρευόταν η Άρτεμις Βραυρωνία, σε ένας από τους σημαντικότερους ναούς της αρχαίας Ελλάδας. Το όνομά της Αρτέμιδα, δίδεται σε όλη την περιοχή. Η Βραυρώνα ανήκε στα 12 αρχαία κράτη της Αττικής. Αρχαιολογικά ευρήματα πιστοποιούν ότι υπήρχε στη θέση αυτή οικισμός ήδη από τη νεολιθική περίοδο, ο οποίος αναπτύχθηκε ιδίως στη μεσοελλαδική και στη μυκηναϊκή εποχή. Τα Βραυρώνεια γιορτάζονταν κάθε πενταετία προς τιμή της Βραυρωνίας Αρτέμιδος την 17η του μηνός Μουνυχιώνος.
Το 1945 ο αρχαιολόγος Ιωάννης Παπαδημητρίου έκανε ανασκαφές στην περιοχή. Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν και κατά την δεκαετία του 1950 και 1960 και αποκάλυψαν το μεγαλύτερο μέρος του αρχαιολογικού χώρου.
Στον λόφο όπου βρισκόταν αυτός ο οικισμός (κοντά στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου) οι ανασκαφές του Ι. Παπαδημητρίου αποκάλυψαν το ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, η οποία στη Βραυρώνα συνδέεται στενά με την Ιφιγένεια, ώστε πολλοί θεωρούν την τελευταία (Ιφιγένεια) παλαιότερη θεότητα που αντικαταστάθηκε και συγχωνεύθηκε με την πρώτη. Αρχικά η θεότης αυτή ήταν θεά των γεννήσεων και λατρευόταν σε σπηλιά, όπως συνήθως οι θεές των γεννήσεων. Πραγματικά στη Βραυρώνα βρέθηκε η λατρευτική σπηλιά και τα ευρήματα μαρτυρούν ότι ετελείτο σ' αυτήν λατρεία από τον 8ο - 7ο π.Χ. αιώνα. Όταν αργότερα γκρεμίστηκε η είσοδος της σπηλιάς, κτίστηκε στη θέση αυτή ένα μικρό ιερό και κοντά σ' αυτό η «ιερά οικία» της ιέρειας της Αρτέμιδος, ενώ στον λεγόμενο «τάφο της Ιφιγένειας» αφιερώνονταν τα ενδύματα γυναικών που πέθαναν κατά τον τοκετό.
Στον προθάλαμο του Αρχαιολογικού Μουσείου παρουσιάζεται η ιστορία των ανασκαφών στο ιερό της Αρτέμιδος στη Βραυρώνα (1948–1963) και οι εργασίες για την αναστήλωση της Στοάς, του μεγαλύτερου και καλύτερα διατηρημένου κτηρίου που ήλθε στο φως.
Στην αίθουσα 2 αναπτύσσονται η ίδρυση του ιερού της Αρτέμιδος, τα λατρευτικά δρώμενα προς τιμήν της θεάς και οι ιδιότητες με τις οποίες προβάλλεται η Άρτεμις στη Βραυρώνα.Εκτίθενται επίσης πήλινοι αναθηματικοί πίνακες, πήλινα ειδώλια και αγγεία που εικονίζουν την Αρτέμιδα με διάφορες ιδιότητές της ως Άρτεμι-Εκάτη, ως Ταυροπόλο και ως Κυνηγέτιδα και Προστάτιδα των Ζώων.
Στην αίθουσα 3 εκτίθενται τα πολυάριθμα αγαλμάτια μικρών αγοριών και κοριτσιών («άρκτοι»), καθώς η Άρτεμις ήταν θεά προστάτιδα του τοκετού και των παιδιών.
Στην αίθουσα 4 παρουσιάζονται αφιερώματα-προσωπικά αντικείμενα των γυναικών προς τη θεά με αφορμή το γάμο τους ή τη γέννηση των παιδιών τους: πυξίδες, μεταξύ των οποίων λίθινες και ξύλινες, που χρονολογούνται από τον 9ο έως τον 4ο αι. π.Χ. και προορίζονταν για τη φύλαξη ειδών καλλωπισμού και κοσμημάτων, αρωματοδοχεία, κυρίως ληκύθια και αλάβαστρα του 6ου και του 5ου αι.π.Χ., κοσμήματα και χάλκινα κάτοπτρα, με χαρακτηριστικότερο το ενεπίγραφο κάτοπτρο της Ιππύλας.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Βραυρώνας χτίστηκε το 1962 στους νοτιοανατολικούς πρόποδες του λόφου, σε απόσταση 200μ. περίπου από τον αρχαιολογικό χώρο, σύμφωνα με τα σχέδια του αρχιτέκτονα Γ. Φωτιάδη.
Τα πλούσια και ποικίλα αναθήματα που υπάρχουν μαρτυρούν τη φύση της λατρείας της Άρτεμης και τα λατρευτικά δρώμενα που τη συνόδευαν.
Ανάμεσα στα ωραιότερα εκθέματα τα μαρμάρινα κεφάλια κοριτσιών, αγαλματίδια καθιστών αγοριών αλλά και τα παιχνίδια τους μαρτυρούν πώς περνούσαν τον ελεύθερο χρόνο τους: Με το αρτιάζειν (μονά-ζυγά), τα πεντέλιθα, τον αστραγαλισμό, με βώλους από πηλό και γυαλί, ζάρια αλλά και με πλαγγόνες (κούκλες). Πάντως, τα κορίτσια χάριζαν τα παιχνίδια τους στις προστάτιδες θεές του γάμου πριν από την ενηλικίωσή τους.
Η Βραυρώνα Βρίσκεται στην Ανατολική Αττική, 35 χιλ. απόσταση από το κέντρο της Αθήνας. Κοντά σε αυτή, και μόνο 5 λεπτά απόσταση με αυτοκίνητο βρίσκονται οι δύο γνωστές παραλιακές πόλεις Αρτέμιδα και Πόρτο-Ράφτη. Το εισιτήριο του μουσείου είναι 3 ευρώ και του αρχαιολογικού χώρου, 2 ευρώ.