( Αναδημοσίευση από άρθρο μου στο περιοδικό Pepper Magazine. Φωτογραφίες δικές μου.)
Πριν από όχι και τόσα πολλά χρόνια, όταν η κρίση ήταν ακόμα μια λέξη άγνωστη σε όλους μας, δεν ήταν λίγες οι αυτοαποκαλούμενες εναλλακτικές φωνές της πόλης που εμμονικά μιλούσαν για… «Βαρκελωνοποίηση» της Θεσσαλονίκης. Για μία καινούρια - από άποψη πολιτισμική αλλά και χωροταξική- «Βαρκελώνη των Βαλκανίων» και άλλα γραφικά.
Αφού, λοιπόν, από ό,τι φαίνεται δεν μας είναι τόσο εύκολο να αποτινάξουμε το επαρχιώτικο αυτό σύμπλεγμα του φτωχού συγγενή, κι όσο θα πρέπει να συγκρινόμαστε με κάποια ευρωπαϊκή πρωτεύουσα, ίσως είναι καιρός να πάρουμε για λίγο τα λιγωμένα μάτια μας από τη δύση και να δώσουμε την πρέπουσα σημασία στην Λουμπλιάνα.
Πιο συγκεκριμένα, στο κοινωνικό-πολιτισμικό θαύμα της περιοχής «Metelkova Mesto». Τι είναι, όμως, αυτό που κάνει την λιλιπούτεια πρωτεύουσα της Σλοβενίας τόσο ιδιαίτερη;
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Ένας χώρος σαν ένα μεγάλο πείραμα.
Η περιοχή της Metelkova Mesto είναι μια αυτόνομη πολιτιστική ζώνη στο κέντρο της Λουμπλιάνας. Στην ουσία πρόκειται για ένα πρώην στρατόπεδο του Γιουγκοσλαβικού Εθνικού Στρατού που καταλήφθηκε τον Σεπτέμβριο του 1993, μετά την ανεξαρτησία της Σλοβενίας, από ένα δίκτυο 200 περίπου νέων καλλιτεχνών και εκφραστών της underground σκηνής της πόλης. Μοναδικός στόχος, να μετατρέψουν το θλιβερό στρατόπεδο σε ένα αυτοδιαχειριζόμενο, καλλιτεχνικό και κοινωνικό κέντρο ελεύθερης έκφρασης και εναλλακτικής διασκέδασης, ανοιχτό σε όλους.
Και τα κατάφεραν.
Όχι και τόσο εύκολα, βέβαια. Η σχέση ανάμεσα στους ιδρυτές της «Metelkova Mesto» και στις τοπικές αρχές της Λουμπλιάνας πέρασε από πολλά και περίπλοκα στάδια.
Το αρχικό σχέδιο των επίσημων φορέων της πόλης ήταν η κατεδάφιση ολόκληρου του στρατοπέδου και η εκ νέου ανοικοδόμηση της περιοχής. Σε μια προσπάθεια να αποκαρδιώσουν τους καταληψίες, διέκοψαν την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος και νερού, ελπίζοντας πως τα ουτοπικά τους σχέδια σύντομα θα εγκαταλειφθούν. Μάταια.
Στο πρώην στρατόπεδο βρήκε πολύ γρήγορα στέγη ολόκληρη η εναλλακτική καλλιτεχνική κοινότητα της χώρας, καθώς και η ακμάζουσα τότε σλοβένικη DIY punk σκηνή. Τους πρώτους κιόλας μήνες της κατάληψης οργανώθηκαν πάνω από εκατό συναυλίες και πάμπολλες εκθέσεις.
Τα χρόνια πέρασαν και η ιστορία έδειξε πως αντίθετα με το «δίδυμο αδερφάκι της», την αυτοδιαχειριζόμενη κοινότητα της Κριστιάνια στην Κοπεγχάγη, η Metelkova Mesto δεν έπεσε στην παγίδα της χίπικης γραφικότητας και συνεπώς δεν γνώρισε ποτέ την παρακμή.
Σήμερα, η Metelkova Mesto μετράει, στα επτά μεγάλα κτίρια που την απαρτίζουν, έξι ενεργά clubs και live stages, αρκετές γκαλερί με πλήθος εκθέσεων, ατελιέ και studios όπου εργάζονται πάνω από πενήντα τοπικοί καλλιτέχνες, σχεδιαστήρια, bars, γραφεία μη κυβερνητικών πολιτιστικών οργανώσεων, γραφεία οργανώσεων ΑΜΕΑ, ένα gay και ένα lesbian club (τα μοναδικά στην πόλη), βιβλιοθήκες,
καθώς και το βραβευμένο για το design του, και γνωστό σε όλους τους hip ταξιδευτές της Ευρώπης, Hostel Celica, το οποίο στεγάζεται στο κτίριο των πρώην φυλακών του στρατοπέδου.
Στις πόρτες των δωματίων, μάλιστα, έχουν συμβολικά διατηρηθεί τα κάγκελα των κελιών.
Μία χαρούμενη, χαοτική συνοικία.
Μόλις φτάνει κανείς στην γειτονιά της «Metelkova Mesto» μια μπάρα, σαν αυτές που πέφτουν για να περνάνε τα τρένα, σε καλωσορίζει με έναν κραυγαλέο διττό συμβολισμό:
'Ένας μιλιταριστικός χώρος μετατράπηκε σε ένα ανεξάρτητο πολιτιστικό στέκι. Η μπάρα κρατήθηκε γιατί κατά τα πρώτα χρόνια κατάληψης του στρατοπέδου επιδιώχθηκε και εν μέρει επετεύχθη, μια σχετική ασυλία του χώρου.
Παραδόξως, το αποτέλεσμα δεν ήταν το χάος και η παραβατικότητα, αλλά ένα αξιοθαύμαστο μοντέλο καλλιτεχνικής έκρηξης! Το αυθεντικό αίσθημα ελευθεριότητας που κυριαρχεί συνήθως σε τέτοιους χώρους, συνδυάζεται εδώ με ένα αίσθημα ασφάλειας και οργάνωσης. Ίσως τελικά αυτό να είναι και το μυστικό της διαχρονικότητας της «Metelkova Mesto».
Περιπλανώμενος στα 13.000τ.μ του πρώην στρατοπέδου αυτό που βλέπει κανείς σήμερα είναι επιβλητικά υπερρεαλιστικά γλυπτά και τοιχογραφίες, installations, γκραφίτι, και καλοδιατηρημένα αυτοκίνητα αντίκες. Εδώ, ακόμα και οι κάδοι απορριμμάτων είναι έργο καλλιτεχνών.
Τα πρωινά η περιοχή δείχνει να κοιμάται. Παρ’ όλα αυτά, τις ώρες αυτές λαμβάνουν χώρα στα clubs εργαστήρια για παιδιά όπου διδάσκονται θέατρο και ζωγραφική από τους φοιτητές των τριών (!) Σχολών Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της Λουμπλιάνας.
Καθώς βραδιάζει, εκπρόσωποι κάθε μουσικής υποκουλτούρας της πόλης καταφθάνουν για να διασκορπιστούν αργότερα στα live stages. Η «Metelkova Mesto» είναι ένα από τα λίγα μέρη που μπορείς να ακούσεις τόσες διαφορετικές μουσικές κάθε βράδυ.
Από free jazz, Noise και dub μέχρι Punk Rock, hip hop, Heavy Metal και Psychobilly. Νοσταλγοί ροκαμπιλάδες, skinheads, νέο- Goths, καλλιτέχνες, graffiti artists, σκηνοθέτες και αρχιτέκτονες συνυπάρχουν αρμονικά με τους έκθαμβους τουρίστες του hostel Celica, επαναπροσδιορίζοντας αυτά τα πρώην στρατιωτικά καταλύματα ως έναν από τους πιο πρωτοποριακούς χώρους της Ευρώπης.
Τα τελευταία χρόνια, ιδίως από το 2009 κι έπειτα, η πολιτεία της Σλοβενίας χρηματοδοτεί αρκετές από τις καλλιτεχνικές δραστηριότητες του χώρου, ενισχύοντας έτσι την δυνατότητα πραγματοποίησης καλλιτεχνικών δρωμένων σε ένα σαφώς πιο ανεπίσημο και άρα πιο ελεύθερο πλαίσιο.
Μάλιστα, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Λουμπλιάνας εγκαινίασε στις αρχές του 2012 ένα παράρτημα μέσα στην ίδια την «Metelkova Mesto».
«Μπορούμε, και θα έπρεπε όλοι, να έχουμε το πιο πειραματικό καλλιτεχνικό περιβάλλον δίπλα στα κυρίαρχα, θεσμοθετημένα καλλιτεχνικά ιδρύματα» τονίζει η υποδιευθύντρια του Μουσείου.
Και συνεχίζει: « Η MetelkovaMesto είναι ένα μέρος όπου αν κάποιος έχει μια ιδέα, εκεί μπορεί να την υλοποιήσει».
Αντί επιλόγου
Ίσως, λοιπόν, η Λουμπλιάνα και η αυτοδιαχειριζόμενη πόλη της Metelkova να έχουν πολλά να διδάξουν σε όλους εμάς που εσφαλμένα ταυτίζουμε το underground και την DIY κουλτούρα με την αφάνεια.
Να έχουν πολλά να διδάξουν σε όλους όσους οι λέξεις «αυτόνομη» και «κατάληψη» τους παραπέμπουν δυστυχώς ακόμα σε κάτι το παραβατικό, έντονα πολιτικά χρωματισμένο, και ίσως πολλές φορές εσωστρεφές.
Σε μια χώρα εν τέλει, της οποίας τα εγκαταλελειμμένα στρατόπεδα παραμένουν κατά κύριο λόγο ανεκμετάλλευτα ερείπια, έρμαια δημάρχων και τοπικών αρχόντων.
Ίσως θα ήταν καλύτερο, λοιπόν, να συλλογιστούμε πρώτα τι μπορούμε να κάνουμε με όλη αυτή τη συσσωρευμένη καλλιτεχνική ενέργεια της χώρας, και έπειτα να κομπάζουμε γι’ αυτήν.