Ντύστε την αλήθεια που ανακαλύψατε με λέξεις και παρουσιάστε τη στον κόσμο του λόγου και των φραστικών σχημάτων, συνεκτική και στέρεα οικοδομημένη.
Ιμπν Χαλντούν, III, 255, σ. 198 – 199.
Όσο πιο πολύ η δύναμη στοχασμού του ανθρώπου μπορεί να κατανοήσει μια κανονική αλυσίδα αιτίων και αιτιατών, τόσο πιο ανεπτυγμένη είναι η ανθρώπινη ιδιότητα σε αυτό τον άνθρωπο.
Ιμπν Χαλντούν, ΙΙ, 367, σ. 195 – 196.
Άρχισα με τη νομαδική μορφή κοινωνίας επειδή είναι προγενέστερη από τις άλλες, όπως θα δείξω αργότερα. Για τον ίδιο λόγο ανέφερα το κράτος πριν από τις πόλεις και τις επαρχίες. Η οικονομική δραστηριότητα προτάχθηκε της παιδείας, επειδή η πρώτη είναι ανάγκη, ενώ η δεύτερη πολυτέλεια, και οι ανάγκες έχουν το προβάδισμα απέναντι στις πολυτέλειες.
Ιμπν Χαλντούν, Ι, 67, σ. 45.
Το μυαλό τους (των Βεδουΐνων) είναι οξύτερο και προθυμότερο ν' αποκτήσει καινούργιες γνώσεις, απ' ότι συμβαίνει με τους μόνιμα εγκατεστημένους λαούς.
Ιμπν Χαλντούν, Ι, 157, σ. 68 – 69.
Παρόλο που οι μεγάλες πόλεις στις οποίες καλλιεργήθηκε η μάθηση, όπως η Βαγδάτη, η Βασόρα και η Κούφα, καταστράφηκαν, ο Παντοδύναμος Θεός αντιστάθμισε αυτή την απώλεια με άλλες, δυνατότερες πόλεις. 'Έτσι, η μάθηση μεταλαμπαδεύτηκε στα ανατολικά, στο Χορασάν, στην Περσία και την Υπερωξιανή, κι έπειτα στα δυτικά, στο Κάιρο και τις γειτονικές περιοχές, που εξακολουθούν να ανθούν και καλλιεργούν με ζήλο τη μάθηση.
Ιμπν Χαλντούν, ΙΙ, 380, σ. 71.
Ο Ιμπν Χαλντούν κατατάσσεται στην κατηγορία των κορυφαίων διανοητών όλου του κόσμου και θεωρείται πατέρας της σύγχρονης ιστοριογραφίας, κοινωνιολογίας και των οικονομικών επιστημών.
Στη μουσουλμανική θρησκεία, που απευθύνεται στο κάθε τι και επιδιώκει να προσηλυτίσει όλους τους ανθρώπους με την πειθώ ή με τη βία, ο ιερός πόλεμος είναι υποχρεωτικός. Επομένως, στο Ισλάμ, το χαλιφάτο και η βασιλεία συνάπτονται, για να ενωθούν όλες οι προσπάθειες προς έναν κοινό σκοπό. Απεναντίας, οι άλλες θρησκείες δεν απευθύνονται στο κάθε τι, και ο ιερός πόλεμος δεν επιτρέπεται στους οπαδούς τους παρά μόνο σε περίπτωση αυτοάμυνας. Για αυτό, οι θρησκευτικοί ηγέτες τους δεν ασχολούνται με πολιτικές υποθέσεις, παρά αφήνουν την κοσμική εξουσία στα χέρια ανθρώπων που την κατέλαβαν τυχαία ή για κάποιον λόγο άσχετο με τη θρησκεία. Σε αυτούς τους λαούς η ανώτατη εξουσία υπάρχει χάρη στην κοινωνική αλληλεγγύη, όπως είπαμε πριν. Αλλά η θρησκεία τους καθεαυτή δεν τους επιβάλλει καμία ανώτατη εξουσία, αφού δεν απαιτεί από αυτούς να κυριαρχήσουν πάνω σε άλλους λαούς, όπως κάνει το Ισλάμ, αλλά απλώς να εμπεδώσουν την πίστη τους ανάμεσά τους.
Ιμπν Χαλντούν, Ι, 284, σ. 164 – 165.
Σχετικά με το γεγονός ότι η εξουσία στα χέρια των Αράβων έρχεται μόνο με θρησκευτικό τρόπο, βασιζόμενη σε έναν προφήτη ή ένα άγιο πρόσωπο ή, γενικά, με μια πολύ έντονη θρησκευτική επίδραση.
Ιμπν Χαλντούν, ΙΙΙ, σ. 266.
(Ίσως η θρησκευτική επίδραση να είναι ο μοναδικός τρόπος για να ενώσει τους Άραβες, να τους συντονίσει με ένα ιδεώδες, να τους κρατήσει ενωμένους και υπάκουους. Επομένως για τους Άραβες, η πολιτική εξουσία είναι εξουσία που έχει θρησκευτικό υπόβαθρο.)
Οι αχανείς και ισχυρές αυτοκρατορίες θεμελιώνονται πάνω σε μια θρησκεία. Αυτό συμβαίνει γιατί η κυριαρχία μπορεί να εξασφαλιστεί μόνο με τη νίκη, και η νίκη στέφει την παράταξη που έχει τη μεγαλύτερη αλληλεγγύη και ενότητα σκοπού. Αλλά οι καρδιές των ανθρώπων ενώνονται και συντονίζονται, με τη βοήθεια του Θεού, χάρη στη συμμετοχή τους σε μια κοινή θρησκεία.
Ιμπν Χαλντούν, Ι, 284, σ. 159.
Η αιτία των αλλαγών στις συνθήκες και τα ήθη είναι ότι κάθε λαός μιμείται τα ήθη των κυβερνητών του (...). Μια δυναστεία, όμως, ενστερνίζεται πολλά από τα ήθη των προκατόχων της, χωρίς να ξεχνάει τα δικά της, και κατά συνέπεια το σύνολο των ηθών που κυριαρχεί διαφέρει από το αντίστοιχο σύνολο της προηγούμενης γενιάς (...). Κι όσο οι λαοί και οι γενιές συνεχίζουν να διαδέχονται η μια την άλλη στην εξουσία και την ηγεμονία, άλλο τόσο θα συνεχίζεται η αλλαγή των ηθών και των θεσμών.
Ιμπν Χαλντούν, Ι, 44, σ. 49 – 50.
Το γράψιμο είναι μια από τις τέχνες που βοηθούν την κοινωνία να ζήσει.
Ιμπν Χαλντούν, ΙΙ, 338, σ. 175.
_____________
Γεννήθηκε στην Τύνιδα το 1332 και πέθανε στο Κάιρο το 1406. Καταγόταν από πολύ εύπορη οικογένεια της αραβοκρατούμενης Ανδαλουσίας, η οποία αναγκάστηκε να καταφύγει στην Τύνιδα όταν οι χριστιανοί Ιππότες κατέλαβαν τη Σεβίλλη. Η οικογένειά του κατείχε υψηλές θέσεις στον διοικητικό και πολιτικό μηχανισμό του σουλτανάτου. Συγκεκριμένα, ο παππούς και ο πατέρας του Ιμπν Χαλντούν υπήρξαν υψηλοί κρατικοί αξιωματούχοι που στη συνέχεια παραιτήθηκαν των αξιωμάτων τους για να ενταχθούν στον ισλαμικό μυστικισμό (τασσαβούφ). Οι καταβολές αυτές ενθάρρυναν τον Ιμπν Χαλντούν να εκπαιδευθεί σκληρά προκειμένου να αποκτήσει και αυτός μια θέση στην αυλή του σουλτάνου, σε ώριμη ηλικία.
Έλαβε σπουδαία μόρφωση στο πλευρό ξακουστών δασκάλων της εποχής. Εντρύφησε στα μαθηματικά, τη φιλοσοφία και το Κοράνι, το οποίο κατάφερε να αποστηθίσει ολόκληρο.
"Στη μουσουλμανική θρησκεία, που απευθύνεται στο κάθε τι και επιδιώκει να προσηλυτίσει όλους τους ανθρώπους με την πειθώ ή με τη βία, ο ιερός πόλεμος είναι υποχρεωτικός"
Στα δεκαεπτά του χρόνια έχασε τους γονείς του από την πανούκλα που εξολόθρευσε τον πληθυσμό της Τύνιδας και έκτοτε ακολούθησαν οι προσοδοφόρες περιπέτειές του. Εργάστηκε ως καλλιγράφος στο παλάτι του σουλτάνου στη Φεζ του σημερινού Μαρόκου, όπου κατηγορήθηκε για ραδιουργία και καταδικάστηκε σε είκοσι δύο μήνες φυλάκιση. Όταν αποφυλακίστηκε βρέθηκε στην πόλη Τιλιμσάν της σύγχρονης Αλγερίας όπου και άσκησε τα καθήκοντά του ως ανώτατος διοικητικός υπάλληλος και αργότερα αναζήτησε την τύχη του στη Γρανάδα της Ανδαλουσίας. Στη Γρανάδα προσελήφθη από τον τοπικό σουλτάνο και διεκπεραίωσε πολλές υποθέσεις που αφορούσαν τις σχέσεις του σουλτανάτου με τα όμορα μουσουλμανικά εμιράτα και χριστιανικά βασίλεια. Στη συνέχεια, αλλάζοντας τόπο για μια ακόμη φορά βρέθηκε στην πόλη Μπουζιέ (σημερινή Αλγερία) όπου διετέλεσε χρέη πρωθυπουργού. Ωστόσο, ο Ιμπν Χαλντούν αισθανόταν μια ακαταμάχητη έλξη για τους Βέρβερους του Μάγκρεμπ και τους ακολούθησε ώσπου εγκαταστάθηκε μόνιμα για τρία χρόνια στην Τιαρέτ (σημερινή Αλγερία) και έζησε μαζί τους. Εκεί συνέγραψε το μεγαλύτερο μέρος του επτάτομου έργου του ''Μουκαντιμάκ'' που μεταφράστηκε στα ελληνικά ως ''Προλεγόμενα'' και αποτελεί την παγκόσμια ιστορία της εποχής του. Διάφορες ελλείψεις σε υλικά αγαθά τον ανάγκασαν να επιστρέψει στη γενέτειρά του την Τύνιδα και εργάστηκε στο πλευρό του ηγεμόνα της πόλης, Αμπού Αμπάς. Με το πρόσχημα όμως του προσκυνήματος στη Μέκκα διέφυγε από την Τύνιδα και κατέληξε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και αργότερα στο Κάιρο όπου έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του.
Στην Αλεξάνδρεια διορίσθηκε στον μεντρεσέ Καμχίγια και δίδαξε ισλαμική θεολογία ενώ συγχρόνως εκτελούσε και χρέη ιεροδικαστή. Ξαφνικά όμως, η σύζυγός του και τα παιδιά του πνίγηκαν ανοιχτά της Αλεξάνδρειας ενώ επέβαιναν σε καράβι που βυθίστηκε και ο ίδιος εξέλαβε την τραγωδία ως μήνυμα ότι έπρεπε να ολοκληρώσει το προσκυνηματικό ταξίδι στη Μέκκα. Πέντε χρόνια πριν πεθάνει, ο ηγεμόνας των Μαμελούκων της Αιγύπτου του ζήτησε να τον συνοδεύσει στην υπεράσπιση της Δαμασκού από τα μογγολικά στρατεύματα του Ταμερλάνου. Η πόλη τελικά κατελήφθη από τους Μογγόλους και ο Ιμπν Χαλντούν εστάλη ως διαπραγματευτής στον Ταμερλάνο. Οι δύο άντρες ανέπτυξαν έντονη συζήτηση καθώς ο μογγόλος στρατηλάτης ενδιαφερόταν να αποσπάσει πληροφορίες για τη ζωή των πληθυσμών του Μαγκρέμπ ώσπου ο Ιμπν Χαλντούν αναγκάστηκε να συντάξει μια ολόκληρη μελέτη για τους λαούς της βορειοδυτικής Αφρικής και να την παραδώσει στον Ταμερλάνο. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του συμμετείχε σε ένα παράνομο μεταρρυθμιστικό κίνημα που θορύβησε τις επίσημες αρχές και τις οδήγησε στη σύλληψή του. Πέθανε στο Κάιρο το 1406.
Καθόλη τη διάρκεια της ζωής του δεν έπαψε να παρατηρεί, να μελετάει, να στοχάζεται και να συγγράφει. Ο Ιμπν Χαλντούν θεωρείται εισηγητής της πολιτικής οικονομίας και πρόδρομη μορφή του Τζιαμπατίστα Βίκο όπως και πατέρας των σύγχρονων οικονομικών επιστημών, διεκδικώντας επάξια τον τίτλο από τον Άνταμ Σμιθ.
Ο Ιμπν Χαλντούν κατέγραψε εκτενώς τις κοινωνικές ζυμώσεις και μεταβολές των αραβικών πληθυσμών και επέκτεινε τα συμπεράσματά του βασιζόμενος σε επιστημονικά κριτήρια. Μελέτησε το καθεστώς διάρθρωσης και λειτουργίας εντός των νομαδικών φυλών της ερήμου και τους πληθυσμιακούς μετασχηματισμούς στα αστικά κέντρα. Συγχρόνως παρουσίασε τη μετάβαση των Αράβων από το καθεστώς των περιπλανώμενων Βεδουίνων σε εκείνο της μόνιμης εγκατάστασής τους σε πόλεις και χωριά και αφιέρωσε μεγάλο μέρος του έργου του στις πάγιες πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές που προκύπτουν από τη διαδοχή διαφορετικών καθεστώτων στην εξουσία. Δεν παρέλειψε να σημειώσει τους ενδογενείς παράγοντες που καθιστούν με μαθηματική ακρίβεια αναπόφευκτο τον σταδιακό εκφυλισμό των λιγότερο πολιτισμένων κατακτητών όταν κυριεύουν περισσότερο πολιτισμένες και προηγμένες κρατικές οντότητες.
Στις οικονομικές μελέτες ενέταξε τις έννοιες προσφοράς και ζήτησης, ερευνώντας το σύνολο των παραγόντων που επηρεάζουν την αμφίδρομη σχέση και τις συνέπειες του κόστους παραγωγής εμφορούμενος από την απλή παρατήρηση της τελικής τιμής των αγροτικών προϊόντων σε αγορές εύφορων περιοχών και σε εκείνες άγονων. Επίσης, μεταγενέστεροι ερευνητές υποστηρίζουν πως στα έργα του Ιμπν Χαλντούν είναι ολοφάνερος ο ορισμός που συνθέτει για την έννοια του ρίσκου στις οικονομικές δραστηριότητες και που αιώνες αργότερα παρουσίασε ο οικονομολόγος Φράνκ Νάιτ στο έργο του ''Ρίσκο, Αβεβαιότητα και Κέρδος'' (1921).
Σημαντικά έργα του Ιμπν Χαλντούν είναι τα ακόλουθα:
• Kitabu l' ibar (Ιστορία του Κόσμου)
• Lubabu l' Muhassal (Έργο περί ισλαμικής θεολογίας)
• Sifa' u l' Sail ( Έργο περί ισλαμικού μυστικισμού)
• Allaqa li – l - Sultan ( Έργο περί Λογικής)
• Muqaddimah (''Προλεγόμενα'' - Παγκόσμια Ιστορία)
Ο Ιμπν Χαλντούν ως αναπόσπαστο κύτταρο της παγκόσμιας διανόησης ταράσσει τα νερά των μονολιθικών προκαταλήψεων που γενικευμένα καταδικάζουν και ομογενοποιούν τους Άραβες, ως παρίες της οικουμένης. Μαζί με άλλες εξέχουσες μορφές όπως ο Αβερρόης, ο Αλ Μααμούν και ο Ναγκίμπ Μαχφούζ επιβεβαιώνουν περίτρανα την υπεροχή της πνευματικής καλλιέργειας που θα ευωδιάζει στο πέρασμα του χρόνου όσο αποπνικτικές και δύσοσμες και αν είναι οι περιβάλλουσες συνθήκες.