— Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Είναι αλήθεια ότι η βιβλιοδεσία είναι πιο παλιά από την τυπογραφία; Πότε εμφανίστηκε και τι περιλάμβανε αρχικά;
Στην Ευρώπη η τυπογραφία ξεκινάει ουσιαστικά με τον Γουτεμβέργιο τον 15ο αιώνα. Η βιβλιοδεσία είναι παλαιότερη. Ένα από τα παλιότερα δείγματα που έχουν βρεθεί στην Ευρώπη χρονολογείται τον 7ο μ.Χ. αιώνα περίπου, αλλά στην Αίγυπτο έχουν βρεθεί ακόμη παλιότερα δείγματα. Πριν από την τυπογραφία υπήρχαν οι αντιγραφείς, κυρίως μοναχοί, οι οποίοι αντέγραφαν τα κείμενα από το ένα βιβλίο στο άλλο. Στην μορφή με την οποία το ξέρουμε σήμερα, το βιβλίο εμφανίστηκε στα χριστιανικά χρόνια, με διπλωμένα φύλλα δεμένα μεταξύ τους. Σταδιακά, άρχισαν να ράβουν τα φύλλα πάνω σε λωρίδες δέρματος ή σπάγκου και να τα προστατεύουν με ξύλινες πινακίδες. Μετά προστέθηκε το δέρμα για την προστασία της ράχης του βιβλίου και οι πινακίδες ενώθηκαν με τα χαρτιά. Το δέρμα και οι πινακίδες άρχισαν να διακοσμούνται και σταδιακά η βιβλιοδεσία εξελίχθηκε. Τα βιβλία ήταν σπάνια και ακριβά και κυρίως θρησκευτικού περιεχομένου. Τα εξώφυλλά τους ήταν διακοσμημένα με πολύτιμους λίθους, χρυσό, ασήμι κ.ά.
— Πότε ανθεί, ουσιαστικά, η τέχνη;
Πιστεύεται ότι η τέχνη φτάνει στην τελειότητά της τον 15ο αιώνα. Προσωπικά, πιστεύω ότι υπάρχουν εξίσου όμορφα βιβλία πριν και μετά τον 15ο αιώνα.
Θέλω να πιστεύω πως η βιβλιοδεσία δεν είναι από τις τέχνες που θα χαθούν σύντομα. Είναι πολλοί αυτοί που αγαπούν τα βιβλία και έχουν το μεράκι να τα φτιάχνουν. Κατά τη γνώμη μου, τα βιβλία δεν μπορούν να αντικατασταθούν.
— Τι αλλαγές έφερε η σύγχρονη βιβλιοδεσία;
Μετά την τυπογραφία, τα βιβλία άρχισαν να παράγονται πιο μαζικά και σταδιακά προέκυψαν καινούργιες ανάγκες. Όλα έπρεπε να γίνονται γρηγορότερα και φτηνότερα. Με τα χρόνια η ποιότητα των συγκολλητικών άρχισε να μειώνεται, το χαρτί άρχισε να γίνεται βιομηχανικό προϊόν και έτσι και η ποιότητα των βιβλίων έπεσε. Φυσικά, υπάρχουν και αυτοί που συνεχίζουν να ακολουθούν τις παραδοσιακές μεθόδους ακόμα και σήμερα.
— Μπορείτε να μας περιγράψετε τη διαδικασία που ακολουθείται στις μέρες μας;
Υπάρχουν πολλοί που συνεχίζουν τις παραδοσιακές μεθόδους βιβλιοδεσίας, τις οποίες φυσικά δεν μπορώ να περιγράψω εδώ. Τα πιο φθηνά βιβλία δεν φτιάχνονται με ραφή αλλά από χαρτιά κολλημένα μεταξύ τους.
— Πόσα διαφορετικά είδη βιβλιοδεσίας υπάρχουν;
Δεν πιστεύω ότι θα μπορούσε κάποιος να δώσει έναν συγκεκριμένο αριθμό. Υπάρχουν πάρα πολλές παραλλαγές και είναι πρακτικά αδύνατο να τις μετρήσει κάποιος, ιδιαίτερα στις μέρες μας, που η καλλιτεχνική βιβλιοδεσία έχει πάρει άλλες μορφές. Πλέον δημιουργούνται και βιβλία με σκοπό να εντυπωσιάζουν αισθητικά, όχι απαραίτητα για να διαβάζονται.
— Ποια είναι τα κριτήρια εκείνα που ξεχωρίζουν ένα έργο καλλιτεχνικής βιβλιοδεσίας;
Με ποια κριτήρια χαρακτηρίζουμε έναν πίνακα έργο τέχνης; Θα έλεγα πως αυτό έχει σχέση με τον αντίκτυπο που προκαλεί το βιβλίο σε αυτόν που το βλέπει.
— Ποιο είναι το δικό σας αγαπημένο δείγμα;
Αυτό είναι πολύ δύσκολο να το απαντήσω. Υπάρχουν τόσο όμορφα και μοναδικά δείγματα από τότε που άρχισαν να φτιάχνονται βιβλία μέχρι σήμερα. Νομίζω ότι αν έπρεπε να διαλέξω ένα, θα ήταν το Great Omar των Francis Sangorski και George Sutcliffe από την Αγγλία. Πέρα από το πανέμορφο εξώφυλλό του, μου αρέσει ιδιαίτερα και ο μύθος που έχει φτιαχτεί γύρω του. Χρειάστηκε 2,5 χρόνια περίπου για να φτιαχτεί, ολοκληρώθηκε το 1911 και τελικά βυθίστηκε με τον Τιτανικό το 1912. Η ειρωνεία είναι ότι ο Francis Sangorski πνίγηκε λίγο αργότερα την ίδια χρονιά.
—Σε τι κατάσταση βρίσκεται το επάγγελμα αλλά και η τέχνη της βιβλιοδεσίας στην Ελλάδα;
Νομίζω ότι όλα τα επαγγέλματα αυτήν τη περίοδο βρίσκονται σε δύσκολη κατάσταση και η βιβλιοδεσία σίγουρα έχει επηρεαστεί ανάλογα.
— Φοβάστε για την τύχη πιο εκλεπτυσμένων μεθόδων, όπως η δερματοδεσία;
Θέλω να πιστεύω πως η βιβλιοδεσία δεν είναι από τις τέχνες που θα χαθούν σύντομα. Είναι πολλοί αυτοί που αγαπούν τα βιβλία και έχουν το μεράκι να τα φτιάχνουν. Κατά τη γνώμη μου, τα βιβλία δεν μπορούν να αντικατασταθούν. Λίγο-πολύ, όλοι έχουμε δει σε κάποια ταινία ένα μεγάλο δερμάτινο βιβλίο το οποίο θα θέλαμε να μπορούσαμε να διαβάσουμε από κοντά. Μπορεί να είμαι αισιόδοξη, αλλά, όχι, δεν φοβάμαι για τη βιβλιοδεσία.
— Πείτε μας δυο λόγια για το σεμινάριο που οργανώνει το Ασκαρδαμυκτί. Τι θα μάθουν οι συμμετέχοντες;
Θα ξεκινήσουμε με ένα μικρό, θεωρητικό κομμάτι: τα μέρη του βιβλίου, ιδιότητες του χαρτιού και πώς φτιάχνεται, ιδιότητες του δέρματος και ό,τι χρειάζεται να γνωρίζει κάποιος όταν ξεκινά να φτιάξει ένα βιβλίο. Θα συνεχίσουμε μαθαίνοντας και συγκρίνοντας κάποιες τεχνικές διακοσμητικών εσωτερικών χαρτιών, τις λεγόμενες μαρμαρόκολλες. Εδώ αρχίζει το πραγματικά ενδιαφέρον κομμάτι: πώς ράβουμε ένα βιβλίο! Οι συμμετέχοντες θα διδαχθούν μία από τις βασικές τεχνικές βιβλιοδεσίας: τη ραφή πάνω σε νεύρα. Η μέθοδος αυτή δημιουργεί τα χαρακτηριστικά εξογκώματα που παρατηρούμε στις ράχες των βιβλίων. Πολλές φορές τα εξογκώματα αυτά είναι ψεύτικα και διακοσμητικά, αλλά εμείς θα ασχοληθούμε με την παραδοσιακή ραφή των διπλωμένων φύλλων χαρτιού πάνω σε σπάγγο. Τα επόμενα βήματα θα είναι να φτιάξουμε τα κεφαλάρια με χρωματιστές κλωστές, να διαμορφώσουμε τις ξύλινες πινακίδες και στη συνέχεια να ντύσουμε όλο το βιβλίο με δέρμα.
Εργαστήρι ελευθέρων σπουδών «Ασκαρδαμυκτί»
Δεληγιάννη 6 & Σπ. Τρικούπη, Εξάρχεια
210 8819784, www.askardamykti.com