Η Φόνισσα, η νέα όπερα του Γιώργου Κουμεντάκη - παραγγελία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής - παρουσιάστηκε σε παγκόσμια πρώτη στις 19 Νοεμβρίου 2014 στην αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη, του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών και για τέσσερις μόνο παραστάσεις. Το λιμπρέτο του Γιάννη Σβώλου βασίζεται σε ένα από τα σπουδαιότερα έργα της ελληνικής λογοτεχνίας, τη Φόνισσα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Μια μεγαλειώδης παραγωγή σε μουσική διεύθυνση Βασίλη Χριστόπουλου, σκηνοθεσία Αλέξανδρου Ευκλείδη, σκηνικά Πέτρου Τουλούδη, κοστούμια Πέτρου Τουλούδη - Ιωάννας Τσάμη και φωτισμούς του Βινίτσιο Κέλι.
2011. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής της ΕΛΣ, Μύρων Μιχαηλίδης, αναθέτει στον Γιώργο Κουμεντάκη να συνθέσει την όπερα «Η φόνισσα», πάνω στο ομώνυμο αριστούργημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.
2014. Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Η νέα όπερα - σε δύο πράξεις - του Γιώργου Κουμεντάκη, το συγκλονιστικό ψυχογράφημα της Φραγκογιαννούς, παρουσιάζεται για τρίτη φορά (23 Νοεμβρίου) στην αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη.
Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη. Οι μουσικοί “ζεσταίνονται” στο σκάμμα της ορχήστρας.
Έχουν φτάσει πολύ νωρίτερα, όπως και όλοι οι συντελεστές της παράστασης, από τη ώρα της εισόδου του κοινού.
Στο διπλανό παρασκήνιο της χορωδίας, με φως που φωτίζει μόνο τις νότες, ο Κωνσταντίνος Ράπτης με το μπαγιάν (ακορντεόν κοντσέρτου) κάνει την δική του προετοιμασία..
Λίγα λεπτά πριν την έναρξη, η οδηγός σκηνής θέτει τους πάντες σε ετοιμότητα.
Η Φραγκογιαννού της πρώτης διανομής Ειρήνη Τσιρακίδου, λίγο πριν πάρει τη θέση της στη σκηνή..
Η οδηγός σκηνής της ΕΛΣ, Φανή Γκάρτζιου, έχει δώσει το πρώτο “go”.
Η παράσταση έχει ξεκινήσει.. Ο διακεκριμένος μαέστρος - και μέχρι πρόσφατα Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών - Βασίλης Χριστόπουλος, έχει τη μουσική διεύθυνση
“...Άλλως η αγρυπνία ήτο εν τη φύσει και τη ιδιοσυγκρασία της Φραγκογιαννούς, ήτις εσκέπτετο χίλια πράγματα, και είχεν τον ύπνον δύσκολον. Οι λογισμοί και αι αναμνήσεις της, αμαυραί εικόνες του παρελθόντος, ήρχοντο αλλεπάλληλοι ως κύματα μέσα εις τον νουν της, προ των οφθαλμών της ψυχής της...”
“Άφησα τη μουσική να περιπλανηθεί και να εκφράσει αβίαστα και ελεύθερα τον ψυχισμό της Φραγκογιαννούς..
..φτάνοντας εκεί που δεν μπορεί να φτάσει η λογική" σημειώνει ο συνθέτης Γιώργος Κουμεντάκης.
Και συνεχίζει: “Προσπάθησα να πλησιάσω τις κρυφές πτυχές μιας ψυχοπαθολογικής;
..ψυχονευρωτικής; δυναμικής; αυταρχικής;
..σίγουρα σύνθετης προσωπικότητας, που παίρνει μορφή μέσα από την συγκλονιστική λογοτεχνική προσέγγιση του Μέγιστου Παπαδιαμάντη...”
Στη σκηνική εγκατάσταση του Πέτρου Τουλούδη, βλέπουμε το τοπίο ενός οικισμού δίπλα στη θάλασσα, όπου με ευαισθησία και πρωτοτυπία αποτυπώνεται η ελληνικότητα και ο ανοιχτός ορίζοντας. Μαζί με την Ιωάννα Τσάμη υπογράφει και τα κοστούμια.
Η Παιδική χορωδία της ΕΛΣ (που διευθύνει η Μάτα Κατσούλη) έχει τον ρόλο του παιδικού χορού, που τροφοδοτεί την εγκληματική φύση της Φραγκογιαννούς.
Εκτός από τους μονωδούς, η σύνθεση προβλέπει μεγάλη συμφωνική ορχήστρα (της ΕΛΣ), τρεις μουσικούς επί σκηνής (μπαγιάν, σαξόφωνο και κρουστά) καθώς, επίσης, τέσσερα χορωδιακά σύνολα.
Τη Χορωδία της ΕΛΣ διευθύνει ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτος.
Μια ακόμα γυναικεία χορωδία, ολιγομελής, με τέσσερις μοιρολογίστρες (Ειρήνη Δερέμπεη, Μαρία Μελαχροινού, Μάρθα Μαυροειδή, Μαρία Κώτη)
..ερμηνεύει χορωδιακά που βασίζονται στα πολυφωνικά τραγούδια της Ηπείρου.
— ...— Πρέπει να πάρω τα βουνά, δυχατέρα! είπεν αίφνης. Αν προφτάσω!— Γιατί, μάννα; είπεν εν αγωνία η Δελχαρώ.— Γιατί... με γυρεύουν για να με φυλακώσουν.— Αλήθεια;... Εσύ το έρριξες, μάννα, το κορίτσι στο πηγάδι;— Όχι, μάρτυς μου ο Θεός! Αυτό δεν το έκαμα, είπεν η Φραγκογιαννού...— Τότε;...— Σιώπα!— Η αμαρτία σε κυνηγά, μάννα, είπε δειλώς η Δελχαρώ.— Σιώπα! Μουρλάθηκες; είπε βλοσυρά η μάννα της, υποπτεύσασα υπαινιγμόν τινά εις τον τόνον μεθ' ου ωμίλει η κόρη της.— ...
Φραγκογιαννού (Φόνισσα): Ειρήνη Τσιρακίδου, Μαρουσώ: Έλενα Κελεσίδη, σαξόφωνο: Guido De Flavis..
Ο ομώνυμος ρόλος είναι “τεραστίων διαστάσεων” λέει χαρακτηριστικά ο συνθέτης..
..ενώ απαιτεί πρωτόγνωρες αντοχές,
..γιατί η βασική πρωταγωνίστρια βρίσκεται περίπου δύο ώρες επί σκηνής: παρακολουθεί και κατευθύνει τα πάντα.
“Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησον με...”
“Το στοίχημα της παράστασης είναι να αποδώσει το ψυχικό τοπίο της ηρωίδας”, σημειώνει μεταξύ άλλων ο σκηνοθέτης της παραγωγής Αλέξανδρος Ευκλείδης. “Τον εφιαλτικό κόσμο της Φραγκογιαννούς..”
— ...— Μεγάλη φουρτούνα μ' ηύρε, γέροντά μου, και μεγάλη λιγοψυχιά μ'εκόλλησε.— Ο Θεός να σε γλυτώση, κόρη μου, «από ολιγοψυχίας και από καταιγίδος», επέφερεν ο Ιωάσαφ, συνεχίζων τον ψαλμόν.— ...
Ιωάσαφ: Τάσος Αποστόλου.
...Η γραία Χαδούλα εύρε τον θάνατο εις το πέραμα του Αγίου Σώστη, εις τον λαιμόν τον ενώνοντα τον βράχον του ερημητηρίου με την ξηράν, εις το ήμισυ του δρόμου, μεταξύ της θείας και της ανθρωπίνης δικαιοσύνης.