Ο κυκλαδικός πολιτισμός είναι ένας από τους τρεις προϊστορικούς πολιτισμούς (μαζί με το μινωικό και το μυκηναϊκό) που οι Έλληνες διδάσκονται από πολύ νωρίς στο σχολείο. Τα κυκλαδικά ειδώλια είναι ίσως μια από τις πρώτες μορφές τέχνης με τις οποίες τα παιδιά έρχονται σε επαφή και αυτό δεν είναι τυχαίο – εκτός από το γεγονός ότι αποτελούν μια από τις παλιότερες εκφράσεις τέχνης στην Ευρώπη, αποτελούν και μια από τις ελάχιστες διόδους των αρχαιολόγων στην εξερεύνηση και κατανόηση ενός ελάχιστα γνωστού και συνεπώς μυστηριώδους πολιτισμού από τον οποίο δεν υπάρχουν δείγματα γραφής, ενώ έπειτα από τόσους αιώνες έχουν επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τη σύγχρονη τέχνη.
Το έργο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, που έχει αναλάβει από το 1986 να περισώσει και να συγκεντρώσει κάτω από κοινή στέγη αυτόν τον πολιτισμό, είναι ανεκτίμητης αξίας και υψηλής δυσκολίας. Ένα μεγάλο μέρος των ευρημάτων δεν ανακαλύφθηκε από την αρχαιολογική σκαπάνη, αλλά από αρχαιοκάπηλους που λυμαίνονταν στο παρελθόν τον ελλαδικό χώρο επί δεκαετίες. Σε αυτές τις περιπτώσεις, δεν αρκεί δυστυχώς μόνο η διάσωση των ευρημάτων και η αποκατάστασή τους, γιατί ένα μεγάλο μέρος των πληροφοριών που μας δίνουν γι' αυτούς τους πολιτισμούς, προέρχεται από τα «γύρω-γύρω»: πού βρέθηκαν, σε ποια κατάσταση βρίσκονταν, τι υπήρχε στην περιοχή και στη συγκεκριμένη τοποθεσία, πώς ήταν το χώμα κ.λπ. Έτσι, ο πρωτοκυκλαδικός πολιτισμός, που άκμασε την τρίτη χιλιετία π.Χ., παραμένει μεγάλο μυστήριο και αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό του που η δομή της έκθεσης «Κυκλαδική Κοινωνία. 5.000 χρόνια πριν» παρουσιάζει με υπέροχα συμβολικό τρόπο. Οι τοίχοι των αιθουσών που τη φιλοξενούν είναι μαύροι, σκοτεινοί, η ατμόσφαιρα υποβλητική, τα εκθέματα όμως παρουσιάζονται σε «φωτεινά παράθυρα»: το φως της γνώσης μας για αυτούς τους μακρινούς καιρούς.
Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον στοιχείο των ειδωλίων είναι ότι αυτό που αντιλαμβανόμαστε σήμερα ως μινιμαλιστική τεχνοτροπία δεν ήταν ακριβώς έτσι στην αυθεντική του μορφή: τα ειδώλια ήταν βαμμένα, όλα τα χαρακτηριστικά τους ήταν σχεδιασμένα με έντονα χρώματα.
Η έκθεση διαρθρώνεται σε ενδιαφέρουσες θεματικές ενότητες που περιλαμβάνουν όλες τις εκφάνσεις της ζωής αυτών των ανθρώπων: από την καθημερινότητά τους, τις δραστηριότητες και τις τέχνες τους, μέχρι τις δοξασίες και τον τρόπο διασκέδασής τους. Μέσω τον εκθεμάτων, ο επισκέπτης αποκτά γνώση ακόμα και για τη χλωρίδα και την πανίδα των Κυκλάδων της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού, τις εμπορικές τους σχέσεις και την επικοινωνία τους με την υπόλοιπη Ελλάδα και τη Μικρά Ασία και φυσικά την κοινωνική τους ιεραρχία. Κεντρικό κομμάτι της είναι βεβαίως τα διάσημα κυκλαδικά ειδώλια. Καθώς ο επισκέπτης περιηγείται στην έκθεση, βλέπει ειδώλια κάθε πιθανής μορφής, μεγέθους, σχήματος και (ενδεχομένως) χρησιμότητας, από τα μικροσκοπικά που δεν ξεπερνούν τα 10-15 εκατοστά, μέχρι το επιβλητικό, σχεδόν πραγματικού μεγέθους ζεύγος που δεσπόζει στην τελευταία αίθουσα (αξέχαστη θα μου μείνει η μεγάλη προθήκη με τα «τρισδιάστατα» ειδώλια ειδικού τύπου, όπως ο διάσημος αυλητής - είναι αριστουργηματικά στημένη και θυμίζει μάζωξη σε πανηγύρι).
Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον στοιχείο των ειδωλίων, που πιθανώς οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν, είναι ότι αυτό που αντιλαμβανόμαστε σήμερα ως μινιμαλιστική τεχνοτροπία δεν ήταν ακριβώς έτσι στην αυθεντική του μορφή: τα ειδώλια ήταν βαμμένα, όλα τα χαρακτηριστικά τους ήταν σχεδιασμένα με έντονα χρώματα και αν τα βλέπαμε σήμερα έτσι, ενδεχομένως θα μας φαίνονταν αρκετά πρωτόγονα. Ένα μεγάλο μέρος αυτών έχει βρεθεί μέσα σε τάφους, ωστόσο οι αρχαιολόγοι δεν καταλήγουν στην αποκλειστική χρήση τους ως ταφικά αντικείμενα: το επικρατέστερο σενάριο έχει να κάνει με τον συσχετισμό τους με τις θεότητες του πολιτισμού. Ο κυκλαδικός πολιτισμός ήταν ένας ανθρωποκεντρικός πολιτισμός, σε αντίθεση με τους αντίστοιχους της Μέσης και Εγγύς Ανατολής. Οι απεικονίσεις των θεών δεν είναι τερατόμορφες, δεν υπήρχε τόσο τεράστια ηγεμονική συγκεντρωτικότητα και έτσι όσα μας έχει αφήσει ο πολιτισμός είναι μικρής, ανθρώπινης κλίμακας.
Ο Όμιλος Eurolife ERB, με γνώμονα πάντα τον άνθρωπο και τις ανάγκες του, είναι χορηγός αυτής της έκθεσης που σταδιακά, έπειτα από τρεις επιτυχημένους μήνες παρουσίας στην εικαστική ζωή της Αθήνας, οδεύει προς το τέλος της. Ο Όμιλος στηρίζει για τέταρτη συνεχή χρονιά το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, αποτελώντας πλέον σταθερό συνοδοιπόρο στις υψηλού επιπέδου δράσεις πολιτισμού του Μουσείου. Στο πλαίσιο άλλωστε του προγράμματος Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης που εφαρμόζει ο Όμιλος, επιλέγονται δράσεις που έχουν στόχο τη σφαιρική αισθητική και καλλιτεχνική εκπαίδευση του κοινού και ειδικότερα των παιδιών, αναγκαιότητες που σήμερα είναι ίσως πιο έντονες παρά ποτέ, ενδυναμώνοντας την αγάπη του κοινού για το παρελθόν και ενισχύοντας την πίστη για το μέλλον.
Στον επισκέπτη της συγκεκριμένης έκθεσης δημιουργούνται σίγουρα πολλά ερωτήματα, και είναι τέτοιο το νόημά της ακριβώς: να του γεννηθούν απορίες και να αναζητήσει συσχετισμούς (και απαντήσεις) ανάμεσα στο χθες και το σήμερα. Να αφουγκραστεί τις αγωνίες και τους προβληματισμούς αυτών των ανθρώπων, που σε μεγάλο βαθμό ήταν κοινοί με τους σημερινούς: ασφάλεια, προστασία της οικογενειακής εστίας, φροντίδα της υγείας.
Η έκθεση διοργανώνεται από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης σε σύμπραξη με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και περιλαμβάνει 191 αρχαία αντικείμενα: από τη συλλογή του ίδιου του Μουσείου, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων (98 έργα από τα Μουσεία Νάξου, Απειράνθου, Σύρου και Πάρου), καθώς και από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου.
Επιμέλεια της έκθεσης: Καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης, Διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.
ΙNFO
«Κυκλαδική κοινωνία 5.000 χρόνια πριν»
Έως 31/03/2017
Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (Νεοφύτου Δούκα 4)