«Οι εγκαταστάσεις εγκαταλείφθηκαν κυριολεκτικά. Τα ευρήματα; Από προφυλακτικά μέχρι βουλωμένες τουαλέτες, σκουλήκια και πλημμυρισμένα δωμάτια». Αυτή είναι η εικόνα που μεταφέρουν από το Ρίο της Βραζιλίας τα μέλη της ελληνικής αποστολής που βρίσκονται αυτές τις μέρες στην πόλη για να συμμετάσχουν στους Παραολυμπιακούς Αγώνες. Μια εικόνα γνώριμη σε όλους τους Αθηναίους, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο έχουν βιώσει την εγκατάλειψη των ολυμπιακών εγκαταστάσεων του 2004. Τι συμβαίνει με τον αστικό σχεδιασμό και τους Ολυμπιακούς Αγώνες; Γιατί ενώ οι πόλεις ανά τον κόσμο αντιμετωπίζουν τόσο μεγάλες προκλήσεις, δεν μπορούν να εκπονήσουν ένα βιώσιμο πλάνο για την επόμενη μέρα;
Ας ξεκινήσουμε λίγο ανάποδα. Πριν από την έναρξη της φετινής Ολυμπιάδας κυκλοφόρησε από ένα ξένο έντυπο μια λίστα με τους χειρότερους πέντε Ολυμπιακούς Αγώνες της Ιστορίας. Αρκετοί πολίτες «της ωραιότερης χώρας του κόσμου» ένιωσαν αρχικά μια έκπληξη και στη συνέχεια ίσως κάποια οργή και αγανάκτηση όταν είδαν να συμπεριλαμβάνονται σε αυτήν και οι Ολυμπιακοί της Αθήνας. Βρισκόμαστε σε αυτήν τη λίστα λόγω του υπέρογκου κόστους της οργάνωσης και της απουσίας ενός σχεδίου αξιοποίησης των πανάκριβων εγκαταστάσεων.
Αυτήν τη στιγμή ο μισός παγκόσμιος πληθυσμός που υπολογίζεται σε 7 δισ. ζουν σε πόλεις και ως το 2050 υπολογίζεται ότι τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού, που θα αριθμεί 10 δισ., θα κατοικούν σε μητροπολιτικές περιοχές. Αυτή η ραγδαία αστικοποίηση, όμως, που δεν έχει προηγούμενο στην παγκόσμια Ιστορία, δεν πηγαίνει και τόσο καλά.
Ακόμα και με αυτή την πρότερη εμπειρία, πολλοί δεν θα έλεγαν όχι στο ενδεχόμενο η Αθήνα να γίνει ο μόνιμος τόπος διεξαγωγής όλων των Ολυμπιακών Αγώνων από δω και πέρα. Εκ πρώτης όψεως, πολύ πιθανόν να αποδεικνυόταν πιο «συμφέρον» η τεχνογνωσία της διεξαγωγής των Αγώνων να παρέμενε στην ίδια πόλη, που θα διέθετε επίσης ήδη όλες τις απαραίτητες εγκαταστάσεις έτοιμες, και να μη χρειαζόταν κάθε τέσσερα χρόνια μια διαφορετική πόλη να μαθαίνει τα πάντα από την αρχή. Όμως, για να ακολουθήσουμε την ίδια «οικονομιστική» λογική και να μην ξεστρατίσουμε και μιλήσουμε για ολυμπιακό ιδεώδες και άλλα ιδανικά, η επιτυχία των Αγώνων εξαρτάται και από άλλες παραμέτρους που δεν είναι σίγουρο ότι θα μπορούν να συγκεντρώνονται σε μια συγκεκριμένη πόλη στο διηνεκές.
Πέρα από τα προβλήματα που απορρέουν από τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων, τα οποία στην περίπτωση του Ρίο (καταπάτηση δικαιωμάτων, αδιαφορία για την ακραία φτώχεια, υποδομή που δεν βοηθά το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού κ.ά.) έλαβαν αρκετή δημοσιότητα, οι πόλεις αντιμετωπίζουν ακόμα μεγαλύτερες προκλήσεις: αυτήν τη στιγμή ο μισός παγκόσμιος πληθυσμός, που υπολογίζεται σε 7 δισ., ζουν σε πόλεις και ως το 2050 υπολογίζεται ότι τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού, που θα αριθμεί 10 δισ., θα κατοικούν σε μητροπολιτικές περιοχές. Αυτή η ραγδαία αστικοποίηση, όμως, που δεν έχει προηγούμενο στην παγκόσμια Ιστορία, δεν πηγαίνει και τόσο καλά. Ο ΟΗΕ υπολογίζει ότι περίπου 1 δισ. άνθρωποι ζουν μεν σε πόλεις, αλλά σε άθλιες συνθήκες, παραγκουπόλεις, φαβέλες κ.λπ., χωρίς πρόσβαση σε βασικά αγαθά, όπως το καθαρό νερό. Οι πόλεις που ήδη δέχονται αυτό το κύμα αστικοποίησης είναι κοινό μυστικό ότι οδεύουν προς αυτή την κατάσταση απροετοίμαστες.
Όσοι ψάχνουν για σοβαρές λύσεις προς μια κατεύθυνση βιώσιμης αστικής ανάπτυξης έχουν στρέψει την προσοχή τους σε μια άλλη πόλη της Λατινικής Αμερικής, το Κίτο του Εκουαδόρ, όπου θα διεξαχθεί τον Οκτώβριο το Habitat III, το διεθνές συνέδριο των πόλεων που οργανώνει ο ΟΗΕ κάθε 20 χρόνια περίπου (το 1976 είχε διεξαχθεί στο Βανκούβερ και το 1996 στην Κωνσταντινούπολη). Αν και από τις παλαιότερες συναντήσεις δεν υπήρξαν απτά αποτελέσματα ή συμπεράσματα, φέτος οι διοργανωτές, προεξάρχοντος του διευθυντή Joan Clos, πρώην δημάρχου της Βαρκελώνης, ελπίζουν ότι θα συμφωνηθούν κάποιες συγκεκριμένες πολιτικές που θα λειτουργήσουν ως ένα είδος οδικού χάρτη που θα ακολουθήσουν οι μεγάλες πόλεις στον αστικό σχεδιασμό. Πέρσι, στη Διάσκεψη του Παρισιού, οι μεγάλες χώρες προχώρησαν σε μια ιστορική συμφωνία για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή. Μπορούμε να περιμένουμε κάτι ανάλογο για τον αστικό σχεδιασμό από το Κίτο;
Oι 5 χειρότερες πόλεις που οργάνωσαν Ολυμπιακούς Αγώνες:
1. Μόναχο, 1972
2. Βερολίνο, 1936
3. Μόσχα, 1980
4. Αθήνα, 2004
5. Ατλάντα, 1996
Οι 5 καλύτερες πόλεις για Ολυμπιακούς Αγώνες:
1. Λονδίνο
2. Παρίσι
3. Βαρκελώνη
4. Λος Άντζελες
5. Σίδνεϊ