ΑΠ’ ΟΠΟΥ ΚΑΙ ΝΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙ ΚΑΝΕΙΣ την ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση οδηγείται σε αδιέξοδο. Ό,τι και να διαβάσει από τα πάρα πολλά διαθέσιμα κείμενα, συναντάει την απεικόνιση μιας τραγωδίας χωρίς από μηχανής Θεό, χωρίς τέλος αλλά και χωρίς αύριο. Μέσα σε αυτό το πλήθος οργισμένων φράσεων, σε αυτό το κλίμα αγανάκτησης και φόβου, καταγγελίας των «άλλων» και μίσους που τρέφουν εκατέρωθεν, σαστίζει και μένει μόνο με ερωτηματικά.
Υπάρχει μια εξαίρεση, ένα άρθρο του Γιουβάλ-Νόα Χαράρι, γνωστού Ισραηλινοεβραίου ιστορικού¹, αμφιλεγόμενου διανοουμένου. Είναι ευρέως γνωστός για το συγγραφικό του έργο που αποτελείται από βιβλία εξίσου αμφιλεγόμενα². Στο άρθρο αυτό περιγράφει διά μακρών τον τρόπο που η καθεμία πλευρά δίνει δίκιο στον εαυτό της και απόλυτο άδικο στους απέναντι. Η αναγνώριση του δίκιου και των δύο ομάδων είναι εντυπωσιακά έξυπνα γραμμένη. Αντιπαρατίθενται οι τραυματικές εμπειρίες κάθε ομάδας από το ιστορικό παρελθόν της, των Παλαιστινίων από τον πόλεμο του 1948, των Ισραηλινών από τον καιρό των ναζί· στη συνέχεια, των άοπλων θυμάτων Παλαιστινίων και, από την άλλη μεριά, των θυμάτων διωγμού των Εβραίων από τις προγονικές τους εστίες στις αραβικές χώρες³.
Είναι «λάθος» να εξισώνει κανείς τις συνθήκες ζωής και εμπειριών Ισραηλινών και Παλαιστινίων. Διαφέρουν ριζικά σε όλα τα πεδία: ιστορίες διαφορετικές, δεδομένα αλλιώτικα, απειλές διαφορετικών ειδών.
Μετά από πολλά παραδείγματα ανάλογων στην ιστορία τραυματικών εμπειριών, αλλάζει οπτική και «ομολογεί» ότι είναι «λάθος» να εξισώνει κανείς τις συνθήκες ζωής και εμπειριών Ισραηλινών και Παλαιστινίων. Διαφέρουν ριζικά σε όλα τα πεδία: ιστορίες διαφορετικές, δεδομένα αλλιώτικα, απειλές διαφορετικών ειδών. Στόχος του άρθρου επομένως, προσθέτει, είναι να αναδείξει το ότι ο φόβος που η μία ομάδα αισθάνεται για την άλλη δεν είναι παρανοϊκός. Αντίθετα, έχουν και οι δύο πολύ συγκεκριμένους λόγους να πιστεύουν ότι τα μέλη της «άλλης» ομάδας έχουν βαθιά επιθυμία και στόχο να τους σκοτώσουν ή να τους εκτοπίσουν, σε κάθε περίπτωση να τους εξαφανίσουν ως ιδιαίτερη ανθρώπινη ομάδα.[iv]
Είναι φυσικό, συνεχίζει το άρθρο, να έχουν μέγιστη επιθυμία να απαλλαγούν από τη δαμόκλειο σπάθη της εξόντωσης που νιώθουν πάνω από το κεφάλι τους. Από την άλλη μεριά έχουν και οι δύο επίγνωση των βαθύτερων φαντασιώσεων και προθέσεών τους. Η επίγνωση παράγει μια «διαβολική λογική». Υποθέτουν: «Δεδομένων όσων θέλουμε να κάνουμε εναντίον τους, είναι λογικό να θέλουν κι εκείνοι να κινηθούν με τον ίδιο τρόπο εναντίον μας». Και καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι μόνη λύση είναι να προλάβουμε να τους εξαφανίσουμε προτού αδράξουν την ευκαιρία.
Και όμως, κατά το άρθρο, υπάρχει διέξοδος από αυτή την πνιγηρή κατάσταση. Κανένας δεν μπορεί να επηρεάσει τη βούληση των άλλων, μπορεί ωστόσο να ελέγξει τη δική του βούληση και προσδοκία. Θα αρκούσε, γράφει, να αναρωτηθούν τα μέλη κάθε πλευράς μήπως αποδίδουν στα μέλη της άλλης τις δικές τους σκοτεινές, φονικές επιθυμίες και εάν πράγματι δεν εύχονται και προσδοκούν να εξαφανιστεί απλώς από προσώπου γης συνολικά η άλλη ομάδα.
Καταλήγει έντεχνα δίνοντας μια γροθιά στο δικό μας στομάχι, των άσχετων με τη σύγκρουση. Γράφει ότι το ίδιο ισχύει και για τις υπόλοιπες ομάδες κάθε είδους, που δεν είναι ούτε Ισραηλινοί ούτε Παλαιστίνιοι. Ας βάλουν/βάλουμε το χέρι στην καρδιά: πόσο αλήθεια είναι ότι βεβαίως και δεν ευχόμαστε ούτε επιθυμούμε την εξαφάνιση καμιάς ομάδας από προσώπου γης; Αυτό συμβαίνει, αλλά είναι στόχος «άλλων».
[i] Yuval Noah Harari, Is there a way out of the Israeli-Palestinian trap? Δημοσιευμένο στη στήλη «Γνώμες» της εφημερίδας «Financial Times» στις 15 Μαρτίου 2024. Είναι καθηγητής στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, συγγραφέας, ιστορικός και ενεργός διανοούμενος στον δημόσιο, διεθνή και επιτόπιο στη χώρα του διάλογο για όλα τα θέματα.
[ii] Τα βιβλία του, που είναι αμφιλεγόμενα από πολιτική και επιστημονική σκοπιά, αφορούν θέματα φιλοσοφικά και μελλοντολογικά, την ιστορία του ανθρώπινου είδους και την εξέλιξη του Ανθρώπου σε Θεό, εάν η εξελισσόμενη βιοτεχνολογία οδηγήσει σε τέτοιον έλεγχο πάνω στο περιβάλλον που θα εξαφανίσει σταδιακά τον Homo sapiens.
[iii] Γράφει ότι τουλάχιστον οι μισοί Εβραίοι του Ισραήλ είναι απόγονοι των μεσανατολικών τους προγόνων, προσφύγων ιδίως από τις χώρες Αίγυπτο, Ιράκ, Συρία και Λιβύη.
[iv] Τεκμηριώνει με στοιχεία και ονόματα ηγετικών ατόμων και πολιτών την «τραγική» διάσταση, το ότι η υπαρξιακή απειλή που αποτελούν οι Ισραηλινοί για τους Παλαιστίνιους παράγει την αντίστοιχη υπαρξιακή απειλή που αποτελούν οι Παλαιστίνιοι για τους Ισραηλινούς.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.