Πραγματοποιήθηκε στο Impact Hub Athens η απολογιστική εκδήλωση του έργου «Rom Boost», παρουσία εκπροσώπων της πολιτείας, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, θεσμικών φορέων, οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και μελών της κοινότητας Ρομά, μιας από τις πιο ευάλωτες όσο και στοχοποιημένες πληθυσμιακές ομάδες, που παρουσιάζει βέβαια και εντός της διαφορές, διαβαθμίσεις και διακρίσεις.
Παρουσιάστηκαν τρόποι προσέγγισης της κοινότητας, ο οδηγός εκπαίδευσης και ανάπτυξης δεξιοτήτων, η διαμόρφωση των ομάδων που συμμετείχαν (διαμεσολαβητές και γυναίκες Ρομά από Γέρακα και Σπάτα, μαθήματα διαδικτυακά και διά ζώσης εντός των καταυλισμών), οι ενότητες που καλύφθηκαν (κοινωνία/πολιτισμός, υγεία, παραγωγή audio books, που είναι σημαντική πρωτοβουλία καθώς τα ρομανί είναι προφορική γλώσσα), ο ρόλος των διαμεσολαβητών και οι προτεινόμενες λύσεις σε ζητήματα όπως η έλλειψη υποδομών, η φτώχεια, οι διακρίσεις, ο αναλφαβητισμός και η έλλειψη υποστηρικτικού πλαισίου για τα παιδιά.
Το έργο «Rom-boost» υλοποιήθηκε το τελευταίο οκτάμηνο στο πλαίσιο του προγράμματος Active Citizens Fund και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ), γνωστού ως EEA Grants.
Είναι επίσης σημαντικό να αντιληφθούμε ότι δεν είναι οι Ρομά που επιλέγουν το περιθώριο, αλλά η ίδια η κοινωνία που τους περιορίζει διότι τη συμφέρει να τους χρησιμοποιεί για κάποιες «υπηρεσίες» στο όριο του νόμου, όπως η διακίνηση ουσιών, ανθρώπων και εμπορευμάτων.
Στη θεματική συζήτηση που ακολούθησε την παρουσίαση, η Ελευθερία Κουμαλάτσου, συντονίστρια της ομάδας δράσης της Γενικής Γραμματείας Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας, μίλησε για την 25μελή ομάδα δράσης που βρέθηκε τα δυόμισι τελευταία χρόνια μέσα στις κοινότητες Ρομά με σκοπό να συνδράμει ώστε οι πολιτικές που τους αφορούν να ανταποκρίνονται στις ανάγκες κάθε τοπικής κοινωνίας. Η Ανδριανή Παπαδοπούλου, εκ μέρους του Συνηγόρου του Πολίτη, έκανε λόγο για τις παρεμβάσεις της πολιτείας προς την εξάλειψη του συστημικού αποκλεισμού των Ρομά από ζωτικούς τομείς όπως η εκπαίδευση και την παρουσίαση θετικών προτύπων.
Η Χριστίνα Χαλιλοπούλου, διεθνολόγος-νομικός και μέλος της κοινότητας, αναφέρθηκε επίσης στα πολλά ανοικτά ζητήματα, τις καλές πρακτικές και τις υπάρχουσες προοπτικές και την ανάγκη μιας συνολικής ανάδειξης της συμβολής των Ρομά στη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Ο επιχειρησιακός διευθυντής των Γιατρών του Κόσμου, κ. Υφαντής, μίλησε για τη μεγάλη συμμετοχή γυναικών Ρομά στις δράσεις και γενικότερα των πιο ευάλωτων μελών της κοινότητας, ενώ έδωσε έμφαση στις πρακτικές της ενδυνάμωσης. Ιδού, όμως, τι λένε οι τρεις εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών που παραβρέθηκαν στην εκδήλωση αναφορικά τόσο με το έργο που γίνεται στις κοινότητες Ρομά, τις πολλαπλές διακρίσεις που αντιμετωπίζουν, τις ευκαιρίες που δεν έχουν όσο και με την καθημερινή πραγματικότητα των πιο περιθωριοποιημένων, μια αλγεινή συνθήκη που μόνο οι ίδιοι δεν επέλεξαν:
Ανδριανή Παπαδοπούλου
Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Γιορκ του Καναδά, ειδική επιστήμονας στον Συνήγορο του Πολίτη στον Κύκλο Ίσης Μεταχείρισης
Χρειάζεται πολιτική βούληση για την εξεύρεση βιώσιμων λύσεων και υιοθέτηση ορθών πολιτικών ώστε να μειωθεί ή να εξαλειφθεί ο κοινωνικός αποκλεισμός. Όταν έχεις μακροχρόνια εγκατάσταση σε μέρη όπως η Αγία Τριάδα στην Καλαμάτα ή το Δροσερό στην Ξάνθη, αλλά τα σπίτια όπου ζουν παραμένουν αυθαίρετα, υπάρχει θέμα. Προκύπτουν, έπειτα, διάφορα ζητήματα, στην Καλαμάτα εξαιτίας της κατασκευής του περιφερειακού ήθελαν να τους διώξουν – να πάνε όμως πού; Μετακινήθηκαν κάποιοι σε άλλη περιοχή, αλλά ούτε ρεύμα είχαν εκεί ούτε δρόμους, δεν τους ήθελε η τοπική κοινότητα, ούτε και οι ίδιοι ήταν ικανοποιημένοι, εν τέλει ο οικισμός εγκαταλείφθηκε και όσα ποσά είχαν επενδυθεί εκεί πήγανε στράφι. Ακόμα και σήμερα η παραμονή στην Αγία Τριάδα, που έχει στο μεταξύ μεγαλώσει σε πληθυσμό λόγω μετεγκαταστάσεων, είναι πρόβλημα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1/3 των υποθέσεων που έρχονται στην Ίση Μεταχείρηση αφορούν Ρομά. Άλλοι δεν είναι εγγεγραμμένοι στο δημοτολόγιο, που σημαίνει ότι τα ανήλικα παιδιά τους δεν μπορούν να βγάλουν ΑΜΚΑ, άλλοι ζουν σε απαράδεκτες συνθήκες, υπάρχει έλλειψη εκπαίδευσης και επαγγελματικών ευκαιριών, η απουσία υποδομών στους καταυλισμούς δημιουργεί περιβαλλοντική ρύπανση, οδηγεί επίσης σε κλοπές νερού, ρεύματος κ.λπ. Μάλιστα, οι προσφεύγοντες δεν είναι οι περισσότεροι Ρομά, αλλά άλλοι περίοικοι που υφίστανται τις συνέπειες της εγκατάλειψης των πρώτων από την πολιτεία. Και ενώ υπάρχει νομοθεσία που μπορεί να αντιμετωπίσει κάποια προβλήματα, όπως αυτό του ΑΜΚΑ των ανηλίκων, δεν λαμβάνεται πολλές φορές υπόψη από τις αρμόδιες αρχές και υπηρεσίες. Για παράδειγμα, δικαστίνα ζήτησε από Ρομά γυναίκα να της φέρει DNA από τη νεκρή μητέρα της για να πιστοποιηθεί προκειμένου να βγάλει χαρτιά, ενώ δεν υπάρχει καν τάφος.
Και αν η Δικαιοσύνη φανεί ευέλικτη, μπορεί το θέμα να «σκοντάψει» στον δήμο, όπως σε μια περίπτωση που, δέκα χρόνια και δύο θετικές δικαστικές αποφάσεις μετά, ο αρμόδιος δήμος επέμενε να μην εγγράφει το αιτούμενο άτομο, ζητώντας του να απευθυνθεί στον δήμο που ήταν εγγεγραμμένη η μητέρα του. Πάει εκεί, του λένε «πώς ξέρουμε ότι είσαι εσύ αφού δεν έχεις χαρτιά;», τους απαντά «μα γι’ αυτό ήρθα σε σας» – ιστορίες γραφειοκρατικής τρέλας. Σε όλες τις εκθέσεις που δημοσιεύουμε στον Συνήγορο του Πολίτη αναφερόμαστε στον αντιτσιγγανισμό, τον κοινωνικό αποκλεισμό, τις διακρίσεις και τις έμφυλες ανισότητες.
Τάσος Υφαντής
Κοινωνικός λειτουργός και επιχειρησιακός διευθυντής Γιατρών του Κόσμου
Στους διάφορους καταυλισμούς ανά την επικράτεια, εκτός από Έλληνες Ρομά, ζουν και άλλοι, προερχόμενοι από τα Δυτικά Βαλκάνια, οι οποίοι έχουν πιο ειδικές ανάγκες, γεγονός που αναγνωρίζεται και από την Εθνική Στρατηγική στο πλαίσιο του Σχεδίου Δράσης για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά 2021-2030. Υπάρχουν μεταξύ κάποιων από αυτούς συγγενικές σχέσεις, μπορεί, π.χ., τα παιδιά να μένουν με τους Έλληνες συγγενείς, αλλά οι γονείς τους να μην έχουν αναγνωρισμένο καθεστώς παραμονής εδώ, κάτι που δυσχεραίνει την εκπαίδευση των παιδιών καθώς επίσης και την ένταξή τους στο ΕΣΥ.
Αναφορικά με τις δράσεις πεδίου, ο σχεδιασμός των κινητών κλιμακίων μας επικεντρώθηκε στην Αττική (Σπάτα, Κορωπί, Γέρακας, Ασπρόπυργος κ.ά.) αλλά και εκτός αυτής, όπως στον Δενδροπόταμο Θεσσαλονίκης, και κάτι ενδιαφέρον αναφορικά με τα αστικά κέντρα ήταν η συμμετοχή στη διαδικτυακή ομάδα που δημιουργήσαμε και η οποία προέρχεται από τις νεότερες κυρίως γενιές. Από αυτές προσπαθούμε κιόλας να προσελκύσουμε και να εκπαιδεύσουμε νέους διαμεσολαβητές. Τα προγράμματα αυτά χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ βάσει σχεδιασμού που γίνεται από την ελληνική πολιτεία, όμως πολλά έργα και δράσεις ξεκινούν στο τέλος των προγραμματικών περιόδων και έτσι παραμένουν ανολοκλήρωτα. Αυτό οφείλεται κυρίως στη γραφειοκρατία, ελληνική και ευρωπαϊκή, που ωστόσο είναι καθοριστική ώστε τα προγράμματα αυτά να έχουν συνέχεια και βιωσιμότητα.
Θεωρώ πάντως ότι παρά τις αντιξοότητες δίνουμε ερεθίσματα για ευαισθητοποίηση και ανάπτυξη κριτικής σκέψης, συμβουλεύουμε, ας πούμε, τις γυναίκες με τις οποίες συνεργαζόμαστε και οι οποίες, ως τέτοιες, βιώνουν διπλό κοινωνικό αποκλεισμό, πώς να συνεννοούνται με τη δημόσια διοίκηση, το σχολείο, τις δομές υγείας κ.λπ., σε θέματα προσωπικής και δημόσιας υγείας, στην αγορά εργασίας, προτείνουμε επίσης τρόπους ώστε οι Ρομά κοινότητες να είναι πιο αλληλοφροντιστικές.
Επιπλέον, μέσα από αυτές τις παρεμβάσεις τα νέα κορίτσια πείθονται ευκολότερα να βγάλουν ένα σχολείο και να αναζητήσουν έπειτα μια εργασία, αποφεύγοντας μια ανεπιθύμητη παντρειά σε άγουρη ακόμα ηλικία, όπως συνηθίζεται στις πιο αποκλεισμένες κοινότητες. Υπόψη ότι οι γάμοι μεταξύ ανηλίκων δεν καταγράφονται, ως μη σύννομοι, και άρα δεν υπάρχουν σχετικά στοιχεία, τα δε παιδιά που προέρχονται από τέτοιους γάμους δηλώνονται με το όνομα κάποιου ενήλικου συγγενή.
Σε τέτοιες περιπτώσεις ούτε στο δημοτολόγιο μπορούν να εγγραφούν τα παιδιά ούτε επιδόματα δύνανται οι μητέρες να διεκδικήσουν. Ένα άλλο πρόβλημα είναι η ανυπαρξία στοιχείων σχετικά με ενδοοικογενειακή βία, κακοποίηση, φαινόμενα τράφικινγκ κ.λπ. Το «μότο» μας είναι ευαισθητοποίηση-ενδυνάμωση-ενημέρωση.
Έλλη Ξένου
Κοινωνική ανθρωπολόγος, υπεύθυνη προγραμμάτων και συνηγορίας των Γιατρών του Κόσμου
Υπάρχουν κοινότητες Ρομά στις οποίες δραστηριοποιούμαστε από παλιά, υπάρχει αμοιβαία εμπιστοσύνη, και έτσι δουλέψαμε με 96 γυναίκες που προέρχονται από αυτές. «Επενδύσαμε» στις γυναίκες ακριβώς επειδή έχοντας πολλαπλούς ρόλους μέσα στην κοινότητα, ως μητέρες και σύζυγοι από νεότατες συνήθως ηλικίες, μπορούν να επηρεάσουν πρόσωπα και πράγματα, ακόμα και αν δεν έχουν τον πρώτο λόγο.
Οι εντυπώσεις είναι πολύ θετικές, είδαμε και θέληση και ενισχυμένη αυτοπεποίθηση από πλευράς τους και ανταπόκριση στις εκπαιδεύσεις για τα έμφυλα στερεότυπα και την ενδοοικογενειακή βία, σε κάποιες μάλιστα περιπτώσεις καλέσανε οι ίδιες τους άντρες τους να παραστούν και αναπτύχθηκε ένας διάλογος με τη δική μας διαμεσολάβηση. Δυστυχώς τα προγράμματα αυτά έχουν βραχύ χρονικό ορίζοντα και έτσι χάνεται η συνέχεια. Η αποσπασματικότητα αυτή είναι προβληματική, διότι μιλάμε για κοινότητες που είναι μεν δεκτικές αλλά συχνά δεν ξέρεις από πού να αρχίσεις και μέχρι να γίνουν τα πρώτα βήματα σπαταλιέται πολύτιμος χρόνος.
Κατακερματίζονται, επιπλέον, οι σχέσεις που δημιουργούμε με την κοινότητα. Είναι επίσης σημαντικό να αντιληφθούμε ότι δεν είναι οι Ρομά που επιλέγουν το περιθώριο, αλλά η ίδια η κοινωνία που τους περιορίζει διότι τη συμφέρει να τους χρησιμοποιεί για κάποιες «υπηρεσίες» στο όριο του νόμου, όπως η διακίνηση ουσιών, ανθρώπων και εμπορευμάτων. Να αντιληφθούμε επίσης ότι ο ρατσισμός που αντιμετωπίζουν είναι καταρχάς θεσμικός.
Κατηγορούμε, ας πούμε, συχνά τους Ρομά για τράφικινγκ ή για κλοπές μετάλλων που καταλήγουν σκραπ, αλλά κρατάμε εκτός κάδρου τους επικεφαλής αυτών των κυκλωμάτων ή τους κλεπταποδόχους, που δεν είναι Ρομά. Εφευρίσκουμε κιόλας έτσι δικαιολογίες για να μην τους αναγνωρίζουμε δικαιώματα, να τους στιγματίζουμε και να διαιωνίζουμε καταστάσεις, διότι αν στερείς από κάποιον κάθε ευκαιρία, θα ακολουθήσει αναγκαστικά την πεπατημένη για να επιβιώσει.