Η ΑΝΑΓΓΕΛΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ του Γάλλου σκηνοθέτη Λοράν Καντέ, μερικές μέρες αφότου είχε κλείσει τα 63 του χρόνια, μου έφερε ξανά στο μυαλό την ταινία του «Ελεύθερος ωραρίου» (L’ Emploi du Temps στα γαλλικά, Time Out στα αγγλικά), ίσως την πιο τρομακτική που έχω δει ποτέ. Γεγονός περίεργο, αφού δεν πρόκειται για ταινία τρόμου, παρότι ο Καντέ χρησιμοποίησε ως έμπνευση ένα πραγματικά φρικιαστικό περιστατικό που είχε συμβεί το 1993, οκτώ χρόνια πριν από την κυκλοφορία της ταινίας.
Επρόκειτο για την περίπτωση του Ζαν-Κλοντ Ρομάν, ενός γιατρού που δούλευε για τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο οποίος μια μέρα σκότωσε τη σύζυγό του και τα δύο παιδιά τους και στη συνέχεια, αφού πυροβόλησε τους γονείς του, κατάπιε ένα μπουκάλι υπνωτικά χάπια και πυρπόλησε την πολυτελή έπαυλή του στα προάστια της Γενεύης.
Δυστυχώς γι' αυτόν, η απόπειρα αυτοκτονίας απέτυχε, ενώ ο ίδιος συνελήφθη και καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη. Όσο συγκλονιστικό κι αν ήταν το έγκλημα, ήταν το κίνητρο για το αμόκ που τον κατέλαβε αυτό που προκάλεσε σοκ στο κοινό: Ο Ρομάν, όπως αποδείχθηκε, δεν ήταν ποτέ γιατρός, πόσο μάλλον γιατρός του ΠΟΥ, είχε όμως καταφέρει με διάφορους περίτεχνους τρόπους να στήσει και να συντηρήσει για δεκαοχτώ χρόνια μια οφθαλμαπάτη μεγάλης κλίμακας και μακράς πνοής, μέχρι που σώθηκαν τόσο τα ψέματα, όσο και (κυρίως) τα χρήματα.
Είναι φοβερός ο τρόπος που σε σέρνει να ταυτιστείς με τον κεντρικό χαρακτήρα και τα αδιέξοδα του η ταινία. Από ένα σημείο και μετά, αυτό που τον φοβίζει περισσότερο δεν είναι να μην αποκαλυφθεί, αλλά το πόσο εύκολο είναι να μην σε ανακαλύψουν, ειδικά όταν τα «φούμαρα» που πουλάς δεν είναι και τόσο διαφορετικά από εκείνα στην πραγματική δουλειά σου.
Στην ταινία του Καντέ δεν υπάρχουν φόνοι, αυτοκτονίες και εγκληματικές παθολογίες, όλα συμβαίνουν ήσυχα και διακριτικά δίπλα μας, ακόμα και η ψύχωση και η παράνοια – και αυτό είναι που κάνει την ιστορία του κεντρικού χαρακτήρα στο «Ελεύθερος ωραρίου» τόσο ρεαλιστικά ανατριχιαστική.
Ο Βενσάν, τον οποίον ερμηνεύει με μια εύθραυστη όσο και απόκοσμη συγκρότηση ο Ορελιέν Ρεκουάν, βετεράνος στα εταιρικά περιβάλλοντα, κάνει κάποια αόριστη διαχειριστική εργασία ως μεσαίο στέλεχος, απασχόληση που του επιτρέπει να διατηρεί το μεγαλοαστικό σπίτι όπου ζει με την οικογένειά του και το κύρος που διαθέτει στον κοινωνικό του περίγυρο. Κάποια στιγμή ανακοινώνει στην οικογένειά του ότι έχει βρει μια άλλη, καλύτερη δουλειά, η οποία έχει να κάνει με κάποια θέση μάνατζερ στα Ηνωμένα Έθνη. Στην πραγματικότητα, είναι άνεργος εδώ και καιρό, και κάθε μέρα φεύγει από το σπίτι του και περιφέρεται ασκόπως με το αυτοκίνητό του, στο οποίο κάποιες φορές κοιμάται ενώ η γυναίκα του πιστεύει ότι λείπει σε επαγγελματικό ταξίδι.
Σταδιακά, τα ψέματά του κλιμακώνονται (καταφέρνει ακόμα και να πείσει οικεία του πρόσωπα να επενδύσουν σ’ ένα σίγουρο «πρότζεκτ» που αποτελεί αποκύημα της φαντασίας του, έτσι κι αλλιώς και στην πραγματική δουλειά που έκανε φύκια για μεταξωτές κορδέλες πουλούσε, νομίμως, στους επενδυτές), αντί όμως να τον πνίξουν, τον λυτρώνουν, φανερώνοντάς μας κάτι που ξέραμε ίσως αλλά δεν θέλαμε να παραδεχτούμε: ότι η αυταπάτη και η εξαπάτηση μπορούν να λειτουργήσουν απελευθερωτικά, έστω και προσωρινά.
Η ταινία είναι μια ατμοσφαιρική δραματική σάτιρα αλλά και μια επείγουσα (και τότε που βγήκε αλλά και σήμερα) παραβολή για την ψευδαίσθηση ύπαρξης μέσω της στελεχικής εργασίας. Αυτό που με διαφορά απολάμβανε πιο πολύ στη δουλειά του ο Βενσάν ήταν το οδήγημα στο γραφείο. Και τώρα που δεν έχει δουλειά, περιπλανιέται με το αμάξι του όσο θέλει.
Είναι φοβερός ο τρόπος που σε σέρνει να ταυτιστείς με τον κεντρικό χαρακτήρα και τα αδιέξοδα του η ταινία. Από ένα σημείο και μετά, αυτό που τον φοβίζει περισσότερο δεν είναι να μην αποκαλυφθεί, αλλά το πόσο εύκολο είναι να μη σε ανακαλύψουν, ειδικά όταν τα «φούμαρα» που πουλάς δεν είναι και τόσο διαφορετικά από εκείνα στην πραγματική δουλειά σου.
Ακόμα και ο τίτλος της ταινίας («Ελεύθερος ωραρίου») έμοιαζε απειλητικός, και τώρα ακόμα περισσότερο, αν αναλογιστεί κανείς τον εργασιακό μεσαίωνα της free lance απασχόλησης που διανύουμε και την τρομακτική επαγγελματική επισφάλεια που επικρατεί, από τα ψηλά ως τα χαμηλά. Όπως παρατηρούσε και ο Βενσάν, όταν χτυπούσαν κόκκινο τα υπαρξιακά του, ο κόσμος είναι γεμάτος από «στιγμές απουσίας και άγνωστα πρόσωπα».
L' Emploi du Temp (2001) Official Trailer