Οι CAN (Communism Anarchism Nihilism) σχηματίστηκαν τον Ιούνιο του 1968 και ήταν σίγουρα το πρώτο γερμανικό γκρουπ που κατόρθωσε να σπάσει τα στεγανά ανάμεσα στις πιο προχωρημένες απόψεις της «σοβαρής μουσικής» και στην ποπ. Η πρώτη σύνθεσή τους ήταν: Holger Czukay μπάσο, David Johnson φλάουτο, Michael Karoli κιθάρες, Jaki Liebezeit ντραμς και Irmin Schmidt όργανο. Ο τελευταίος θυμάται (από το βιβλίο των Pascal Bussy & Andy Hall, The CAN book, των εκδόσεων SAF Publishing από το 1989):
«Ξεκινήσαμε χωρίς κανένα κόνσεπτ στο μυαλό μας. Η μόνη μας ιδέα ήταν να βρούμε ένα τέτοιο κόνσπεπτ συνθέτοντας όλοι μαζί, εντελώς αυθόρμητα και χωρίς να έχουμε κάποιον ηγέτη στο συγκρότημα».
Οι CAN ηχογράφησαν πολλά άλμπουμ, τουλάχιστον 20 μαζί με κάποιες συλλογές, και κάποια απ' αυτά μπορεί να θεωρηθούν αξεπέραστα. Τέτοια είναι το "Monster Movie" από το 1969, το "The CAN Sountracks" από το 1970 (λόγω του "Mother Sky"), βεβαίως το opus τους "Tago Mago" (1971), αλλά και οι «Μπάμιες» (1972), το "Future Days" (1973) και το "Soon Over Babaluma" (1974).
Στο πρώτο απ' αυτά παρουσιάζουν όλα εκείνα τα στοιχεία, που θα αποτελέσουν τη βάση πάνω στην οποία θα στηρίξουν τις πιο ριζοσπαστικές ιδέες τους. Εδώ υπάρχει το "Father cannot yell" και το 20λεπτο "You doo right" ηχογραφημένο ζωντανά στο κάστρο Schloss Nörvenich, έξω από την Κολωνία.
Εν τω μεταξύ στο γκρουπ είχε προστεθεί ο Malcolm Mooney, ένας νέγρος Αμερικανός που γυρόφερνε στην Ευρώπη, πριν καταλήξει στους CAN. Στην μπάντα τον είχε φέρει η Hildegard Schmidt, σύζυγος του Irmin Schmidt, και παρότι δεν είχε εμπειρία επαγγελματία τραγουδιστή έπιασε αμέσως δουλειά. Ανήσυχο πνεύμα ο ίδιος –είχε γνωρίσει από κοντά στη Νέα Υόρκη και τη Βοστώνη τους μεγάλους της jazz και των blues– επεξεργάζεται διάφορους τρόπους αυθόρμητου αυτοσχεδιασμού, κυρίως πάνω στη μορφή των στίχων. Ο ίδιος είχε πει (πάντα από το CAN book):
«Οι στίχοι στο You doo right πάρθηκαν από ένα γράμμα, που μου είχε στείλει τότε μια φίλη μου, το οποίο έκλεινε μ' αυτή τη φράση. Έτσι έγινε ο στίχος. Υπήρξαν πολλά κομμάτια που τα εμπνεύστηκα με το δικό μου τρόπο, μέσα από τις δικές μου ονειροπολήσεις».
Στο άλμπουμ τους "The CAN Soundtracks", που κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβρη του 1970, οι CAN περιλαμβάνουν συνθέσεις τους, που γράφτηκαν για ταινίες του γερμανικού και όχι μόνο κινηματογράφου. Εδώ υπάρχει το εκπληκτικό "Mother Sky" από την ταινία του Πολωνού Jerzy Skolimowski Deep End (1970), η οποία είχε προβληθεί και στην Ελλάδα με τον παραπλανητικό τίτλο Η Πρώτη Επαφή ενός Πρωτάρη! Βεβαίως και δεν επρόκειτο περί κάποιας τσόντας, αλλά για ένα άψογα δομημένο εφηβικό-νεανικό δράμα, στο οποίο πρωταγωνιστούσε η Jane Asher (γνωστή από τη σχέση της με τον Paul McCartney). Το "Mother Sky", που ξεπερνάει τα 10 λεπτά σε διάρκεια, στηριζόταν πάνω σ' ένα μονότονο και με ελάχιστες αλλαγές τέμπο, το οποίο θρυμματιζόταν από την κιθάρα του Michael Karoli. Το rhythm section των Holger Czukay και Jaki Liebezeit είναι μοναδικό (ουσιαστικά πάνω στο μπάσο τού Czukay είναι δομημένο το κομμάτι), όπως μοναδικά είναι και τα φωνητικά του Damo Suzuki, ενός ιάπωνα μπίτνικ, που είχε αντικαταστήσει τον Malcolm Mooney, και ο οποίος με το τραγούδισμά του υπήρξε επιρροή –όπως και οι CAN γενικότερα– για την εμφάνιση και την εξέλιξη του βρετανικού new wave στα τέλη των σέβεντις.
CAN - Mother Sky (1970)
Οι CAN, γενικά, είχαν συμπορευτεί με όλο το κίνημα του Νέου Γερμανικού Σινεμά, καθώς συνεργάστηκαν με τους περισσότερους από τους σκηνοθέτες της εποχής τους. Για παράδειγμα θα ηχεί πάντα στ' αυτιά μου η μουσική τους από την ταινία του Wim Wenders Alice in den Städten του 1974 (ε.τ. Η Αλίκη στις Πόλεις), η οποία ποτέ δεν δισκογραφήθηκε ολόκληρη.
Το Φλεβάρη του '71 οι CAN θα κυκλοφορήσουν το τρίτο άλμπουμ τους, το περίφημο "Tago Mago". Εδώ υπάρχει διάχυτο ένα σκοτεινό και βαρύ κλίμα (είναι η «μαγική» περίοδος των CAN) με κομμάτια όπως το "Aumgn" (η λέξη αφορούσε κάποια μαγική φόρμουλα του Aleister Crowley) και τα πειραματικά και υποχθόνια "Peking O." και "Bring me coffee or tea" να δημιουργούν μοναδική ατμόσφαιρα.
Συνεπαρμένοι από τις ρυθμολογίες που κατέβαζε συνεχώς το κεφάλι του Czukay, οι CAN θα φτιάξουν κι άλλα φοβερά άλμπουμ, ενσωματώνοντας στην πορεία patterns ακόμη και από την Αφρική ή τη Τζαμάικα (reggae), ανακατεύοντας μαζί world, funk, disco κ.λπ., μιας και στην πρώτη φάση τους έφτασαν να παίζουν μέχρι το 1979. Έκτοτε φτιάχτηκαν μερικές φορές ακόμη, για μικρά χρονικά διαστήματα, αλλά βασικά ο μύθος τους είχε ολοκληρωθεί.
Φυσικά, ο Czukay (όπως και κάθε άλλο μέλος των CAN) δε σταμάτησε να ηχογραφεί τα επόμενα χρόνια, να συνεργάζεται με νεότερους μουσικούς (David Sylvian), προτείνοντας πάντα νέες ρυθμικές ακολουθίες (επιρροές από gamelan κ.λπ.) διασκορπισμένες μέσα σε ηλεκτρονικά και space περιβάλλοντα. Θυμάμαι μάλιστα εκείνο το πολύ ενδιαφέρον άλμπουμ του, που είχε βγει και στην Ελλάδα από τη Virgin το 1987, το "Rome Remains Rome", στο οποίο o Czukay είχε ενσωματώσει ευφυώς ακόμη και πασχαλιάτικο λόγο του popestar Wojtyla (Ιωάννης Παύλος ο Β).
Βεβαίως οι σκληροί φαν της σκηνής θα γνωρίζουν και το πρώτο προσωπικό άλμπουμ τού Holger Czukay, το θρυλικό "Canaxis 5" από το 1968-69 (που είχε γίνει σε συνεργασία με τον παραγωγό Rolf Dammers) και που αποτελεί την πρώτη καταβύθιση αυτής της θρυλικής παρέας στο ακραίο διάστημα του krautrock.
Ο Holger Czukay, που πέθανε πριν λίγες ώρες στα 79 χρόνια του, υπήρξε ένας τρανός επινοητής και ερευνητής μουσικός, που θα του χρωστάνε, πάντα, πολλά, όλες οι γενιές της ποπ και του ροκ.
Holger Czukay - Blessed Easter
Μια πρώτη μορφή του κειμένου είχε δημοσιευτεί στο Jazz & Τζαζ, τον Δεκέμβριο του 1996