Η Πένυ (το πλήρες όνομά της είναι στη διάθεση του περιοδικού) είναι μια δυναμική Ελληνίδα που πριν από 28 χρόνια εγκατέλειψε τη σιγουριά της Ελλάδας για να παντρευτεί εκεί έναν μουσουλμάνο Σύριο, τον οποίο ερωτεύτηκε, ξεκινώντας μια ολότελα νέα, πολιτισμικά διαφορετική ζωή.
Ως εκ τούτου, βρισκόταν εκεί όταν ξεκίνησαν όλα όσα εμείς παρακολουθούμε μέσα από την τηλεόραση. Η ζωή η δική της όσο και της οικογένειάς της απειλήθηκε επανειλημμένως, είδε την πόλη της να γίνεται αποκαΐδια, αγαπημένους φίλους να χάνουν τα πάντα, ενίοτε και τη ζωή τους. Τα τελευταία δύο χρόνια έχει επιστρέψει, μαζί με τον γιο της, στην Αθήνα.
Ο σύζυγός της αρνείται πεισματικά να εγκαταλείψει τον τόπο του, φυλάσσοντας τις Θερμοπύλες. Η ίδια αναγκάζεται να επισκέπτεται τακτικά το σπιτικό τους, επιστρέφοντας στην κόλαση που αποτελεί πια ο αλλοτινός αυτός παράδεισος, αψηφώντας κάθε φορά τρομερούς κινδύνους.
Θυμάμαι να με παίρνουν τηλέφωνο φίλοι από την Ελλάδα και να μου μιλάνε για πόλεμο κι εγώ να τους λέω ότι δεν συμβαίνει τίποτα. Υπήρχε μια αναταραχή, αλλά πίστευα ότι θα διευθετηθεί. Μέχρι που μια μέρα, το καλοκαίρι, ακούσαμε πυροβολισμούς. Είχαν εισβάλει σε μια συνοικία στο Χαλέπι.
— Φέτος τον Μάρτιο ο πόλεμος στη Συρία κλείνει 7 χρόνια. Θυμάσαι πόσο καιρό πριν διαφαινόταν ότι τα πράγματα θα πήγαιναν προς τα εκεί;
Μας κατέλαβε εξαπίνης! Δεν διαφαινόταν τέτοιου είδους πρόβλημα και η Αραβική Άνοιξη ήταν πολύ μακριά. Μαθαίναμε όλα όσα συνέβαιναν στην Αίγυπτο και λέγαμε ότι θα σταματούσε εκεί, ότι δεν θα έφτανε μέχρι εμάς. Για ποιον λόγο, άλλωστε; Το βιοτικό επίπεδο στη Συρία ήταν σε πολύ υψηλότερο επίπεδο, οι βιομηχανίες και οι βιοτεχνίες έδιναν εργασία, ο λαός ζούσε με ομόνοια και κατανόηση. Όλοι ήμασταν απόλυτα ασφαλείς στην καθημερινότητά μας. Όταν ξέσπασαν τα επεισόδια στην κωμόπολη της Νταράα πιστέψαμε πως η κατάσταση θα διευθετούνταν εκεί.
— Πότε συνειδητοποιήσατε, λοιπόν, ότι είχατε μπλέξει άσχημα;
Θυμάμαι να με παίρνουν τηλέφωνο φίλοι από την Ελλάδα και να μου μιλάνε για πόλεμο κι εγώ να τους λέω ότι δεν συμβαίνει τίποτα. Υπήρχε μια αναταραχή, αλλά πίστευα ότι θα διευθετηθεί. Μέχρι που μια μέρα, το καλοκαίρι, ακούσαμε πυροβολισμούς. Είχαν εισβάλει σε μια συνοικία στο Χαλέπι.
— Ποιοι;
Ακροδεξιοί σουνίτες που κατέβηκαν από την Ιντλέμπ της βόρειας Συρίας. Επιτέθηκαν με σκοπό να καταλάβουν το Χαλέπι. Ήταν στρατιωτικοί που εγκατέλειψαν το στράτευμα με αφορμή τη διαφθορά. Αυτοί που με χρήματα του Κατάρ συγκρότησαν αρχικά τον FSA.
Επαναστάτες που κράτησαν, παρ' όλες τις ενστάσεις τους, τα χρήματα που για χρόνια προσπορίζονταν, που δεν ντράπηκαν να πάρουν από ξένη χώρα χρήματα και να στραφούν ενάντια στην πατρίδα τους, να ανοίξουν την κερκόπορτα στους εισβολείς της Αλ Κάιντα. Μαζί τους ήταν αδελφοί μουσουλμάνοι και δυσαρεστημένοι, που τα ξένα χρήματα ξέπλυναν τις όποιες αναστολές τους.
Ο σκοπός διαφαινόταν πως θα ήταν η εγκαθίδρυση ακραιφνώς σουνιτικής διακυβέρνησης, σύμφωνα με το ορθόδοξο Ισλάμ και τον νόμο της Σαρία. Έτσι ξεκίνησαν όλα. Σηκώθηκαν ελικόπτερα εναντίον τους, γιατί το Χαλέπι δεν διέθετε στρατό ικανό.
Οι σχέσεις με την Τουρκία βρίσκονταν στο καλύτερο δυνατό επίπεδο, ο Ερντογάν πηγαινοερχόταν και εγκαινίαζε γήπεδα στο Χαλέπι με τον «αδελφό» Μπασάρ. Αυτά συνέβησαν τον Ιούνιο του 2012 λίγο πριν από το Ραμαζάνι. Ήμασταν όλοι στις ταράτσες και στα μπαλκόνια και κοιτάζαμε τα ελικόπτερα που πλησίαζαν να τους αναχαιτίσουν.
Τότε ακόμα οι εισβολείς δεν είχαν οπλισμό τελευταίας τεχνολογίας. Μετά κατέφθασαν τα αεροπλάνα, και μετά στήθηκαν τα οδοφράγματα και η πολιτοφυλακή ανέλαβε την επιτήρηση των δρόμων. Κάθε γειτονιά προστατευόταν από τους δικούς της: τους Αρμένιους, τους Κούρδους, τους χριστιανούς και ούτως καθεξής.
Το ίδιο διάστημα επανεμφανίστηκαν οι Σαμπίχα, ομάδες πολιτοφυλακής αλαουιτών, στους οποίους είχαν προσχωρήσει και σουνίτες. Επρόκειτο για ομάδες διεφθαρμένες που δρούσαν ποικιλοτρόπως την προ του 2000 εποχή και τους οποίους είχε δραστικότατα περιορίσει ο Μπασάρ. Στην παρούσα περίπτωση, όμως, τα «χέρια» ήταν απαραίτητα.
Οι ομάδες αυτές, ιδιαιτέρως αντιπαθείς στους κατοίκους του Χαλεπίου, δημιούργησαν διάφορα προβλήματα – ακούστηκαν απαγωγές έναντι λύτρων, κλοπές και άλλα. Ύστερα, όμως, από τις έντονες διαμαρτυρίες των πολιτών και την ανασύνταξη του στρατού, μαζεύτηκαν.
— Πότε άρχισαν οι ελλείψεις τροφίμων;
Λίγο αργότερα. Σιγά-σιγά, οι τζιχαντιστές άρχισαν να καταλαμβάνουν συνοικίες στο Ανατολικό Χαλέπι. Η Αλ Κάιντα ως Νόσρα, συνεπικουρούμενη από μικρότερες ομάδες ισλαμιστών, άρχισε να καταλαμβάνει τη μία συνοικία μετά την άλλη στο Ανατολικό Χαλέπι, με αποτέλεσμα να πολιορκείται το δυτικό κομμάτι της πόλης.
Τότε άρχισαν οι ελλείψεις. Υπήρχε περίοδος που δεν μπορούσε να μπει στην πόλη τίποτα. Δεν είχαμε τίποτα. Ούτε πετρέλαιο, ούτε νερό, ούτε υγραέριο ή ηλεκτρική ενέργεια. Γίνονταν δολιοφθορές, ξεκίνησαν οι τρομοκρατικές επιθέσεις με καταστροφές κτιρίων, κλάπηκαν λεωφορεία, ασθενοφόρα, βαρέα μηχανήματα, ολόκληρα εργοστάσια που ξηλώθηκαν και πουλήθηκαν στην Τουρκία.
Οι εισβολείς κατέλαβαν το Σέιχ Μακσούντ από τους Κούρδους και τη συνοικία της Μπουστάν Αλ Πασά και από κει άρχισαν να βάλλουν, αρχικά με φιάλες υγραερίου που εκτόξευαν με αυτοσχέδιους εκτοξευτήρες, με παλιούς θερμοσίφωνες γεμάτους εκρηκτικά και όλμους κατά των χριστιανικών συνοικιών της Μιντάν και της Αζίζιε.
Εκείνο το διάστημα απήγαγαν τον ελληνορθόδοξο μητροπολίτη Χαλεπίου Παύλο και τον συροϊακωβίτη μητροπολίτη Χαλεπίου Γιοχάνα, των οποίων η τύχη, μέχρι σήμερα, αγνοείται. Κούρδοι, χριστιανοί και σουνίτες πολίτες έχαναν τη ζωή τους και άρχισε η μετακίνηση, αρχικά εντός της πόλης, για να ακολουθήσει η προσφυγιά.
— Το ISIS πότε εμφανίστηκε;
ISIS και DAESH είναι η ίδια τρομοκρατική οργάνωση. Στη Δύση αναφέρεται με τα γνωστά αρχικά. Αρχικά, εμφανίστηκε μάλλον το 2003, στο Ιράκ, και τον Ιούνιο του 2006 νομίζω ότι εμφανίστηκε στη Μοσούλη. Αποτελούνται από 200 περίπου ομάδες. Υπάρχει αναρχία ακόμα και μέσα στις δικές τους τάξεις, που προκαλεί αιματηρές συγκρούσεις τελευταία και στο Ιράκ και στη Συρία, όπου οπισθοχωρούν.
— Αυτοί είναι Σύριοι ή άλλες εθνικότητες;
Βασικά, το ISIS είναι μόρφωμα που «ανατράφηκε» στο Ιράκ. Στις τάξεις του συμπεριλαμβάνονται μουσουλμάνοι σουνίτες διαφόρων εθνικοτήτων, μεταξύ αυτών και πολλοί Δυτικοί. Είναι, κατά τη δική τους ομολογία, χαλιφάτο και ο χαλίφης αυτών ο Ιμπραχήμ Αλ Μπαγκντάτι.
— Ο επίσημος στρατός έφτασε;
Ο συριακός στρατός ήταν προετοιμασμένος και εκπαιδευμένος στην αντιμετώπιση εξωτερικού εχθρού στα χαρακώματα, λόγω της μακρόχρονης κατάστασης πολέμου με το Ισραήλ. Δεν ήταν εκπαιδευμένος σε αντάρτικο πόλεων κι αυτή ήταν η πραγματικότητα.
Στην αρχή είχε ήττες που τις διαδέχτηκαν νίκες και όσο περνούσε ο καιρός, οι νίκες γίνονταν περισσότερες.
Το Δυτικό Χαλέπι, όπου και η καρδιά της πόλης, άντεξε, κι αυτό γιατί ο λαός υπέμεινε τη δυστυχία, την ανέχεια, τον τρόμο που φέρνει η βία και όλα τα άλλα που δεν θέλω καν να θυμάμαι, μέχρι να επιστρέψει ο στρατός, ετοιμοπόλεμος κι οργανωμένος.
Δέχτηκα απειλές για τη ζωή μου, αναγκάστηκα να εγκαταλείψω την οικογένειά μου και να έρθω μόνη στην Ελλάδα. Το παιδί μου με ακολούθησε πολύ αργότερα κι αφού εμφανίστηκαν σοβαρά προβλήματα υγείας από τη στενοχώρια και την πίεση που είχα υποστεί. Δεν θα εγκατέλειπε την πατρίδα του διαφορετικά. Είχαμε αξίες εκεί και, εν τέλει, δεν έφυγε ως λιποτάκτης.
— Το μεγάλο σουκ πότε καταστράφηκε;
Το 2013 οι αντάρτες ισλαμιστές έκαψαν τη Μεντίνε, δηλαδή το σουκ. Την ίδια περίοδο τίναξαν τρεις φορές στον αέρα το ξενοδοχείο Κάρλτον κάτω από το κάστρο και κατέστρεψαν το τζάμι του Σινάν, το Χαν Σουνέ, το διοικητήριο και τον περιβάλλοντα χώρο του κάστρου.
— Εν τέλει, τι θέλουν οι τζιχαντιστές, τι επιδιώκουν;
Να δημιουργήσουν μια ακραιφνώς ισλαμική θεοκρατική κυβέρνηση. Δεν τους ενδιαφέρουν οι εθνικές ταυτότητες, τους ενδιαφέρει να φτάσει παντού το κατά τη σουνιτική, ουαχαμπιτική εκδοχή, Ισλάμ και να καταλάβει τα πάντα. Οι ίδιοι, βεβαίως, στην πραγματικότητα είναι μισθοφόροι.
— Η καταστροφή που βλέπουμε στα βίντεο αντανακλά την πραγματικότητα;
Οι πρώτοι που ανέβασαν βίντεο στο Διαδίκτυο ήταν οι τζιχαντιστές, υπερήφανοι για τις καταστροφές που προκαλούσαν, τους αποκεφαλισμούς και τις λοιπές βιαιοπραγίες. Αυτά τα βίντεο δεν λογοκρίθηκαν και στο Χαλέπι είχαμε πρόσβαση με σύνδεση μέσω μπαταριών ή ηλιακών πάνελ. Έτσι παρακολουθούσαμε τα τεκταινόμενα σε γειτονιές και περιοχές που αδυνατούσαμε να προσεγγίσουμε.
— Δεχτήκατε απειλές ως οικογένεια επειδή ήσουν χριστιανή και ξένη;
Ως οικογένεια, όπως όλοι. Δέχτηκα απειλές τηλεφωνικά. Δεν ξέρω αν τους ενοχλούσε η θρησκευτική μου ταυτότητα, ο μεικτός γάμος με μουσουλμάνο ή η απόφαση του συζύγου μου, εν μέσω τέτοιας καταστροφής, να συνεχίσει, περπατώντας μια ώρα κάθε μέρα και με κίνδυνο της ζωής του, να πηγαίνει στο γραφείο όπου εργαζόταν επί σειρά ετών ως δημόσιος υπάλληλος.
Στην αρχή μόνος, για να ακολουθήσουν κι άλλοι συνάδελφοι, χριστιανοί και μουσουλμάνοι. Αυτή ήταν η μόνη αντίσταση που μπορούσαν να φέρουν απέναντι στη λαίλαπα που προσπαθούσε να καταστρέψει τη ζωή μας, κρατώντας ζωντανό τον δημόσιο τομέα. Σας διαβεβαιώ ότι το κατόρθωσαν, έντιμοι δημόσιοι υπάλληλοι όλοι, με κίνδυνο της ζωής τους.
Ο δημόσιος τομέας συνεχίζει να λειτουργεί ανελλιπώς, μισθοί και συντάξεις πληρώνονται κάθε μήνα κι αυτό είναι ένα μεγάλο κέρδος. Γιατί στο Χαλέπι, παρ' όλη την καταστροφή, το χρήμα ανακινούσε το όποιας μορφής εμπόριο, ακόμα κι αν οι έμποροι είχαν να πουλήσουν το στοκ εμπόρευμά τους, παρουσιάζοντάς το σε έναν πάγκο, οπουδήποτε έβρισκαν ελεύθερο χώρο.
Δέχτηκα, λοιπόν, απειλές για τη ζωή μου, αναγκάστηκα να εγκαταλείψω την οικογένειά μου και να έρθω μόνη στην Ελλάδα. Το παιδί μου με ακολούθησε πολύ αργότερα κι αφού εμφανίστηκαν σοβαρά προβλήματα υγείας από τη στενοχώρια και την πίεση που είχα υποστεί. Δεν θα εγκατέλειπε την πατρίδα του διαφορετικά. Είχαμε αξίες εκεί και, εν τέλει, δεν έφυγε ως λιποτάκτης.
— Μου έχεις πει πως κάποια στιγμή ο άντρας σου ήταν έτοιμος να τινάξει στον αέρα το σπίτι σας, αν μπουκάρανε οι τζιχαντιστές.
Τις περισσότερες φορές οι επιθέσεις των τζιχαντιστών ήταν σφοδρότατες και τέτοιες ώρες ο σύζυγός μου έλεγε ότι αν καταλάβαινε πως έφτασαν στην πολυκατοικία μας, θα έβαζε φωτιά στις φιάλες υγραερίου που έχουμε και όποιον πάρει ο Χάρος!
Δεν θα ανεχόταν να βασανιστούμε ή να αποκεφαλίσουν εμάς, τις αδελφές του και την υπόλοιπη οικογένεια που φιλοξενούσαμε μετά την καταστροφή των σπιτιών τους.
— Πότε αντικρίσατε την πρώτη μεγάλη καταστροφή στο κέντρο;
Η πρώτη μεγάλη τρομοκρατική επίθεση έγινε νωρίς ένα πρωί Παρασκευής, νομίζω, στην πλατεία Σαντάλα Τζάμπρι, με δύο αυτοκίνητα γεμάτα εκρηκτικά και τους αντίστοιχους καμικάζι. Τινάχτηκε στον αέρα η Λέσχη Αξιωματικών, καταστράφηκε το ξενοδοχείο Σιάχι και άλλα κτίρια. Είχαμε νεκρούς. Παντού στην πλατεία βρίσκονταν σωροί από γυαλιά και άλλα αντικείμενα.
— Δεν τρόμαξες;
Όχι. Ήταν τέτοια η οργή που είχα μέσα μου –και έχω ακόμα–, που δεν τρόμαξα! Αυτό που με συντάραξε ήταν το τελευταίο μου ταξίδι, πριν από δύο εβδομάδες, όταν περπάτησα πάνω στον μιναρέ του τζαμιού των ουμαγιάδων.
Περπάτησα επάνω στην πλατεία Χατάμπ στην Τζντάιντε και λέω «επάνω», γιατί η πλατεία έγινε λόφος, με τους φοίνικες να προεξέχουν από τα ερείπια και όλα τα μπουτίκ ξενοδοχεία αλλά και τα ωραιότατα αρχοντικά αραβικού ρυθμού ρημάδια.
Διακόσια τετραγωνικά χιλιόμετρα διαλυμένα, όλο το ιστορικό κομμάτι της πόλης, που επί 3.000 έτη κατοικούνταν αδιαλείπτως, πέτρα πάνω στην πέτρα! Αισθάνθηκα ότι δεν είμαι καλά.
Άντεξα τον πόλεμο, έζησα την προσφυγιά στην πρώτη μου πατρίδα, αλλά αυτό με αποσταθεροποίησε. Όλες εκείνες οι εικόνες, των προηγούμενων καταστροφών, των νεκρών, των τραυματιών στο νοσοκομείο στους οποίους πρόσφερα τη βοήθειά μου δεν με είχαν αποσταθεροποιήσει όσο αυτό το «μετά».
Δεν είχε καμία σχέση με τις εικόνες που έβλεπα μέχρι να φτάσω και να έχω πρόσβαση σε αυτό το κομμάτι. Η υγρασία, οι αρουραίοι, τα ξέφτια, μια πόλη-δεσμώτης.
— Οι φωτογραφίες που φτάνουν σ' εμάς αποτυπώνουν τη φρίκη που περιγράφεις;
Αυτές και πολλές άλλες, που ακόμα δεν μπορείτε να δείτε. Τράβηξα μερικές αφού ζήτησα άδεια, από τα σημεία που είχαν καθαρίσει Ρώσοι ναρκαλιευτές, διότι οι τζιχαντιστές, αποχωρώντας, ναρκοθέτησαν τα σπίτια, τα πάντα.
Άνθρωποι, παιδιά ως επί το πλείστον, αγγίζουν πράγματα παγιδευμένα με μηχανισμούς, τινάζονται στον αέρα, ακρωτηριάζονται... Δεν θέλω πια να τα σκέφτομαι.
— Πόσες φορές έχεις επιστρέψει έκτοτε στο Χαλέπι;
Έχω πάει 4 φορές. Πετάω μέχρι τη Βηρυτό και μετά παίρνω ταξί ναυλωμένο.
— Απίστευτα επικίνδυνο.
Το τελευταίο ταξίδι ήταν πολύ λιγότερο από τα προηγούμενα. Μόνο 30 χιλιόμετρα ήταν πραγματικά επικίνδυνα. Ταξιδεύαμε στα όρια της Νόσρα. Στα προηγούμενα, ο κίνδυνος κάποιες φορές άγγιζε και το 90%, αλλά όφειλα να επιστρέφω στην πόλη που με δέχτηκε, στην οικογένειά μου!
— Κι όλο αυτό το ταξίδι με το ISIS να συνορεύει με τη διαδρομή Βηρυτό - Χαλέπι. Έφτασαν μέχρι την Παλμύρα.
Κατέστρεψαν την Παλμύρα. Δεν καταστρέφεις μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς. Μόνο και μόνο αυτό μου αρκεί για να πιστεύω τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα περί ελευθερίας και δημοκρατίας.
Οι αρχαιολογικοί χώροι στη Συρία –νομίζω το γνωρίζεις από προσωπική πείρα– προστατευτήκαν από τις μέχρι τώρα κυβερνήσεις, όποιες κι αν ήταν. Έρχεται, λοιπόν, ο φονταμενταλισμός των ουαχαμπιτών να καταστρέψει την Ιστορία, γιατί γι' αυτούς, ό,τι δημιουργήθηκε προ Ισλάμ, ανήκει στις «μέρες της απιστίας» και πρέπει να καταστρέφεται.
Ενοχλήθηκαν κάποιοι με την παρουσία της Ρωσικής Χορωδίας στο ρωμαϊκό αμφιθέατρο και όχι με την καταστροφή του αργότερα...
— Οι πρόσφυγες που φτάνουν μέχρι εδώ είναι από το Χαλέπι;
Είναι και από το Χαλέπι. Είναι από πολλές περιοχές της Συρίας, οι περισσότεροι από τη Βόρεια Συρία. Φυσικά, το εκμεταλλευτήκαν αυτό κι άλλοι αραβόφωνοι και μουσουλμάνοι που προσποιούνται τους Σύριους πρόσφυγες.
— Πάντως, ένα κομμάτι εξακολουθεί να στέκει όρθιο στο Χαλέπι.
Το Δυτικό Χαλέπι έχει υποστεί μεγάλες καταστροφές από τις ρουκέτες και τους πυραύλους των τζιχαντιστών, αλλά σε γενικές γραμμές στέκει πολύ καλά.
— Οι καλές συνοικίες, όλες εκείνες με τους κήπους και τις επαύλεις, σε τι κατάσταση βρίσκονται;
Μέχρι πρότινος, στις περιοχές αυτές όλα ήταν όπως πριν, σχεδόν. Τελευταία, προς το τέλος του 2016 και στις αρχές του 2017, οι συνοικίες αυτές δέχτηκαν σημαντικά πλήγματα από πυραύλους που εκτοξεύονταν προς την πόλη από απόσταση έως και 25 χιλιομέτρων.
— Οι φίλοι σας έχουν φύγει;
Έχουν φύγει, έχουν σκοτωθεί, έχουν ακρωτηριαστεί, έχουν τυφλωθεί, έχουν μισοτρελαθεί. Πριν από τρεις μήνες το σπίτι ενός συναδέλφου του άντρα μου δέχτηκε τυφλό χτύπημα. Σκοτώθηκαν η γυναίκα του και τα τέσσερα παιδιά του.
— Ξέρω ότι μέσα σε όλα χρειάστηκε να θάψεις τη μητέρα σου, η οποία ζούσε μαζί σου στο Χαλέπι.
Ήρθε το 2007 να ζήσει μαζί μου και με την οικογένεια του συζύγου μου, η οποία την περιέθαλψε με πολλή αγάπη και φροντίδα. Οι μετριοπαθείς σουνίτες, βλέπεις, δεν έκαναν κανέναν διαχωρισμό.
Όταν πέθανε, έπρεπε να βρω γραφείο τελετών. Ήταν 6 το πρωί και έψαχνα να βρω κάποιο. Ήταν πολύ επικίνδυνο να πάω μέχρι εκεί, γιατί υπήρχαν ελεύθεροι σκοπευτές των τζιχαντιστών και είχαν βάλει και μια μεγάλη κουρτίνα για να εμποδίζουν την καλή οπτική στον δρόμο.
Θυμάμαι πως έλεγα στον γιο μου: «Κάνε τον σταυρό σου και φύγαμε». Την έθαψα στον κήπο ενός μοναστηριού. Καθώς δεν υπήρχε πρόσβαση στον κήπο, πέρασαν το φέρετρο πάνω από τα σιδερένια κάγκελα και το κατέβασαν από τη μέσα μεριά, όπου περίμενε ο νεκροθάφτης, ενώ εμείς παρακολουθούσαμε απ' έξω.
Την εξόδιο ακολουθία που είχα παρακαλέσει να γίνει στα ελληνικά περίμενα ότι θα την παρακολουθούσα μόνο με τον σύζυγό μου – οι καιροί ήταν εξόχως τρομακτικοί! Όταν μπήκα στην εκκλησία, με περίμεναν εκατό άνθρωποι, γνωστοί μου που ήρθαν να μου συμπαρασταθούν, παρά τον πόλεμο και την καταστροφή, παρά τους τρομερούς κινδύνους.
Συνάδελφοι του συζύγου μου, χριστιανοί και μουσουλμάνοι, κυρίες γνωστές από την Εκκλησία, γείτονες. Αυτό ίσως μετρίασε τη λύπη μου. Το είδα και είπα «αυτή η πόλη μού ανταποδίδει την αγάπη που της έχω». Στο σαλόνι της εκκλησίας με περίμεναν ιερείς, καλόγριες και όλοι οι υπόλοιποι για την παρηγοριά. Δεν αισθάνθηκα αποξενωμένη ούτε μια μέρα στο Χαλέπι.
— Αυτό σημαίνει ότι αφομοιώθηκες πλήρως, ότι ανήκεις στη Συρία;
Όχι, δεν αφομοιώθηκα, ενσωματώθηκα. Ακόμα καλυτέρα, θα σου έλεγα ότι συνέπλευσα με το Χαλέπι. Ζούσα στον μουσουλμανικό τομέα και η ευρύτερη οικογένεια είναι σουνίτες, όπως και οι γείτονες, οι επαγγελματίες με τους οποίους είχα εμπορικές συναλλαγές.
Τα πρώτα χρόνια δεν ήμουν αποδεκτή από τον χριστιανικό τομέα λόγω του μεικτού γάμου. Βεβαίως, δεν με ενδιάφερε να γίνω αποδεκτή. Αργότερα, και μετά την ενθρόνιση του κ. Παύλου στον μητροπολιτικό θρόνο, βρήκα χώρο και ενεργοποιήθηκα στον χριστιανικό τομέα.
Έγινα «αποδεκτή». Συνέπλευσα και με εκείνους. Διαπίστωσα ότι επί της ουσίας ελάχιστα διέφεραν από τους μουσουλμάνους συμπολίτες τους, κάτι που καμία πλευρά δεν γνώριζε. Χαίρομαι που τα κατάφερα.
Έμαθα από τους συμπολίτες μου πράγματα χρήσιμα, αφομοίωσα πληροφορίες, κώδικες συμπεριφοράς, έμαθα Ιστορία, έμαθα να ζω ξένη, ανάμεσα στους ξένους, χωρίς να γίνομαι παράταιρη. Έγινα αγαπητή!
Έμαθαν κι εκείνοι πολλά από μένα. Η στάση ζωής μου, η προσωπικότητά μου, αν θέλεις, η ελληνική μουσική που κατέκλυζε τη γειτονιά, τα βιβλία που έρχονταν τακτικά από την Ελλάδα, η ελληνική τηλεόραση από τη δορυφορική κεραία, οι δικές μου εξηγήσεις για πολλά που δεν καταλάβαιναν, τα ελληνικά φαγητά που επί δεκαετία μαγείρευα, ήταν κάποια από αυτά που άφησα παρακαταθήκη και επηρέασαν περισσότερο τα πολλά ανίψια που απέκτησα με τον γάμο μου.
— Έκανες έναν μικρόκοσμο γύρω σου να αποδεχτεί τη διαφορετικότητα...
Ο σεβασμός στη διαφορετικότητα του άλλου είναι μία από τις αρχές μου. Είτε αφορά το κάλυμμα της κεφαλής, τις λατρευτικές τακτικές της άλλης θρησκείας, τον διαφορετικό τρόπο σκέψης και έκφρασης, τη σεξουαλική ταυτότητα, είτε, τέλος πάντων, κάτι διαφορετικό από τις δικές μου θέσεις και απόψεις, το σέβομαι.
Αυτό, σε διαβεβαιώ, εκτιμήθηκε απ' όλους, αν και δήλωνα πάντα ότι Ελληνίδα με αριστερές καταβολές γεννήθηκα και έτσι θα πεθάνω. Εδώ θέλω να σου πω πως όση κατανόηση και ανοχή έδειχναν στη θρησκευτική μου ταυτότητα, τόσο ακατανόητο τους φαινόταν όταν μιλούσαμε για ό,τι σημαίνει Αριστερά.
Για εκείνους ο αριστερός είναι άπιστος, καθ' ότι κουμουνιστής. Αργότερα, μετά την εισβολή των Αμερικανών στο Ιράκ, ξέφτισε και ο θαυμασμός για τη Δύση.
Παρ' όλα αυτά, σου εξομολογούμαι πως ένα κομμάτι της καρδιάς μου χτυπά δυνατά στον ρυθμό της Συρίας, του Χαλεπίου. Κι αυτός είναι ο λόγος που βρίσκομαι διχασμένη ανάμεσα στις δύο πατρίδες. Η Συρία είναι πατρίδα για μένα. Ήταν και είναι ευτυχής η σύμπλευση. Δεν θεωρώ ότι γύρισα την πλάτη μου στην πόλη που αγαπώ. Το σπίτι μου είναι ακόμα εκεί. Με περιμένει.