Ο Θοδωρής Αντωνόπουλος ταξίδεψε στο Δελχί και κατέγραψε την εμπειρία του από την αχανή, δύσκολη αλλά και μαγική πρωτεύουσα της Ινδίας
Μιλάμε για μια απέραντη, χαοτική –παρά το μελετημένο ρυμοτομικό της σχέδιο– πολύβουη μεγαλούπολη 17 εκατ. κατοίκων (22 εκατ. με τα περίχωρα), όπου το νέφος και η υγρασία «κόβονται» άνετα με το μαχαίρι, όπου τις ώρες αιχμής η ατμόσφαιρα γίνεται αποπνικτική, όπου οι θερινοί καύσωνες απλώς δεν αντέχονται. Στις πολλές καινούργιες λεωφόρους κυκλοφορούν αναρίθμητα τροχοφόρα κάθε λογής, πολλά από αυτά made in India (κάθε οικογένεια της διαρκώς ανερχόμενης μεσαίας τάξης διαθέτει πια πάνω από δύο αμάξια, μου λέει ένας ντόπιος, θυμίζοντας την Αθήνα της δεκαετίας του ’90). Ανάμεσά τους κιτρινοπράσινα σμήνη από αεικίνητα τουκ-τουκ (τα γραφικά τρίκυκλα ταξί χαμηλού κόστους), μοτοσικλέτες, «παπιά», ποδήλατα, καθώς επίσης άλογα, κάρα και βοϊδάμαξες. Οι φρεσκοστρωμένοι δρόμοι είναι άψογοι, αλλά οι λίγο παλιότεροι, μέσα στην πανταχού παρούσα σκόνη και τις λακκούβες, με ξεχαρβαλωμένα πεζοδρόμια.
Το κυκλοφοριακό είναι απλώς άπαιχτο. Μακριά από τις μεγάλες κεντρικές αρτηρίες τα φανάρια ισχύουν κατά βούληση, τα σήματα οδικής κυκλοφορίας επίσης. Όλοι κορνάρουν διαρκώς και δαιμονισμένα, προσπερνούν όπως λάχει, κάνουν τρελές σφήνες, μπαίνουν χαλαρά στο αντίθετο ρεύμα… κανείς δεν χαλιέται από τέτοιες εξώφθαλμες παραβάσεις, εφόσον την επόμενη στιγμή θα τις κάνει κι ο ίδιος. Κι αν καμιά φορά τύχει να διαπληκτιστούν δύο αυτοκινητιστές, σπεύδουν να τους καλμάρουν οι διερχόμενοι. Οδηγούν «ανάποδα», εννοείται, όπως οι Άγγλοι. Το πάρκινγκ είναι εξίσου τεράστιο πρόβλημα, γι’ αυτό και συνηθίζουν να σταθμεύουν το αυτοκίνητό τους δίχως να τραβούν χειρόφρενο, ώστε να το μετακινήσει κάποιος άλλος εύκολα, αν χρειαστεί. Άκουσον άκουσον! Φαντάσου, τώρα, λέει, να το πρότεινες αυτό στους επίσης βασανισμένους με το πάρκινγκ συμπολίτες μας. Στα πολύ θετικά της πόλης, η ύπαρξη ενός ολοκαίνουργιου (κατασκευής 2010) δικτύου μετρό με 3 γραμμές, 142 σταθμούς και συνολική έκταση 190 χλμ. που είναι, κατασκευαστικά κι αισθητικά, δίδυμο «αδερφάκι» του αθηναϊκού και σχεδόν εξίσου καθαρό. Άνετο, οικονομικό (μόλις 8 ρουπίες η συντομότερη διαδρομή), επεκτείνεται διαρκώς εξυπηρετώντας αφάνταστα, κι ας κουράζει ο έλεγχος προ της επιβίβασης, σωματικός και αποσκευών, για τον φόβο τρομοκρατικού χτυπήματος. Λεπτομέρεια: ενώ παντού στην Ινδία τη δουλειά ενός τη μοιράζονται συνήθως περισσότεροι –δεν τους λείπουν δα οι νοματαίοι–, στα εκδοτήρια εισιτηρίων του μετρό σχηματίζονται ουρές λόγω έλλειψης υπαλλήλων. Φαίνεται πως ούτε εκεί νοείται εκσυγχρονισμός δίχως περικοπές! Υπερσύγχρονο, εύκολο για τον χρήστη και με… πλεονάζον προσωπικό είναι, επίσης, το διεθνές αεροδρόμιο «Ίντιρα Γκάντι», που διαθέτει και αξιόλογο duty free.
Πρωτεύουσα της ανεξάρτητης Ινδίας από το 1947, όπως άλλωστε υπήρξε επί αιώνες, το Δελχί, Παλιό και Νέο, είναι μια ιστορική πόλη, αρχαία όσο περίπου κι η Αθήνα –αναφέρεται μέχρι και στο έπος Μαχαμπαράτα–, με πολλά μνημεία και αξιοθέατα από διάφορες ιστορικές περιόδους. Ανάμεσά τους το εντυπωσιακό Κόκκινο Οχυρό (Red Fort/Lal Qila), ο επιβλητικός πύργος-μιναρές Qutab Minar, οι τύμβοι Safdarjung και Humayun, ο μοντερνίζων Ναός του Λωτού-«ξαδερφάκι» της Όπερας του Σίδνεϊ, οι επίσης ινδουιστικοί Laksminarayan και Akshardham, ο ναός Bangla Sahib των Σιχ, όπου καθημερινά σιτίζονται δωρεάν χίλιοι πένητες, ο λόφος Raizina με τα βικτωριανά κυβερνητικά μέγαρα, τα ινδικά αρχιτεκτονήματα του Λε Κορμπιζιέ αλλά και φημισμένες αγορές όπως οι Janpath, Dilli Haat, Khan Market, Lajpat Nagar, το σύγχρονο εμπορικό/επιχειρηματικό κέντρο Connaught Place, πρώην έδρα της βρετανικής διοίκησης, και βέβαια η πελώρια, λαβυρινθώδης Paharganj, αγαπημένος προορισμός χονδρέμπορων από όπου γης και Δυτικών τουριστών χαμηλού budget, που θυμίζει ένα υπερτροφικό… Ψυρρή. Την πόλη διασχίζει ο μεγαλύτερος παραπόταμος του Γάγγη, ο Γιαμούνα, που όμως υποφέρει από βαριά ρύπανση, ενώ συχνά με τους μουσώνες πλημμυρίζει, δημιουργώντας μεγάλα προβλήματα. Αυτό φυσικά δεν αποτρέπει τους φτωχότερους να λούζονται στις όχθες του και να βάζουν μπουγάδα εκεί, που ύστερα απλώνουν να στεγνώσει σε αυτοσχέδια σύρματα, στα κιγκλιδώματα των λεωφόρων από πάνω ή και κατάχαμα.
Ακόμα κι αν δεν έχεις χρόνο ή διάθεση να τα γυρίσεις όλα αυτά, δεν θ’ απογοητευθείς διόλου – η ίδια η πόλη, η κίνηση, οι κάτοικοί της, είναι το καταρχάς αξιοθέατο, όπου κι αν βρίσκεσαι, όπου κι αν σταθείς. Όπως, άλλωστε, παντού στην Ινδία, μια χώρα όπου ο κοινωνικός μύθος παραμένει ζωντανός κι εναργής, όλα είναι ανά πάσα στιγμή δυνατό να συμβούν, για το καλύτερο ή το… χειρότερο: από τη μία λατρεύεις την αμεσότητα, κοινωνικότητα και προθυμία των περισσότερων ντόπιων, που συχνά σου πιάνουν μόνοι τους κουβέντα, ή –ακόμα πιο σούπερ– εμφανίζονται σαν από μηχανής θεοί όταν ακριβώς χρειάζεσαι κάποια πληροφορία ή εξυπηρέτηση, δίχως απαραίτητα να γυρεύουν κάτι από σένα. Τους προσεγγίζεις πανεύκολα κι ο ίδιος, ενώ μπορούν να γίνουν ιδιαίτερα ευχάριστη παρέα. Από την άλλη, μπαφιάζεις με τη δουλικότητα και την κουτοπονηριά κάποιων άλλων – βλέπε πατρίδα, δηλαδή. Αφενός θα σε γοητεύσουν οι αλλοπρόσαλλοι ρυθμοί και η εξωτική «αύρα» της πόλης, η τρομακτική ποικιλία προϊόντων, γεύσεων, χρωμάτων, αρωμάτων και θεαμάτων κάθε λογής, οι αγορές, τα μνημεία, οι πανέμορφοι διάσπαρτοι κήποι και τα πάρκα – καταφύγια ανεκτίμητα από τον αχό της πόλης με πλούσια ημιτροπική βλάστηση, παγώνια, ελαφάκια καμιά φορά, πλήθος σκιουράκια, άπειρα πουλιά και… αγέλες σκύλων: είναι πολλά, όμορφα κι εν γένει καλοζωισμένα τα αδέσποτα σκυλιά στο Δελχί, σε αντίθεση με τις γάτες, που σπανίζουν (γι’ αυτό ίσως κι επιβιώνουν τόσοι σκίουροι). Αφετέρου, τώρα, θα δεις π.χ. το παιδάκι να κατουράει χύμα στην πόρτα του φαρμακείου, τον σκυλάκο να ανακουφίζεται ακριβώς μπροστά από το καλό εστιατόριο, δίχως κανείς να ενοχλείται ή έστω να… καθαρίζει. Τα χαρτονομίσματα που πήρες ρέστα απρόσεκτος ίσως είναι κατεστραμμένα, το ότι κανόνισες με κάποιον κάτι δεν σημαίνει τίποτε, αν δεν επιβεβαιωθεί δύο και τρεις φορές, το «παζάρι» είναι σχεδόν κανόνας στις συναλλαγές (υπάρχουν πια, βέβαια, πολλά καταστήματα και αγορές με στάνταρ τιμές, ενώ στάνταρ είναι και οι χρεώσεις σε μουσεία, κέντρα εστίασης, μέσα μαζικής μεταφοράς κι επίσημα ταξί). Μπόχα και σκουπίδι, πάρε να ’χεις, που λένε –εκτός από τις πολύ κυριλέ περιοχές–, σκηνές και καταστάσεις εξωφρενικές, φασαρία, κοσμούρα και στριμωξίδι ολούθε, συνεννοήσεις-κουφέτο (το ότι όλοι σου απαντούν «yes sir» δεν σημαίνει καθόλου ότι σε εννόησαν), αστυνομία παντού, ξαφνικές διακοπές ρεύματος, μια λίγο χειρότερη Αθήνα στο… πολλαπλάσιο, κοντολογίς! Και ναι, κυκλοφορείς με ασφάλεια μόνος ακόμα και τη νύχτα, εκτός πια και πας «γυρεύοντας».
Όσο, όμως, κι αν σε ταλαιπωρήσει, το Δελχί σε υποψιάζει εξαρχής πως τελικά θα σε αποζημιώσει με το παραπάνω – και ναι, το κάνει, μα τον Γκανές. Οπότε, χαλάρωσε, όλα τα πράγματα εδώ γίνονται shanti-shanti (σιγά και με το μαλακό). Κατεξοχήν μεγαλούπολη των αντιθέσεων, με ασύλληπτο πλούτο κι εξίσου ασύλληπτη φτώχεια, αναπτύσσεται, ανοικοδομείται και επεκτείνεται διαρκώς. Τόσο, που δεν προλαβαίνουν (;) να μαζέψουν ούτε τα περισσευούμενα μπάζα. Μοντέρνα, απαστράπτοντα πολεοδομικά συγκροτήματα και κατασκευές, πολυτελείς βίλες, κατοικίες, καταστήματα, γραφεία εταιρειών και μπουτίκ σε περίκλειστους, συνήθως, θυλάκους (enclaves) συνυπάρχουν με άθλιες λαϊκές συνοικίες, αλάνες όπου δεν παίζουν ποδόσφαιρο αλλά κρίκετ, γιουσουρούμ, χωματερές και παραγκουπόλεις. Οι νέοι «μαχαραγιάδες» και οι καλοβαλμένοι αστοί –επιχειρηματίες, έμποροι, βιομήχανοι, χρηματιστές, ανώτεροι κυβερνητικοί αξιωματούχοι και υψηλόβαθμα στελέχη επιχειρήσεων– αυξάνονται και πληθύνονται, το ίδιο όμως και οι (πολύ) φτωχοί, οι μετανάστες, οι παρίες, όλοι όσοι περισσεύουν στο νέο ινδικό όνειρο: σε εκατοντάδες χιλιάδες ανέρχονται οι άστεγοι που δίχως τη συνδρομή εθελοντών και ακτιβιστών –που στην Ινδία επιδεικνύουν αξιόλογο έργο και σε άλλους τομείς, όπως τα γυναικεία δικαιώματα και οι διακρίσεις– θα ήταν σε χειρότερη μοίρα. Μια νέα, πιο χειραφετημένη γενιά σαν αυτή που διαδήλωσε μαζικά κι οργισμένα κατά του μοιραίου ομαδικού βιασμού της 23χρονης φοιτήτριας σε αστικό λεωφορείο τον Δεκέμβριο του ’12 (μέχρι εγχειρίδια αυτοάμυνας κυκλοφόρησαν με το ψευδώνυμο Nirbhaya, δηλαδή «Ατρόμητη», που της έδωσαν τα ΜΜΕ) διεκδικεί επίμονα τη δική της θέση σε μια πόλη συναρπαστική, όπου οι εκπλήξεις είναι καθημερινότητα: σε κάποιον κεντρικό εμπορικό δρόμο θα πετύχεις άξαφνα π.χ. κοστουμαρισμένους γιάπηδες να σταματούν υπομονετικά επί ώρα να περάσει μια θρησκευτική πομπή με ψαλμωδίες, όργανα, παραδοσιακές ενδυμασίες και έφιππους συνοδούς. Σε ένα παζάρι, πάλι, μπορεί ξαφνικά να σε πλησιάσει ένας μαυροντυμένος hijra ακόλουθος της Κάλι, προσφέροντάς σου την ευλογία της για λίγα κέρματα (μην τολμήσεις ν’ αρνηθείς, θα σε καταραστεί!). Παρά, όμως, το διάχυτο παγανιστικό υπόβαθρο, οι κάτοικοι του Δελχί, όπως όλοι οι μοντέρνοι Ινδοί, παθιάζονται με την τεχνολογία. Ειδικά το smartphone είναι πια «σήμα κατατεθέν», με προτίμηση στα πλέον ευμεγέθη μοντέλα, συχνά σε συνδυασμό με σαγιονάρα, όχι από στέρηση αλλά από… άποψη, ακόμα και τον χειμώνα. Ο οποίος δεν είναι ιδιαίτερα βαρύς –τα βράδια τον νιώθεις περισσότερο– και είναι σίγουρα η καλύτερη εποχή να επισκεφτεί κανείς την πόλη από πλευράς κλιματικών συνθηκών (από Οκτώβριο έως Μάρτιο, για την ακρίβεια).
Με τόσες διαφορετικές θρησκείες, φυλές και κουλτούρες να συνυπάρχουν και τους Ινδούς να πετούν τη σκούφια τους για τζερτζελέ, οι αφορμές για φεστιβάλ, γιορτές και πανηγύρια δεν λείπουν ποτέ. Θέατρα, σινεμά, κέντρα διασκέδασης, εστιατόρια και συναυλιακοί χώροι είναι πάντα τίγκα. «Παρών» δίνει, επίσης, μια διακριτική αλλά ανθούσα lgbt κοινότητα, που τον Νοέμβριο θα γιορτάσει πανηγυρικά την 6η Delhi Pride, κόντρα στην πρόσφατη αναθεωρητική απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου περί «απαγόρευσης» της ομοφυλοφιλίας (δεν έχει επικυρωθεί από τη Βουλή). Υπάρχουν αρκετοί τρανσέξουαλ και hijras, οι περισσότεροι από τους οποίους εκδίδονται για να ζήσουν, όπως και πολλές νεαρές, ακόμα και ανήλικες κοπέλες κυρίως από την επαρχία ή γειτονικές χώρες, που τις εκμεταλλεύονται οργανωμένα κυκλώματα trafficking. Σημειωτέον πως η πορνεία είναι νόμιμη υπό προϋποθέσεις, αλλά οι προαγωγοί και οι οίκοι ανοχής, παράνομοι. Η οδός Garstin Bastion στην Παλιά Πόλη είναι, πάντως, η πιο φημισμένη για τα «σπίτια» της – είναι, μαθαίνω, πάνω από 100 και εργάζονται εκεί κάπου 4.000 κοπέλες, όχι οικειοθελώς οι περισσότερες… Όσο αφορά το σεξ καθαυτό, ο μέσος Ινδός είναι γενικά συντηρητικός, συνεσταλμένος και δεν μιλά εύκολα για την ερωτική του ζωή, δεν λείπουν όμως κι οι ζηλωτές τού Κάμα Σούτρα. Εντύπωση, επιπλέον, προκαλεί πόσο διακριτικοί είναι με το τσιγάρο, τουλάχιστον εδώ στο Δελχί – αποφεύγουν να καπνίσουν παρουσία άλλων κι αν είναι σε κάποια ομήγυρη, ζητούν άδεια ή πάνε εξαρχής λίγο παρακεί, ακόμα και σε ιδιωτικό χώρο. Σε πολλούς χώρους εστίασης και κλαμπ προβλέπονται ειδικοί χώροι για τους καπνιστές. Φαίνεται, πάντως, ότι αιτία δεν είναι οι ισχύοντες κι εκεί αντικαπνιστικοί νόμοι αλλά κάποια έμφυτη ευγένεια. Είναι, αντίθετα, πολύ επιρρεπείς στο σχετικά δυσεύρετο αλκοόλ. Ουρές που θυμίζουν Αμερική της ποτοαπαγόρευσης σχηματίζονται συχνά έξω από τις αναλογικά ελάχιστες κάβες.
Το παραδοσιακό τους ευφορικό είναι, βέβαια, το τσάρας, το κρεμώδες χασίς των Ιμαλαΐων, που είναι όμως παράνομο (παρεκτός για θρησκευτικούς λόγους, καθότι το ιερό φυτό του Σίβα) και κομμάτι «αταίριαστο» με τα εκσυγχρονιστικά κελεύσματα, άσε που είναι χλωμό να βρεις στην πόλη κάτι αξιοπρεπές, αν δεν είσαι αρκετά «μυημένος». Υπάρχει, επίσης, αρκετό όπιο που έρχεται από το γειτονικό Ρατζαστάν, διάφορες άλλες «χημείες», ακόμα και ηρωίνη – τζάνκια, ωστόσο, δύσκολα συναντάς, άντε τη νύχτα να τρακάρεις κάναν μεθυσμένο. Και μολονότι θ’ αντικρίσεις εικόνες μεγάλης αθλιότητας, ειδικά στις υποβαθμισμένες περιοχές, ομολογώ ότι οι αντίστοιχες του αθηναϊκού κέντρου της τελευταίας δεκαετίας τις ξεπερνούν, καθότι δεν αποπνέουν απλώς ανέχεια αλλά μια αφοπλιστική απόγνωση που εκεί –λόγω κουλτούρας, ίσως– δεν θα συναντήσεις ούτε στον τελευταίο επαίτη.
Το κατά κεφαλήν εισόδημα στο Δελχί είναι 210.000 ρουπίες τον χρόνο, το υψηλότερο στη χώρα, η ανεργία μόλις 3,3% κι ο επίσημος κατώτερος μισθός κοντά στις 8.000 ρουπίες – ένα ζευγάρι Ινδών χωρίς παιδιά και ιδιόκτητο σπίτι χρειάζεται τουλάχιστον 50.000 ρουπίες μηνιαίως (600 κάτι ευρώ) για να βιοπορίζεται σχετικά άνετα, πάνω-κάτω δηλαδή όσο ένας «μνημονιακός» μισθός στην Ελλάδα. Ως… οικονομικός μετανάστης εξ Ευρώπης, τώρα, εάν πετύχεις μια καλοπληρωμένη δουλειά, γνωρίζεις αγγλικά αλλά και λίγα χίντι, καταφέρεις να προσαρμοστείς στο κλίμα, το νερό-γρήγορα-καίγομαι-ρε!-φαγητό και βασικά στην ινδική νοοτροπία, γραφειοκρατία και διαφθορά –πράγματα καθόλου ανοίκεια για έναν Έλληνα–, τη βγάζεις πολύ άνετα. Ως προορισμός, τώρα, το Δελχί παραμένει αρκετά φθηνότερο από την Αθήνα, παρότι το κόστος ζωής ανέβηκε αρκετά τα τελευταία χρόνια, ενώ έχει πέσει, αντίστοιχα, το δικό μας εισόδημα. Η αντιστοιχία ευρώ-ρουπίας είναι 1:83 μονάδες. Χαρακτηριστικά, ένα γεύμα μπορεί να κοστίσει από 15 ως200 ρουπίες, ανάλογα με το πού το τρως, ένα τσάι 15-70 ρουπίες (ο καφές, αν υπάρχει, είναι κατά κανόνα στιγμιαίος και τον καλοπληρώνεις), μια διαδρομή με τουκ-τουκ τύπου Ομόνοια-Παγκράτι κάπου 100 ρουπίες, ένα μισθωμένο όλη μέρα ταξί μέχρι 800, ένα καλό ξενοδοχείο 3.000 η βραδιά (για δύο άτομα). Τσάγια, βότανα, μπαχάρια, κοσμήματα, πολύτιμοι λίθοι, τρόφιμα, αρώματα, καλλυντικά ποιότητας, οπτικά, ρουχισμός, δέρματα, υφάσματα, έργα τέχνης αλλά και σπάνιες εκδόσεις στα αγγλικά, τα χίντι ή τα ουρντού –διαβάζουν πολύ οι Ινδοί, από εφημερίδες και περιοδικά μέχρι μυθιστορήματα και δοκίμια– τα βρίσκεις εκεί δύο και τρεις φορές χαμηλότερα, με το κόστος να κατεβαίνει όσο αυξάνει η παραγγελία. Αξίζει ακόμα να επισκεφτείς ένα από τα πολλά κέντρα spa, μασάζ και αγιουρβέδικων θεραπειών, οι τιμές των οποίων ποικίλλουν. Αν, τώρα, έχεις πνευματικές ή μεταφυσικές ανησυχίες και ρουπίες για ξόδεμα, βρίσκεις γκουρού και μάντεις μέχρι σε αγγελίες εφημερίδων. Είναι, εξάλλου, σημείο εκκίνησης και ιδανική αφετηρία να ξεκινήσεις μια περιπλάνηση στη βόρεια Ινδία, από τα Ιμαλάια και τις πηγές του Γάγγη ως το λεγόμενο «χρυσό τρίγωνο» που ορίζεται μεταξύ Δελχί, Άγκρας και Τζαϊπούρ αλλά κι ακόμα παραπέρα, αν το μπορέσεις, για μια εμπειρία ζωής. Namaskal!