Ως τις αρχές τού 20ού αιώνα οι Εβραίοι αποτελούσαν πάνω από το μισό τού πληθυσμού της Θεσσαλονίκης. Ως αποτέλεσμα της εβραϊκής επιρροής, ακόμη και αρκετοί μη Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη μιλούσαν την Ισπανοεβραϊκή (Λαντίνο), τη γλώσσα των Σεφαρδιτών, και η πόλη ουσιαστικά έκλεινε κατά το εβραϊκό Σάββατο. Ταξιδιώτες που περνούσαν από το λιμάνι τής πόλης εκείνη την εποχή έλεγαν, χιουμοριστικά, ότι η Θεσσαλονίκη ήταν η πόλη στην οποία οι εργάσιμες ημέρες ήταν στην ουσία τέσσερις και ακολουθούσαν τρεις ημέρες αργίας, Παρασκευή για τους Μουσουλμάνους, Σάββατο για τους Εβραίους και Κυριακή για τους Χριστιανούς.
Στις 11 Ιουλίου 1942 οι Γερμανοί, καθοδηγούμενοι από τον Αλόις Μπρούνερ περικύκλωσαν τους Εβραίους τής Θεσσαλονίκης με σκοπό να τους εκτοπίσουν στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Η κοινότητα πλήρωσε το ποσόν των 2,5 δισεκατομμυρίων δραχμών για την ελευθερία της, αλλά το μόνο που κατάφερε ήταν να καθυστερήσει η εκτόπιση ώς τον επόμενο Μάρτιο.
Το 96% των μελών της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, δηλαδή 46.091 άνθρωποι, εστάλησαν στο Άουσβιτς. Μόνο 1950 επέστρεψαν και βρήκαν τις περισσότερες από τις εξήντα συναγωγές τους κατεστραμμένες, το νεκροταφείο τους συλημένο και τα σχολεία τους ερειπωμένα.
Το 96% των μελών της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, δηλαδή 46.091 άνθρωποι, εστάλησαν στο Άουσβιτς. Μόνο 1950 επέστρεψαν και βρήκαν τις περισσότερες από τις εξήντα συναγωγές τους κατεστραμμένες, το νεκροταφείο τους συλημένο και τα σχολεία τους ερειπωμένα. Αρκετοί επιζώντες μετανάστευσαν στο Ισραήλ και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης αριθμεί σήμερα περίπου 1.000 μέλη και διατηρεί τέσσερις συναγωγές.
Ένας από τους θρησκευτικούς ηγέτες που αντιστάθηκαν στις εκτοπίσεις των Εβραίων προς τα στρατόπεδα ήταν ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Γεννάδιος, ο οποίος επανειλημμένα ανέλαβε πρωτοβουλίες για την παρεμπόδισή τους. Ο Γεννάδιος κατέβαλε προσπάθειες να διασωθούν οι εκχριστιανισθέντες Εβραίοι της Θεσσαλονίκης και όσοι διέθεταν πλαστές βεβαιώσεις βάπτισης.
Αξιομνημόνευτη υπήρξε η επίσημη επιστολή διαμαρτυρίας που υπεγράφη στην Αθήνα στις 23 Μαρτίου 1943 από τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό και 27 ηγετικά μέλη πολιτιστικών, ακαδημαϊκών και επαγγελματικών οργανώσεων. Το κείμενο ήταν γραμμένο σε ιδιαίτερα αιχμηρή γλώσσα και τόνιζε τους αδιάρρηκτους δεσμούς μεταξύ Χριστιανών και Εβραίων, αποκαλώντας τους από κοινού «Έλληνες» χωρίς διάκριση. Το εν λόγω κείμενο είναι μοναδικό στο είδος του σε ολόκληρη την υπό κατοχή Ευρώπη ως προς τον χαρακτήρα, το περιεχόμενο και τον σκοπό.
Σημαντική, επίσης, ήταν η συνεισφορά του Γενικού Προξένου της Ιταλίας Γκουέλφο Ζαμπόνι (Guelfo Zamboni), ο οποίος εφοδίασε με πλαστά πιστοποιητικά ιθαγένειας περίπου 300 Εβραίους της Θεσσαλονίκης, επιτρέποντάς τους έτσι να καταφύγουν στην ιταλική ζώνη κατοχής στην Αθήνα.
Δυστυχώς, όπως και σε άλλες χώρες, η εσφαλμένη πληροφόρηση και ο εφησυχασμός έδωσαν στις εβραϊκές κοινότητες των αρχών τού 1940 μια ψευδαίσθηση ασφαλείας. Στην Θεσσαλονίκη, μία από τις κοινότητες με το μεγαλύτερο εβραϊκό στοιχείο, οι κάτοικοί της επέδειξαν παθητική και αδιάφορη στάση έναντι της εφαρμογής της Τελικής Λύσης. Ως αποτέλεσμα, ο κίνδυνος της εκτόπισης και της γενοκτονίας στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως αρχικώς αντιμετωπίστηκε με δυσπιστία από τους Εβραίους στην Ελλάδα — ακόμη και από τα ηγετικά μέλη τής κοινότητας...