Η απορροφητική δύναμη της φιλόξενης και ανοιχτής ελληνικής κοινωνίας ως τόπου υποδοχής μεταναστών εξαρτάται από την υιοθετούμενη κατά καιρούς πολιτική. Η ταύτιση/αφομοίωση συνιστά π.χ. τρόπο προσαρμογής, ο οποίος δεν συν-εκτιμάει τα πολιτισμικά στοιχεία των μεταναστών, η ένταξη δεν απαλλοτριώνει τις ρίζες καταγωγής ενώ η πολυπολιτισμικότητα προϋποθέτει αμοιβαία αναγνώριση του δικαιώματος της πολιτισμικής ετερότητας και διαφοράς.
Βέβαια, πολλές φορές τόσο ο διαχωρισμός (τύπου αντίστροφου apartheid) όσο και η περιθωριοποίηση (π.χ. υποκουλτούρες) δεν απουσιάζουν από τα μοντέλα μη-προσαρμογής των ίδιων των μεταναστών. Ανάλογα δε με τη μεταναστευτική πολιτική ή με τις «ταυτότητες των μεταναστών» διαμορφώνεται το νομικό status τους, που αρχίζει από τα ελάχιστα δικαιώματα των παρανόμως εισελθόντων μέχρι την αναγνώριση ακόμα και πολιτικών δικαιωμάτων (κυρίως στη δεύτερη γενιά).
Η κοινότητα των μεταναστών ούτε μπορεί να επιβάλλει και να καταστήσει σεβαστές ορισμένες βασικές αρχές (κοινωνικής) δικαιοσύνης ούτε μπορεί να ζήσει σ' ένα πλαίσιο μη-δικαιοκρατικό. Η πολιτική του κοινού αγαθού πρέπει να τους περιλαμβάνει και αυτό επιτυγχάνεται κυρίως με την αναγνώριση της ιδιότητας του πολίτη, δηλαδή του φορέα δικαιωμάτων και του μέλους μιας κοινότητας.
Δεν αρκεί η καλοπροαίρετη αμέλεια τού (αδιάφορου;) φιλελεύθερου Κράτους ως προς τα προβλήματα της πολυπολιτισμικότητας σε συνδυασμό (σύγκρουση;) με την «εθνική οικοδόμηση». Χρειάζονται θετικά μέτρα/θετικές διακρίσεις (affirmative action) για την ένταξη. Μέτρα που δεν θα προκύψουν μέσα από γραφειοκρατικές διαδικασίες με τους ίδιους τους μετανάστες. Οι ίσες ευκαιρίες συμμετοχής συνιστούν μια καλή αρχή για να ξεπεραστούν οι ρατσιστικές συμπεριφορές ακόμα και των κρατικών φορέων. Το ίδιο θα ίσχυε αν συγκροτούσε η Βουλή μια Μόνιμη Επιτροπή κατά του Ρατσισμού και των Διακρίσεων, που θα κατέθετε ετήσια έκθεση και προτάσεις. Ο ρόλος του Συνηγόρου του Πολίτη είναι θετικός, αλλά δεν αφορά τις μεγάλες πολιτικές αποφάσεις.
Ο μυθοποιητικός χαρακτήρας του φόβου της εθνικής ομάδας, ακόμα και σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης, απέναντι στους «τρίτους» μειώνεται μόνο μέσω της ομογενοποίησης. Τα νομικά και πολιτικά μέτρα άλλοτε κρύβουν κι άλλοτε αποκαλύπτουν την ανάγκη να μας διέπει «το δίκαιο του αίματος» απέναντι στους πάσης φύσεως «βάρβαρους». Το να «είσαι» όμως δεν ταυτίζεται ούτε με το «γεννήθηκες» ούτε με το «υφίστασαι».
Ακόμα και η δημοκρατική επικουρικότητα των τοπικών Αρχών και κοινωνιών στην αναγνώριση/προστασία των δικαιωμάτων των μεταναστών δεν λειτουργεί. Η αλληλεγγύη και η συλλογικότητα κινούνται πολύ συχνά σ' ένα κλίμα ομογενοποίησης. Η συγκρότηση σε κάθε δήμο Επιτροπής κατά του Ρατσισμού και των Διακρίσεων ίσως αποτελούσε ένα καλό παράδειγμα. Θα μείνουν μαζί μας, θα ζήσουμε μαζί τους, θα σεβαστούμε και θα προστατεύσουμε ο ένας τον άλλο.
Μολονότι τα παραπάνω ή και άλλα συναφή ζητήματα έχουν μια περίπλοκη τεχνική και διοικητική πτυχή, πιστεύω ότι η θετική ή αρνητική απάντηση κρύβεται στο τρίπτυχο της Γαλλικής Επανάστασης: Ελευθερία - Ισότητα - Αδελφοσύνη.
Πρέπει, συνεπώς, να τους δούμε ως ελεύθερους ανθρώπους (και όχι ως σκλάβους στα παζάρια της παγκοσμιοποίησης), ως ίσους με τον καθένα και μ' εμάς (και όχι σαν απελεύθερους ή σε ομηρία ευρισκόμενους μη-πολίτες απάτριδες) και «ως αλληλέγγυους αδελφούς» (και όχι σαν αποδέκτες όλων των κινδύνων και παραγωγούς όλων των φόβων). Η, όποια όμως, πολιτική ένταξης (για όσους επιθυμούν να κρατήσουν τα εθνικά πολιτισμικά και άλλα στοιχεία τους) ή και αφομοίωσης (για όσους επιθυμούν να γίνουν Έλληνες και στην ψυχή τους) προϋποθέτει συμβίωση και αναγνώριση κοινών διαδρομών και κοινής προοπτικής.