Έχω πολλές φορές συντάξει διάφορες λίστες με βιβλία, μουσικές, ταινίες, τραγούδια, όλες για τη δική μου, αυστηρά προσωπική ευχαρίστηση. Κάθε τόσο, όμως, βλέπω ότι τις αλλάζω, ανάλογα με τη φάση της ζωής μου, με τις εσωτερικές μου μετατοπίσεις. Οι δεκάδες λίστες που συνθέτω ποτέ δεν με καλύπτουν απόλυτα και νομίζω ότι αυτό ισχύει για όλους μας, λίγο-πολύ. Είναι τόσο πολλά τα βιβλία που σε έχουν καθορίσει και τόσο μικρή η ζωή μας τελικώς. Μια ζωή δεν φτάνει. Μια ζωή δεν αρκεί για τίποτα. Είναι, όμως, το μόνο που έχουμε και είναι πολύτιμο, ανεκτίμητο για την ακρίβεια. Θα αρκεστώ σε δέκα τίτλους, λοιπόν, με βαριά καρδιά, διότι αφήνω τόσα άλλα αγαπημένα κείμενα απ' έξω. Ξέρω πως κάποια δεν είναι βιβλία που καθόρισαν την ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ωστόσο είπαμε να αφιερωθούμε σε εκείνα που καθόρισαν τον καθένα από εμάς ατομικά. Ιδού, λοιπόν.
1.
Ιούλιος Βερν, «Είκοσι χιλιάδες λεύγες κάτω από τη θάλασσα».
Κανονικά, θα έπρεπε ισότιμα να προσθέσω και το «Από τη Γη στη Σελήνη», την ίδια στιγμή όμως θέλω να προσθέσω και τον «Πύργο των Καρπαθίων», το «Ταξίδι στο κέντρο της Γης» και τόσες άλλες από τις περιπέτειες ενός συγγραφέα που τον διάβαζα, νομίζοντας πως είναι «παιδικός». Με μια έννοια, είναι: για την παιδική ψυχή, τα πάντα είναι μια περιπέτεια. Θέλω να διατηρήσω αυτό το πνεύμα ζωντανό μέσα μου ως το τέλος.
2.
Γιάννης Μπεράτης, «Το πλατύ ποτάμι».
Περίεργος συγγραφέας ο Μπεράτης, παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον τα ημερολόγια εργασίας του, η βάσανος της γραφής που για εκείνον κράτησε μια ζωή, χωρίς μάλιστα να ολοκληρώσει όσα ονειρευόταν. Άφησε, όμως, αυτό το ξεχωριστό βιβλίο που διαδραματίζεται στο αλβανικό μέτωπο από τις αρχές του 1941 έως την κατάρρευση. Το κείμενο έχει μιαν αλλόκοτη αποστασιοποίηση. Θυμάμαι την έκπληξή μου όταν το προσέγγισα στα είκοσι οκτώ μου, όταν για πρώτη φορά βρέθηκα να διαβάζω για εκείνες τις εποχές δίχως ίχνος μελοδραματικού ηρωισμού και κάλπικου εθνοπατριωτισμού. Το βιβλίο είχε για μένα τέτοια δύναμη, που με παρακίνησε να αναζητήσω οτιδήποτε άλλο έγραψε ο Μπεράτης.
3.
Τζόζεφ Κόνραντ, «Η καρδιά του σκότους».
Όπως με τον Βερν, θα έπρεπε και εδώ να προσθέσω κι ένα σωρό άλλες συναρπαστικές αφηγήσεις του Πολωνού που έγραψε σε έξοχα αγγλικά. Με καθόρισε η νουβέλα αυτή για πολλούς λόγους. Με συνάρπασε με έναν τρόπο που έως σήμερα παραμένει ανεξιχνίαστος μέσα μου. Η αφήγηση, η καταβύθιση στα εσωτερικά σκοτάδια της ανθρώπινης φύσης. Το ταξίδι, το άγνωστο. Η φρίκη, που λέει και ο Κουρτζ. Είναι και το γεγονός της γέννησής μου και των πρώτων χρόνων της ζωής μου στο πρώην βελγικό Κονγκό που έπαιξαν τον ρόλο τους. Πέραν αυτού, όμως, απλώς ο Κόνραντ δεν παίζεται.
4.
Δημήτρης Χατζής, «Το διπλό βιβλίο».
Δεν θα ξεχάσω τη συγκίνηση που αισθάνθηκα διαβάζοντας αυτό το εκπληκτικό πεζό. Είναι από εκείνα τα κείμενα στα οποία ακόμα επιστρέφω, ειδικά τα κεφάλαια «Η τελευταία αρκούδα της Πίνδου» και η «Αναστασία των Μολάων», είτε για παρηγοριά είτε για να γεμίσω μπαταρίες, να κουρδίσω τη δική μου φωνή. Δεν ήταν η σκληρή μοίρα του Έλληνα μετανάστη που με τράβηξε αλλά μια πεζογραφία βαθύτατα ελληνική και την ίδια στιγμή ανοιχτή στον κόσμο. Κατόρθωμα!
5.
Γκρέιαμ Γκριν, «Ο ήσυχος Αμερικανός».
Αγαπημένος συγγραφέας που ανακάλυψα κάπως όψιμα. Η επιλογή είναι ενδεικτική και εδώ, θα μπορούσα να έχω κάποιο άλλο από τα έξοχα μυθιστορήματά του. Το συγκεκριμένο, όμως, θέτει τόσο ανάγλυφα το ζήτημα του ηθικού διλήμματος των ηρώων του, των αντιφάσεών τους, της ηθικής τους αμφισημίας και αμφιθυμίας. Έπειτα, είναι η γραφή του, η ατμόσφαιρά του, ένας κόσμος ολόκληρος.
6.
Θανάσης Βαλτινός, «Η κάθοδος των εννέα».
Αγαπώ σχεδόν οτιδήποτε έχει γράψει ο Βαλτινός. Είναι σημείο αναφοράς, σχεδόν κάθε του βιβλίο. Έρχομαι και επανέρχομαι στα πεζά του, στα διηγήματά του επίσης. Έχει κάτι ιδιότυπα, μαγικά συγκινητικό η στακάτη, παρατακτική του, ελλειπτική αφήγηση. Δάσκαλος!
7.
Έρνεστ Χέμινγουεϊ, «Στην εποχή μας».
Είχα τη χαρά και την τιμή να μεταφράσω στα ελληνικά (για τις εκδόσεις Καστανιώτη) αυτό το νεανικό βιβλίο διηγημάτων του «Χεμ», που είναι και από τα καλύτερά του. Γενικά, έχω μιαν αδυναμία στον Χέμινγουεϊ της μικρής φόρμας απ' ό,τι σε εκείνον τον πιο γνωστών του μυθιστορημάτων. Νομίζω πως τα πολλά λόγια περιττεύουν εδώ. Η ξερή ποιητική του πρόζα μπορεί να αφομοιωθεί, αλλά απλώς δεν επαναλαμβάνεται.
8.
Άρθουρ Κλαρκ, «Οι επικυρίαρχοι».
Ένα από τα πρώτα μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας που διάβασα ποτέ και που έχω ξαναδιαβάσει δύο ή τρεις φορές. Δεν είναι οι εξωγήινοι που συναρπάζουν αλλά ο στοχασμός ενός χαρισματικού αφηγητή, το συμπαντικό του όραμα, η διαρκής αναζήτησή του πάνω στο θέμα της διεύρυνσης της ανθρώπινης συνείδησης και υπόστασης, θέμα που θα εξερευνήσει περαιτέρω στο «2001». Μου άνοιξε κόσμους και στον Κλαρκ οφείλω την κατοπινή μου ανακάλυψη του Φίλιπ Ντικ.
9.
David Remnick, «Reporting».
Πριν από λίγα χρόνια διάβασα την ξεχωριστή αυτή συλλογή μοναδικών ρεπορτάζ, από μονογραφίες των Ροθ, Ντελίλο και Σολζενίτσιν, μέχρι την προεκλογική καμπάνια του Αλ Γκορ, τη Ρωσία του Γέλτσιν και το Ισραήλ. Ο Ρέμνικ είναι, βέβαια, ο διευθυντής του «New Yorker». Τα κείμενά του εδώ συνιστούν άτυπα μαθήματα γραφής, μυθοπλαστικής ή άλλης, έρευνας και παράθεσης υλικού, αφήγησης εν τέλει. Επίσης, η αναγνωστική απόλαυση είναι εγγυημένη.
10.
Φίλιπ Ροθ, «Αμερικανική τριλογία».
«Κλέβω» εδώ λίγο, περιλαμβάνοντας όχι ένα αλλά τρία βιβλία («Αμερικανικό Ειδύλλιο», «Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή», «Το ανθρώπινο στίγμα») που αποτελούν μιαν άτυπη τριλογία με τον παραπάνω τίτλο. Τι να πω εδώ; Θα μπορούσα να συμπεριλάβω όλο τον Ροθ. Απλώς, στα συγκεκριμένα τρία μυθιστορήματα ο συνδυασμός ατομικής και υπαρξιακής περιπέτειας με την Ιστορία και την πολιτική διαφορετικών εποχών είναι, με μια λέξη, αριστοτεχνικός.
Ο Ηλίας Μαγκλίνης εργάζεται στην εφημερίδα Καθημερινή και το τελευταιο του βιβλίο Πρωινή Γαλήνη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.