Τα τρία καλύτερα
Κοιτώντας πίσω στη χρονιά, αναζητώ τα βιβλία που μου άφησαν τις πιο δυνατές εντυπώσεις. Καταλήγω σε τρία. Το πρώτο είναι αυτό για το οποίο έγραψα αναλυτικά στο αμέσως προηγούμενο φύλλο - το Αδιανόητο Τίποτα του Στέλιου Ράμφου. Ερεθιστικό βιβλίο που παραπέμπει σε χρόνους και κείμενα άγνωστα στους περισσότερους από εμάς - αλλά που φωτίζουν ικανά το σημερινό μας πρόσωπο. Το δεύτερο είναι το πεζογράφημα ενός σημαντικού μας ποιητή. Βιβλίο που ευφραίνει, αποτελεί ταυτόχρονα και υπόδειγμα για το πώς μπορεί κάποιος να γράφει ποιητικά στον πεζό λόγο, χωρίς να βαραίνει την πρόζα με άχρηστα ψιμύθια. Παλιά μιλούσαν για «πεζοτράγουδα», αναποδογύριζαν τη σειρά των λέξεων και πρόσθεταν πολλά επίθετα για να δίνουν ποιητικό βάρος. Τίποτα από αυτά δεν χρειάζεται να κάνει ο Μιχάλης Γκανάς στο σύντομο βιβλίο του Γυναικών... Με απέραντη τρυφερότητα και ευαισθησία πλάθει γυναικεία πορτρέτα, δίνοντας ταυτόχρονα και ένα μάθημα οικονομίας λέξεων. Το τρίτο -και καλύτερο- είναι η νουβέλα Ο τε- λευταίος Βαρλάμης του Θανάση Βαλτινού. Ο πιο σημαντικός (για μένα) ζωντανός μάστορας του ελληνικού πεζού λόγου φτιάχνει εδώ μία συναρπαστική ιστορία που κινείται ανάμεσα στον μύθο και την πραγματικότητα, κατασκευάζοντας μία νέα πραγματικότητα. Ήδη από παλιά, από τα Στοιχεία για τη δεκαετία του '60, είχε δώσει δείγμα ενός νέου είδους που αντλεί τεκμήρια και ειδήσεις από την καθημερινότητα και την ιστορία - και συνθέτει με αυτά κάτι ανάμεσα σε ντοκιμαντέρ και μυθιστόρημα. Τα όρια του πραγματικού και του μύθου συγχέονται (αναφέρονται υπαρκτά πρόσωπα μαζί με επινοημένα), αλλά το αποτέλεσμα είναι γοητευτικό και ευεργετικό. Από τα λίγα βιβλία που σου αφήνουν μία επίγευση δημιουργικής πληρότητας.
ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ (4α)
Ψηφοφορiες
Στο μπλογκ «Βιβλιοκαφέ» έγινε μία ψηφοφορία για την ανάδειξη των 25 καλύτερων νεοελληνικών πεζογραφικών έργων. Λεπτομέρειες θα βρείτε στη διεύθυνση: http://vivliocafe.blogspot.com/2011/01/top-25.html Αντιγράφω τον κατάλογο των πέντε πρώτων και των εννέα που ακολουθούν, για να διατυπώσω μερικές παρατηρήσεις:
Το Κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου
Η Φόνισσα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη
Ακυβέρνητες Πολιτείες του Στρατή Τσίρκα
Η πάπισσα Ιωάννα του Εμμανουήλ Ροΐδη
Eroica του Κοσμά Πολίτη
Το τρίτο στεφάνι του Κώστα Ταχτσή
Αστραδενή της Ευγενίας Φακίνου
Η μεγάλη χίμαιρα του Μ. Καραγάτση
Το μόνον της ζωής του ταξείδιον του Γεώργιου Βιζυηνού
Το Λάθος του Αντώνη Σαμαράκη
Και με το φως του λύκου επανέρχονται της Ζυράννας Ζατέλη
Μικρά Αγγλία της Ιωάννας Καρυστιάνη
Αιολική Γη του Ηλία Βενέζη
Η ζωή εν τάφω του Στράτη Μυριβήλη
Το Κιβώτιο (έχω την πρώτη έκδοση, με ένα σημαδιακό τυπογραφικό λάθος στη ράχη. Γράφει: ΤΟ ΚΥΒΩΤΙΟ) είναι ένα μυθικό έργο, που έπαιξε ιστορικό ρόλο στην αριστερή στάση και σκέψη. Ως μυθικό βιβλίο συνήθως βγαίνει πρώτο σε τέτοιες ψηφοφορίες. (Το έχω ξαναδεί). Η αλήθεια είναι πως αν το ανοίξει σήμερα ένας απροκατάληπτος, καλλιεργημένος αναγνώστης είναι ζήτημα αν θα το αξιολογήσει τόσο ψηλά. (Πολλοί μου έχουν εμπιστευτικά εξομολογηθεί ότι δεν κατόρθωσαν ούτε να το τελειώσουν). Ο συμβολισμός του μοιάζει πρωτόγονος και το ύφος του στρυφνό. Αντίστοιχα μυθικές είναι και οι Ακυβέρνητες Πολιτείες. Ομολογώ ότι τις διάβασα μετά από το αγγλικό τους πρότυπο (το Αλεξανδρινό Κουαρτέτο του Λώρενς Ντάρελ) κι αυτό αφαίρεσε πολύ από την αίγλη τους. Ο Ντάρελ είναι πολύ πιο πλούσιος συγγραφέας από τον Τσίρκα. Κουβαλάνε κι αυτές μία ιστορική σημασία για την Αριστερά - πράγμα που επηρεάζει την αξιολόγηση. Ωστόσο, η τριλογία είναι ωραία γραφή κι αξίζει μία θέση μέσα στα πρώτα πεζογραφήματα. Δεν έχω άποψη για την Αστραδενή (δεν την έχω διαβάσει). Ο Καραγάτσης έχει γράψει πολύ καλύτερα βιβλία από τη Μεγάλη Χίμαιρα. Το Λάθος του Σαμαράκη είναι ένα καλό αστυνομικό μυθιστόρημα, με προεκτάσεις. Απαράδεκτο είναι να λείπει ο Καζαντζάκης από τα πρώτα 10 -ο Καπετάν Μιχάλης ή ο Ζορμπάς είναι σπουδαία βιβλία- κι ας μην είναι της μόδας. Από τον Κοσμά Πολίτη προτιμώ το άγουρο αλλά δυνατό Λεμονόδασος. Μου λείπουν ο Δημήτρης Χατζής, ο Θανάσης Βαλτινός και ο Μάριος Χάκκας. Θα ήθελα να κλείσω αυτό το σχόλιο με το βιβλίο που εγώ θα έβαζα στην πρώτη θέση. Είναι αναμφισβήτητα για μένα το Τρίτο Στεφάνι, το μόνο σύγχρονο ελληνικό πεζογράφημα που θα χαρακτήριζα με τη λέξη «αριστούργημα». Άψογο, χωρίς μία περιττή φράση και ζωντανό, όπως μόνο η μεγάλη τέχνη μπορεί να είναι διαρκώς ζωντανή.