Η κεντρική σκηνή του Bios χωρίζεται σε δύο διακριτά μέρη από μία κολόνα. Στο ένα εκτυλίσσεται μια τελετουργική περφόρμανς σύγχρονου χορού, ένα one man show που εκτελείται από τον ηθοποιό Αντώνη Αντωνόπουλο. Στο άλλο ο συνθέτης Lowtronik, κατά κόσμον Γιώργος Ραμαντάνης, ερμηνεύει ζωντανά σύγχρονη ηλεκτρονική μουσική, γραμμένη από τον ίδιο ειδικά για την παράσταση.
Το «ματαιότης ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότης» και άλλα γνωστά θραύσματα από τον «Εκκλησιαστή», το πιο αμφιλεγόμενο και σκοτεινό κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης, εισάγονται στην εξίσωση, με ευρηματικό τρόπο που δεν χρειάζεται να αποκαλύψουμε εδώ. Το συνολικό αποτέλεσμα είναι απόκοσμο και μυσταγωγικό.
Πρόκειται για τη δεύτερη σόλο σκηνοθετική δουλειά του Αντώνη Αντωνόπουλου, μετά την προπέρσινη «Τελευταία Μαγνητοταινία του Κραπ», και το μέλος των VASISTAS, μετά από εκείνο τον μονόλογο, εδώ συμπράττει ερμηνευτικά σε ένα αναπάντεχο ντουέτο.
Η πρόβα έχει τελειώσει, ο Αντώνης έχει αλλάξει ρούχα, αφαιρώντας τις φόρμες που φορούσε για να έχει κινησιολογική ελευθερία, κι έχει ντυθεί στο αυστηρό, total black στυλ που συχνά υιοθετεί στην καθημερινότητά του.
Το κείμενο λέει πως τίποτα δεν έχει νόημα γιατί θα πεθάνεις και θα σε ξεχάσουν όλοι και ό,τι έκανες θα ξεχαστεί, υπάρχει μόνο η χαρά και η πληρότητα τού να αγωνίζεσαι συνέχεια για κάτι. Αυτή η επανάληψη, το «κάτω από τον ήλιο», μου έβαλε στο μυαλό μια επαναληπτικότητα κινητική, να μεταφραστεί σωματικά η αέναη μάχη που δεν βγάζει πουθενά.
Έχουμε λίγο χρόνο στη διάθεσή μας καθώς ακολουθεί κι άλλη πρόβα για εκείνον, αυτή τη φορά με την ομάδα του, για τις «Χοηφόρες» του Αισχύλου που πρόκειται να ανεβάσουν το καλοκαίρι στη Μικρή Επίδαυρο, ενώ παράλληλα δουλεύει και με τη σκηνοθέτιδα Μέντη Μέγα στο «Trapped», που θα παρουσιαστεί τον Μάιο στη Στέγη, στο πλαίσιο του Fast Forward Festival.
Bios – Φεστιβάλ Επιδαύρου – Στέγη, με άλλα λόγια ό,τι καλύτερο θα μπορούσε να συνδυάσει ένας θεατρικός ηθοποιός στις μέρες μας στην Αθήνα. Ας τα πιάσουμε όμως ένα-ένα, ξεκινώντας από αυτό που θα παρουσιάσουν στο πάντα ξεχωριστό και πρωτοποριακό Fast Forward Festival.
«Το "Trapped" έχει να κάνει με τα δίπολα και με την εμπλοκή της Ισιδώρας Ντάνκαν στα Ορεστειακά που έλαβαν χώρα το 1903 στην Αθήνα, όταν μεταφράστηκε για πρώτη φορά η "Ορέστεια" στη δημοτική. Έγιναν πορείες τότε από τους φοιτητές της Νομικής που δεν ήθελαν να μεταφραστεί. Ήρθαν σε συμπλοκή με την αστυνομία, όταν ανέβαινε η παράσταση στο τότε Βασιλικό, νυν Εθνικό Θέατρο, τους σταμάτησαν οι αστυνομικές δυνάμεις με ιππείς και αντλίες νερού. Υπήρξε ένας νεκρός.
»Περιέργως πέρασε από αυτή την πορεία και η Ισιδώρα Ντάνκαν, ένα από τα άτομα που άλλαξαν τον σύγχρονο χορό. Ήταν Αμερικάνα, ήθελε να δημιουργήσει έναν χορό με κλασική μουσική που να μην είναι μπουρλέσκ ή μπαλέτο. Ήταν φιλέλληνας, με τον αδερφό της πήγαιναν στα μουσεία, παρατηρούσαν τα αγγεία και βάσισε τον χορό της στις κινήσεις των μορφών στα αγγεία και στα αγάλματα. Ήρθε πρώτη φορά στη χώρα το 1903, έφτιαξε σπίτι, βασίστηκε στα σχέδια του παλατιού του Αγαμέμνονα στις Μυκήνες. Αυτό το σπίτι υπάρχει ακόμα στον Βύρωνα, είναι το Κέντρο Μελέτης Χορού Ισιδώρας και Ραϋμόνδου Ντάνκαν».
Ο Αντώνης είναι μέλος των VASISTAS από το 2012. Εκείνη τη χρονιά γνώρισε τυχαία την Αργυρώ Χιώτη στην κατάληψη του Εμπρός.
«Ήταν μεταβατική περίοδος τότε για τους VASISTAS. Η Αριάν Λαμπέντ αποφάσισε να ζει περισσότερο στο εξωτερικό, η Νάιμα Καρμπαχάλ πήγε στο Μεξικό. Οι τρεις τους ήταν τα ιδρυτικά μέλη. Πλέον είμαστε η Αργυρώ, εγώ, η Ευδοξία Ανδρουλιδάκη, η Αριάν που παραμένει και συναντιόμαστε εδώ και στο εξωτερικό, η Τζωρτζίνα Χρυσκιώτη, η Ματίνα Περγιουδάκη, ο Ευθύμης Θέου και η Ελένη Βεργέτη.
»Είναι η πρώτη φορά που επιχειρούμε σε αρχαίο δράμα. Με τα κλασικά κείμενα ξεκινήσαμε να ασχολούμαστε πέρσι, με τη "Θεία Κωμωδία" του Δάντη. Στις "Χοηφόρες" θέλουμε να φτιάξουμε μια τελετή και να υπάρχει μια δυαδικότητα στους ήρωες».
Εκτός από χαρακτηριστική φυσιογνωμία στο ρεπερτόριο των θεατρικών σκηνών της πόλης, συχνά σε μικρότερους αλλά πάντα απαιτητικούς ρόλους, ο Αντώνης διατηρεί μια εξαιρετική συνέπεια στις επιλογές του και μια εντυπωσιακή σταθερότητα στην παρουσία του. Ο ίδιος δηλώνει τυχερός που δουλεύει συνεχώς τα τελευταία χρόνια.
«Στη φουρνιά της δραματικής σχολής του Εμπρός που ήμουν, ήθελαν να καλλιεργήσουν την ιδέα του συνόλου. Ήμουν συμμαθητής με τον Δημήτρη Καραντζά, τον Θάνο Παπακωνσταντίνου, την Ελίνα Ρίζου... Όλοι βλέπουν το θέατρο ως ένα σύνολο. Ακόμα και ο Δημήτρης που δεν έχει ομάδα, έχει κύκλο συνεργατών και του αρέσει να επιστρέφει σε ανθρώπους».
Τον ρωτώ για τη θέση του στους VASISTAS και αναρωτιέμαι αν με τον «Εκκλησιαστή» φέτος εκπληρώνει την ανάγκη του, ως καλλιτέχνης, να βγει μπροστά σε κάτι πιο προσωπικό.
«Τα πράγματα από το 2009 που τελείωσα τη σχολή έρχονται με πολύ ωραίο τρόπο. Για μένα είναι πολύ σημαντικό να νιώθεις ότι ανήκεις και ότι συνεννοείσαι. Η ομάδα σου δημιουργεί ασφάλεια να εξερευνήσεις και να σπρώξεις τον εαυτό σου σε κατευθύνσεις που μπορεί να μην τον έσπρωχνες εύκολα. Μπορεί όμως να σου δημιουργήσει τόση ασφάλεια που να νιώσεις ότι δεν έχεις να ανακαλύψεις τίποτα. Θέλει προσοχή.
»Γι' αυτό τα τελευταία χρόνια καλούμε ανθρώπους που θέλουμε να δούμε τι έχουν να προσφέρον στους VASISTAS, αλλά και τα ίδια τα μέλη έχουν την ανάγκη και τη θέληση να δουν άλλα πράγματα. Σαν να φεύγεις για λίγο από το σπίτι σου, να κάνεις ένα ταξίδι και να επιστρέφεις.
»Εγώ έκανα τον "Κραπ", τώρα τον "Εκκλησιαστή", προσωπικές δουλειές, δούλεψα με τη Νατάσα Τριανταφύλλη, τον Καραντζά παλιότερα. Πρέπει το σύστημα να αναπνέει, όταν κάτι δεν αναπνέει, τελειώνει».
Πώς προέκυψε όμως η ενασχόλησή του με τον «Εκκλησιαστή» και τις δύσκολες επικούρειες φιλοσοφικές του ιδιορρυθμίες;
«Μετά τον θάνατό του Τάσου Μπαντή, που τον είχα καθηγητή για ενάμιση χρόνο στη σχολή, η Αννέζα Παπαδοπούλου είχε φέρει τον "Εκκλησιαστή" σε ένα μάθημα και κάναμε κάποιες ασκήσεις. Έχει κάτι πολύ δυνατό αυτό το κείμενο που σε αγκιστρώνει. Το είχαμε διαβάσει στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα, που δεν είναι εύκολα προσβάσιμη.
»Είναι περίεργο γιατί έχουμε συνεννοηθεί με το Bios από πέρσι να γίνει αυτή η παράσταση. Ξαφνικά έμαθα τα Χριστούγεννα ότι θα κυκλοφορούσε η νέα μετάφραση από το Δώμα. Μου έκανε τεράστια εντύπωση που κάποιος ενδιαφέρθηκε ξανά, χάρηκα πολύ, και έχουν κάνει εξαιρετική δουλειά. Ήρθε πάλι στην επικαιρότητα και υπήρξε τεράστια ανταπόκριση».
Είναι αλήθεια πως ο «Εκκλησιαστής» με τη μετάφραση του Θάνου Σαμαρτζή για το Δώμα κάνει νέα «καριέρα» στην Ελλάδα και η έκδοση αυτή έχει συζητηθεί πολύ. Θα περίμενε κανείς λοιπόν η θεατρική απόδοση του Αντώνη να βασιζόταν σε αυτή τη νέα και επίκαιρη μετάφραση.
«Εμείς χρησιμοποιούμε τη μετάφραση του Κώστα Φριλίγγου που εκδόθηκε σε μια ανθολογία με κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης το 1951, έναν χρόνο μετά τον θάνατό του, αλλά πρώτη φορά κυκλοφόρησε το 1939 στο περιοδικό Νεοελληνικά Γράμματα. Πολύ παλιά μετάφραση δηλαδή, που μου τη σύστησε ο Νίκος Παναγιωτόπουλος.
»Ο Φριλίγγος ήταν δημοτικιστής και από τους λίγους που έχουν μεταφράσει το κείμενο απευθείας από τα εβραϊκά και όχι από των Εβδομήκοντα. Ενώ έχει κάτι το παλιό, διατηρεί την ποιητικότητα και τον ρυθμό του κειμένου. Ο Σαμαρτζής έχει κάνει κάτι πολύ ωραίο, μια μετάφραση που είναι ποιητική με άλλο τρόπο. Ένιωθα ότι αυτό δεν ταιριάζει με αυτό που θέλω να κάνω εγώ».
Αν μη τι άλλο, η σκέψη που σου έρχεται στο μυαλό για ένα θεατρικό ανέβασμα του «Εκκλησιαστή» είναι ένας μονόλογος, ίσως ένα θεατρικό αναλόγιο, μια ακαδημαϊκή προσέγγιση, τέλος πάντων. Όμως αυτό που ετοιμάζει ο Αντώνης, που περιγράφεται εύστοχα ως εικαστική χορογραφία και όπερα δωματίου, είναι κάτι ολότελα διαφορετικό.
«Όσο το διάβαζα μου γεννήθηκε η ανάγκη για ένα πράγμα πολύ σωματικό. Δεν είμαι χορευτής. Βέβαια όλοι οι σύγχρονοι ηθοποιοί πρέπει να μάθουν και να τραγουδάνε και να χορεύουν.
»Αυτό το κείμενο λέει πως τίποτα δεν έχει νόημα γιατί θα πεθάνεις και θα σε ξεχάσουν όλοι και ό,τι έκανες θα ξεχαστεί, υπάρχει μόνο η χαρά και η πληρότητα τού να αγωνίζεσαι συνέχεια για κάτι. Αυτή η επανάληψη, το "κάτω από τον ήλιο", μου έβαλε στο μυαλό μια επαναληπτικότητα κινητική, να δημιουργηθούν μοτίβα κινητικά, να μεταφραστεί σωματικά η αέναη μάχη που δεν βγάζει πουθενά.
»Ο "Εκκλησιαστής" καταλήγει να λέει "γλέντα, παληκαράκι μου, τα νιάτα σου", εγώ έτσι το διαβάζω, ότι καταλήγει στη χαρά, στο "ζήσε τώρα όσο καλύτερα μπορείς και όσο προλαβαίνεις". Άλλοι το βρίσκουν μηδενιστικό, γι' αυτό είναι αμφιλεγόμενο. Όπως με όλα τα μεγάλα κείμενα, βρίσκεις εσύ πού θα κουμπώσεις.
»Έχουμε λοιπόν βασιστεί πολύ σε παγανιστικά στοιχεία και τελετές, είχαμε αναφορές από τα Βουντού, από το μακρινό παρελθόν. Η έμπνευσή των ανθρώπων που τις δημιούργησαν ήταν πολύ κοντά στη φύση. Ξεκινάμε από παλιά, ωμά και γήινα μοτίβα, υπάρχει ένα δεύτερο σκαλοπάτι και καταλήγουμε σε κάτι πολύ σύγχρονο και σημερινό».
Με την όλη συζήτηση, ο Αντώνης μου δίνει την αίσθηση ενός θρησκευόμενου ανθρώπου, όμως κάνω λάθος.
«Τα τελευταία χρόνια δεν πιστεύω σε κάτι. Παλαιότερα πίστευα πολύ στον Θεό, πήγαινα στην εκκλησία, διάβαζα πολλά σχετικά κείμενα. Ήταν απότομη η μεταστροφή, έγινε ξαφνικά, μέσα μια μέρα. Η ανάγκη πάντα είναι τεράστια.
»Πλέον πιστεύω στον άνθρωπο και στη δύναμή του να πηγαίνει μπροστά. Στα θρησκευτικά κείμενα, από λογοτεχνικής και φιλοσοφικής άποψης υπάρχουν αριστουργήματα. Με ενδιαφέρει να τα μελετώ.
»Και οι τραγωδίες έχουν έντονο θρησκευτικό πυρήνα, αλλά η απόσταση που έχουμε μας βοηθά να μην επικεντρωνόμαστε εκεί. Αν τον Δία τον ονομάσουμε Θεό ή Ιησού, θα είναι τελείως διαφορετική η προσέγγιση. Η βασική διαφορά ήταν ότι γράφτηκαν εξαρχής ως θεατρικά κείμενα».
Info
Εκκλησιαστής
BIOS main
12/4 – 6/5, Πέμπτη έως Κυριακή, 21.00
Μετάφραση: Κώστας Ι. Φριλίγγος
Σκηνοθεσία / Ερμηνεία: Αντώνης Αντωνόπουλος
Μουσική / Ερμηνεία: Lowtronik
Κίνηση: Κώστας Τσιούκας
Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη
Σκηνικός Χώρος: Πουλχερία Τζόβα
Φωτισμοί: Τάσος Παλαιορούτας
Βοηθοί Σκηνοθέτη: Ευδοξία Ανδρουλιδάκη, Γκέλυ Καλαμπάκα
Fast Forward Festival 5
Στέγη Ιδρύματος Ωνάση
2-16/5
Χοηφόροι του Αισχύλου / Ομάδα VASISTAS - Αργυρώ Χιώτη
Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου
6-7/7, 21:30
Σκηνοθεσία: Αργυρώ Χιώτη
Δραματουργία: Ομάδα VASISTAS
Σύμβουλος δραματουργίας: Νίκος Α. Παναγιωτόπουλος
Σκηνικός χώρος: Εύα Μανιδάκη
Φωτισμοί: Τάσος Παλαιορούτας
Κοστούμια: Ηρώ Βαγιώτη
Μουσική: Jan Van de Engel
Βοηθός σκηνοθέτη: Γκέλυ Καλαμπάκα
Παίζουν: Εύη Σαουλίδου, Ευδοξία Ανδρουλιδάκη, Αντώνης Αντωνόπουλος, Ματίνα Περγιουδάκη, Γιάννης Κλίνης, Τζωρτζίνα Χρυσκιώτη, Δημήτρης Κοντός, Αινείας Τσαμάτης, Ελένη Βεργέτη, Φιντέλ Ταλαμπούκας