«Ο Λαρς Νορέν είναι ίσως ο πιο γνωστός σύγχρονος Σουηδός θεατρικός συγγραφέας. Το βιβλίο «The borgerliga kuartetter» («Τρία αστικά κουαρτέτα») είναι μια συλλογή τριών θεατρικών έργων, καθένα από τα οποία πραγματεύεται τη ζωή τετραμελών μεσοαστικών οικογενειών. Τα τρία θεατρικά έργα («Φθινόπωρο Χειμώνας», «Ο Μπόμπι Φίσερ μένει στην Πασαντίνα», «Καλοκαίρι») στοχεύουν σε μια εποχική θεματολογία, όπως και σε μια μουσική δομή και ποικιλομορφία μέσω των τίτλων τους.
Οι μουσικοί του κουαρτέτου κάθε φορά είναι, φυσικά, τα τέσσερα μέλη της οικογένειας. Κάθε οικογένεια έχει μια επιθετική μητέρα και έναν σχετικά παθητικό πατέρα. Αν και τα φύλα των δυο παιδιών ποικίλλουν, επαναλαμβάνεται η ίδια κεντρική ιδέα: πνευματικές ασθένειες, αλκοολισμός, επαπειλούμενη αυτοκτονία.
Ο Νορέν, θαυμάσιος τεχνίτης του διαλόγου, είναι εξαιρετικός όταν απεικονίζει την παθολογία μιας δυσλειτουργικής οικογένειας».
Το World Literature Today της Susan Brantly, σε μετάφραση Γιώτας Δάμτσιου, περιγράφει εξαιρετικά γιατί ο Νορέν είναι πραγματικά μια ιδιαίτερη περίπτωση θεατρικού σύγχρονου συγγραφέα. Είναι ένας συγγραφέας που μόνο ένα θέατρο όπως το ιστορικό πια Θέατρο Οδού Κεφαλληνίας θα δοκίμαζε να συμπεριλάβει στο πλούσιο, 34ετές ρεπερτόριό του.
Εκείνο που κάνει ιδιαίτερα σημαντικό τον Λαρς Νορέν είναι ότι επιδιώκει, μέσα από τα έργα του, να κάνει «συνένοχο» τον θεατή, να καταργήσει σχεδόν τα όρια σκηνής και κοινού, ώστε η παράσταση να αποτελέσει μια πραγματικά κοινή εμπειρία.
Η Μπέτυ Αρβανίτη και ο Βασίλης Πουλαντζάς, όταν ίδρυσαν το 1987 τη θεατρική εταιρεία Πράξη, είχαν ξεκαθαρίσει στο μυαλό τους και στους συνεργάτες τους πως δεν επρόκειτο να κάνουν εκπτώσεις. Και τα κατάφεραν, διατηρώντας πάντα μια «σύγχρονη ματιά». Το Θέατρο Οδού Κεφαλληνίας είναι εκείνο το μικρό ιστορικό σημείο της πόλης όπου αξιοποιείται στο έπακρο η θεατρική τέχνη. Γι’ αυτό πάντα μια συζήτηση με την Μπέτυ Αρβανίτη έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον.
— Πόσα μυστικά μπορεί να κρύβει κάθε οικογένεια, κ. Αρβανίτη;
Η οικογένεια είναι ένας μικρόκοσμος, όπου κάνουμε την πρώτη μας πρόβα(!) ζωής. Εκεί δοκιμάζουμε τις δυνάμεις και τις αδυναμίες μας, κρύβοντας ή φανερώνοντάς τες. Εκεί μπαίνουν οι ρίζες της διαμόρφωσής μας. Δεν υπάρχει περίπτωση να μην υπάρχουν μυστικά και ψέματα, είτε ηθελημένα, για το «καλό» των άλλων, είτε προς τον εαυτό μας, γιατί δεν αντέχουμε να δούμε την αλήθεια.
Έτσι κι αλλιώς–το λέει και ο Νορέν στο έργο μας–, δεν υπάρχει μία αλήθεια. Ο καθένας έχει τη δική του. Η οικογένεια, λοιπόν, ως ζωντανό κύτταρο, εμπεριέχει όλες τις παθογένειες και τις υγιείς μας βάσεις.
— Γιατί τώρα, μετά από μια πανδημία που έκλεισε τον κόσμο σπίτι του, επιλέγετε αυτόν τον συγγραφέα που καταπιάνεται με την οικογένεια;
Εμείς συστήσαμε στο κοινό τον Νορέν για πρώτη φορά το 1990 με την Εβριάνα, μια παράσταση εξαιρετικά ενδιαφέρουσα σε σκηνοθεσία Ρούλας Πατεράκη. Είναι η δεύτερη φορά που τον επιλέγουμε. Είναι ένας βαθύς γνώστης της ανθρώπινης φύσης και των αντιφάσεών της σε ένα σύμπαν σύγχρονο, το οποίο αγγίζει όλα τα προβλήματα που δημιουργεί η εποχή μας.
Εκείνο που κάνει ιδιαίτερα σημαντικό τον Λαρς Νορέν είναι ότι επιδιώκει, μέσα από τα έργα του, να κάνει «συνένοχο» τον θεατή, να καταργήσει σχεδόν τα όρια σκηνής και κοινού, ώστε η παράσταση να αποτελέσει μια πραγματικά κοινή εμπειρία. Στο συγκεκριμένο έργο αυτή η πρόθεση του συγγραφέα είναι εξαιρετικά εμφανής και νομίζω ότι η παράσταση το επιβεβαιώνει.
— Ποια είναι τα κριτήριά σας όταν επιλέγετε έργο που θα παρουσιάσετε; Παίρνετε ρίσκα;
Οι επιλογές των έργων μας διαφοροποιούνται από άλλων θεάτρων ρεπερτορίου γιατί προκύπτουν μέσα από τα βιώματα και τα ερωτηματικά που δημιουργούν οι συναντήσεις μας με συγγραφείς, σκηνοθέτες, συνεργάτες. Πιστεύουμε απόλυτα στη συνεργασία με κοινή οπτική αισθητική και αντίληψη.
Το θέατρο μόνο μοναχική δουλειά δεν είναι. Το ότι έχουμε καταφέρει να μην κάνουμε εκπτώσεις οφείλεται στο ότι δεν επιδιώκουμε τίποτε άλλο μέσω του θεάτρου, ούτε καν την επιτυχία. Η μόνη μας επιθυμία είναι αυτό καθαυτό το θέατρο και ό,τι συμπεριλαμβάνει η έννοια αυτή. Εμένα, προσωπικά, θα με έκανε να πλήττω αφόρητα αν έπρεπε να σκέφτομαι με κριτήρια έξω από την καλλιτεχνική αναζήτηση.
— Την τελευταία διετία συνέβησαν πολλά. Πόσο σας επηρέασαν και ως άνθρωπο, μα και ως καλλιτέχνη;
Όσα συμβαίνουν γύρω μας δεν μας επηρεάζουν μόνο, μας καθορίζουν. Δεν γίνεται να μην υποστούμε τις συνέπειες των κοινωνικών, υγειονομικών και κλιματολογικών κρίσεων, ανεξάρτητα τού πώς τα διαχειρίζεται ο καθένας μας.
Κανείς δεν μένει αλώβητος, πόσο μάλλον ένας καλλιτέχνης που ό,τι αισθάνεται, ό,τι βλέπει, ό,τι τον ευαισθητοποιεί είναι υλικό που καταθέτει στη δημιουργική του έκφραση. Η σύνδεση με την ιστορική στιγμή που ζούμε δεν είναι απλώς απαραίτητη. Χωρίς αυτή δεν υπάρχεις ούτε ως άτομο ούτε ως καλλιτέχνης.
— Ξαναγυρνώντας στην παράσταση Φθινόπωρο Χειμώνας και στον γιατρό Χένρικ, στη σύζυγό του Μαργκαρέτα, στις κόρες τους Εύα και Άννα, θα κάνατε «συνδέσεις» με τη δική σας οικογένεια;
Όλες οι οικογένειες περνούν κρίσεις, όπως και η δική μου, ίσως όχι τόσο καταλυτικές – πραγματικά δεν ξέρω πώς τις ξεπέρασα. Πιστεύω πως αν κοιτάς κατάματα και κατανοείς με τι έχεις να παλέψεις μπορείς να ξεπεράσεις φόβους και αναστολές και να πας παραπέρα. Δεν δίνω συμβουλές. Δεν πιστεύω στις συμβουλές, μόνο στα παραδείγματα. Έτσι κι αλλιώς, εγώ μαθαίνω από τον εγγονό μου πιο πολλά.
Φθινόπωρο Χειμώνας
του Λαρς Νορέν
Θέατρο Οδού Κεφαλληνίας
Κεφαλληνίας 16 Κυψέλη, 210.8838727
Ημέρες & ώρες παραστάσεων: Tετ., Κυρ. 20:00, Πέμ.-Σάβ. 21:00
Σκηνοθεσία: Νίκος Μαστοράκης
Παίζουν: Μπέτυ Αρβανίτη, Άννα Καλαϊτζίδου, Μαρία Καλλιμάνη, Άλκης Παναγιωτίδης