Το πόσο σημαντικός στιχουργός υπήρξε ο Άκος Δασκαλόπουλος (1937-1998) το μαρτυρούν τα δεκάδες πολύ επιτυχημένα τραγούδια του. Συγκινούμαι, δε, βαθύτατα, ακόμη και σήμερα, όταν ακούω κάποια απ’ αυτά. Μερικά μου έρχονται αυτομάτως στο μυαλό… κι είναι αριστουργήματα. Φάρμακα παντοτινά για κάθε χρήση.
Βασικά συνθέσεις του Σταύρου Κουγιουμτζή με τη φωνή του Γιώργου Νταλάρα, του Γιάννη Καλατζή ή του Κώστα Σμοκοβίτη («Χάντρα στο κομπολόι σου», «Ήσουν ωραία», «Το σακκάκι μου κι’ αν στάζει», «Κάποιον άλλον φίλησες», «Δίχως την καρδούλα σου», «Το καλοκαίρι το μορτάκι»…). Αλλά κι εκείνο το… «Γύφτισσα μέρα» με τον Γιάννη Πουλόπουλο, σε μουσική Γιώργου Κοντογιώργου, τι άσμα!
«Γύφτισσα τύχη πες μου τι με σώνει
το απομεσήμερο για δες ζυγώνει
Γύφτισσα μέρα στο γυμνό κορμί σου
στην αμμουδιά να κυλιστώ μαζί σου»
Τον Άκο Δασκαλόπουλο δεν πρέπει να τον ξεχνά ακόμη και το ελληνικό ροκ, αφού δύο ποιήματά του («Ο βασιληάς της καρδιάς», «Καραγκιόζη μου χαρτονάκι μου») μελοποιήθηκαν από τον Γιώργο Ρωμανό στο μνημειώδες «Δυο Μικρά Γαλάζια Άλογα» [Zodiac, 1970], ενώ δεν υπάρχει λόγος να μας διαφύγουν, ανάμεσα στα εκατοντάδες, το άψογο σέικ του Μίμη Πλέσσα «Κορίτσι στάσου να σου πω» (βασισμένο κι αυτό σε στίχους του Δασκαλόπουλου), όπως κι ένα κάπως παράξενο κομμάτι των Αγάπανθος από το LP «Επιστροφή… στις Ρίζες» [Δισκογραφικός Συνεταιρισμός Καλλιτεχνών, 1984], στο οποίο ακούμε τον Θοδωρή Τρύφωνα να τραγουδά τους εξής αποκαλυπτικούς στίχους (πάντα τού Δασκαλόπουλου):
Τ’ αντρειωμένου τ’ άρματα
κανένας πια δεν τα φοβάται!
Όλοι φοβούνται εσένανε αστέ
όμως, να το θυμάσαι: την ώρα που κοιμάσαι
θα ’ρθει ο κατακλυσμός
Ενδιαφέρον… παρότι δεν είμαστε ακόμη ούτε στις ψιχάλες...
Ο Δασκαλόπουλος δεν ήταν απλώς ένας σημαντικότατος λαϊκός στιχουργός. Τα ενδιαφέροντά του ήταν πολυποίκιλα, κάτι που το αποδεικνύουν τα τέσσερα ποιητικά βιβλία που πρόλαβε να εκδώσει –Το Σχήμα της Απουσίας [Δίφρος, 1962], Το Φύλλωμα [Απρόοπτο, 1970], Ερημονήσι [Απρόοπτο, 1976], Διασκεδαστικός Υλισμός [Γκοβόστης, 1991]–, τα θεατρικά έργα του, όπως και μερικές ακόμη καταστάσεις που τονίζονται στο «akosdaskalopoulos.blogspot.gr», ένα ιστολόγιο που «έτρεξε» για μερικά χρόνια κάποιος fan του.
Από ένα βιογραφικό που παρατίθεται εκεί μαθαίνουμε ανάμεσα σε άλλα πως ο Άκος Δασκαλόπουλος... «(…) Από μικρός διάβαζε πολλή ποίηση, λογοτεχνία, φιλοσοφία, δοκίμια κ.ά.» και πως… «Ένας από τους πρώτους ανθρώπους των γραμμάτων αλλά και της φιλοσοφίας που γνώρισε ήταν ο στοχαστής Ζήσης Οικονόμου (1911-2005), μέσω του οποίου ήλθε σε επαφή με τις ανατολικές θρησκείες. Η δεύτερη προσωπικότητα που τον επηρέασε ήταν ο υπερρεαλιστής ποιητής Ανδρέας Εμπειρίκος (1901-1975). Στην διάρκεια των συχνών συνευρέσεών τους του διάβαζε επί ώρες αποσπάσματα του τολμηρού ανέκδοτου κειμένου του ‘Ο Μέγας Ανατολικός’ ή τον φωτογράφιζε. Τέλος ο Νίκος Καρούζος (1926-1990) ήταν εκτός από στενός φίλος της νεότητας του Άκου Δασκαλόπουλου και σημαντικός παράγοντας στη διαμόρφωση της σκέψης του. Είχαν πολλές συζητήσεις πάνω σε θέματα μεταφυσικής που ενδιέφεραν και τους δύο, αλλά και παθιασμένες παρτίδες τάβλι».
Ίσως δεν είναι ευρύτερα γνωστό, αλλά ο Άκος Δασκαλόπουλος, πολύ νωρίς, ήδη από το 1965, παράλληλα με την πορεία του στη στιχουργική, μεταφράζει beat ποιητές – βασικά κάποιους από εκείνους που περιπλανήθηκαν στη χώρα μας.
Απ’ όσα σχετικά έχουν πέσει στην αντίληψή μου ξεχωρίζω την εξαιρετική μετάφρασή του στο ποίημα του Harold Norse «Classic frieze in a garage» (Κλασική ζωφόρος σ’ ένα γκαράζ), η οποία είχε δημοσιευτεί στο περιοδικό/βιβλίο «Καινούρια Εποχή» (Δέκατος Τόμος, Αθήνα Άνοιξη-Καλοκαίρι 1965), που εξέδιδαν οι εκδόσεις «Δίφρος» του Γιάννη Γουδέλη.
Ο Harold Norse (1916-2009) υπήρξε μία από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες της beat poetry. Αντιγράφω ένα μικρό βιογραφικό του από τον μεταφραστή του στην Ελλάδα (και άξιο ποιητή) Γιάννη Λειβαδά, έτσι όπως το διαβάζω στο βιβλίο «Ανθολογία Μπιτ Ποίησης» [Ροές, 2003]:
«Ο Χάρολντ Νορς γεννήθηκε το 1916 στη Νέα Υόρκη. Άφησε από νωρίς τις ΗΠΑ και έζησε αρκετά χρόνια σαν περιπλανώμενος στην Ευρώπη. Για πολλούς θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους ποιητές της γενιάς του. Για πολλά χρόνια έζησε ιδιωτεύοντας, όντας αμέτοχος στα γεγονότα που καθόρισαν το προφίλ της μπιτ γενιάς. Δεν κέρδισε ποτέ την πρέπουσα αναγνώριση. Εκτός από ποίηση έχει γράψει κι ένα σύνολο πεζών πειραματικών κειμένων».
Ο Norse είχε περιπλανηθεί στην Αθήνα, την Κρήτη, την Ύδρα και αλλού στο πρώτο μισό του ’60. Στο «Classic frieze in a garage» αποτυπώνει μία τέτοια περιπλάνηση… Ή, όπως μεταφράζει ο Άκος Δασκαλόπουλος ήδη από το ’65…
ΚΛΑΣΙΚΗ ΖΩΦΟΡΟΣ Σ’ ΕΝΑ ΓΚΑΡΑΖ
(…) Περπατώντας μέσα σε πυρπολημένα καντούνια
πνιγμένα στις μπουγάδες
κίτρινα φλασκιά στα παραθύρια
απομεινάρια του πολέμου να γκρεμίζονται
ξεπεσμός ανθρώπινος
τόσο βαθύς και απελπιστικός να πνίγεσαι στα γέλια
όταν ξάφνου είδα σε στουπιά γρασωμένα ανάμεσα και λάδια,
ρόδες και άξονες ενός γκαράζ
τα γυμνά γλυπτά, μορφές
μιας κλασικής ζωφόρου
εκεί δα, πάνω απ’ τα λυμένα
μέρη αυτοκινήτων!
Τέλεια! και τι παράδοξο! Γκαράζ
καταπίνει Σαρκοφάγο!
Ένας τεχνίτης ήρεμα ψεκάζει χρώμα
ένα φτερό, ενώ
Λάπιθοι και Κένταυροι σκύβουν και τον παρατηρούν!
χαμηλά
άλογη σάρκα!
καλόσχημοι μηροί! μάτια
της Αφροδίτης!
Ο μύθος της Μεσόγειος
μέσα σε τούτο το γκαράζ
όπου λιγνά αγόρια μελαψά
δεν βλέπουν τίποτα παράδοξο
δουλεύοντας ανάμεσα
σε θεούς και πεθαμένους ήρωες!
Αλλά εγώ είδα τον Ερμή μες στο ουράνιο τόξο
του σκοτεινού λαδιού πάνω στο πάτωμα
εκεί καθρεφτισμένον
και τ’ άγρια μαλλιά της Σίβυλλας
καθώς τα λόγια της τρελά και πνιγμένα
χανόντουσαν κατ’ απ’ το μούγκρισμα του κινητήρα.
Ακόμη, στον ίδιο τόμο της «Καινούριας Εποχής» ανθολογείται ένα διήγημα του Άκου Δασκαλόπουλου, συν οι μεταφράσεις-αποδόσεις του σε ποιήματα και κείμενα των Frederick Schleutermann, William Barker και Marko Fondse (άπαντες της beat παροικίας της Ύδρας – ας την πούμε έτσι).
Προς το τέλος του 1970 ο Δασκαλόπουλος ετοιμάζει και εκδίδει τελικά ένα περιοδικό, που τιτλοφορήθηκε «Απρόοπτο» (στο εξώφυλλό του έργο του Man Ray). Το περιοδικό ήταν τρίμηνο, αλλά δεν είμαι καθόλου σίγουρος αν τυπώθηκε δεύτερο τεύχος (ώστε να αιτιολογηθεί τουλάχιστον η πρώτη… τριμηνία). Το μοναδικό τεύχος που γνωρίζω είναι το υπ’ αριθμόν 1 φυσικά, που κυκλοφόρησε το χειμώνα του 1970-1971.
Το «Απρόοπτο», όπως διαβάζω στις μπροστινές σελίδες, εκδίδει και διευθύνει ο Κ.Ε. Δασκαλόπουλος. Με αυτή την υπογραφή ο Άκος είχε κυκλοφορήσει και δύο ποιητικές συλλογές, Το «Φύλλωμα» και το «Ερημονήσι», που αναφέρθηκαν πιο πάνω, πράγμα που σημαίνει πως τα… «Άκος Δασκαλόπουλος» και «Κ.Ε. Δασκαλόπουλος» ταυτίζονται. Εξάλλου στο σχετικό δικό του βιογραφικό, που υπάρχει στο τέλος του εντύπου, διαβάζουμε:
«Ο Άκος Δασκαλόπουλος γεννήθηκε το ’37 στην Αθήνα. Τα βιβλία του: ‘Το Σχήμα της Απουσίας’ 1962 και ‘Το Φύλλωμα’ 1970. Έχει δώσει σειρά διαλέξεων για τον Ανδρέα Εμπειρίκο, τον Ζήση Οικονόμου, τον Νίκο Καρούζο, τον Ρεμπώ κ.ά. Είναι γνωστός από τα λαϊκά τραγούδια του. Έχει συνεργαστεί με τους συνθέτες Μίκη Θεοδωράκη, Γιάννη Μαρκόπουλο, Μίμη Πλέσσα, Σταύρο Κουγιουμτζή, Νότη Μαυρουδή, Γιώργο Κοντογιώργο κ.ά.».
Το περιοδικό ανοίγει μ’ ένα κείμενο του Ζήση Οικονόμου, μίας πολύ ιδιαίτερης αλλά κάπως περιθωριακής πνευματικής προσωπικότητας της γενιάς του ’30 (ποιητής, δοκιμιογράφος κ.λπ.), με μυστικιστικές και αντιδυτικές εν γένει αντιλήψεις (πνευματικός πατέρας του Άκου Δασκαλόπουλου), για να ακολουθήσουν ποιήματα του Τάσου Δενέγρη, του Γιάννη Γκούμα, του Νίκου Καρούζου κ.ά.
Η έκπληξη όμως σ’ εκείνο το πρώτο (και μάλλον μοναδικό) τεύχος του «Απρόοπτου» ήταν η δημοσίευση των στίχων του «Μπάλλου» του Διονύση Σαββόπουλου, λίγους μήνες πριν την κυκλοφορία του άλμπουμ (στα τέλη Μαρτίου 1971)!
Οι στίχοι είναι αποτυπωμένοι με εξαιρετική ακρίβεια, όπως ακριβώς ακούστηκαν στον δίσκο δηλαδή (πιθανώς ο Σαββόπουλος να τους προσέφερε γραμμένους), εκτός από ένα σημείο! Βάζω θαυμαστικό επειδή μιλάμε γα τον «Μπάλλο», όχι για ό,τι κι ό,τι…
Έτσι λοιπόν μετά το… «(…) Έρχεται καταπάνω μου/ Και με τυλίγει/ Φέρνω το δάχτυλο στα χείλη:/ Σςςςς, Σςςςς!» διαβάζουμε το ακατάληπτο σε πρώτη φάση…
«Τωςς θάνα στύγκουμ μπρα/ Βρώος βίτος κουμ στυγκά-»… με την υποσημείωση «χορωδία από μακρυά».
Αυτό το δίστιχο, που «ακούγεται» και μετά το… «(…) Ραντίζει με αίμα/ Τις πέτρινες κερκίδες/ Κάνοντας το τοπίο να μεγαλώνει», δεν έχει αποτυπωθεί στο βινύλιο, αφού έχει αντικατασταθεί από μερικά πνευστά μέτρα, στα οποία κυριαρχεί το τρομπόνι του Σπύρου Καζιάνη (φυσικά, μπορεί να τραγουδηθεί άνετα πάνω στα συγκεκριμένα μέτρα). Τι μπορεί να συνέβη (στην ηχογράφηση) δεν ξέρω. Μόνον υποθέσεις μπορεί να γίνουν…
Κατ’ αρχάς οι λέξεις δεν φαίνονται και τόσο τυχαίες. Πιθανώς, δε, να αφορούν σε κάποια γλώσσα ή διάλεκτο… βαλκανο-ουγγρικής προέλευσης. Μην ξεχνάμε και το «ντιλεντέμ λεντιλέμ», με το θέμα των πνευστών και την διασκευή της βαλκανικής λαϊκής μελωδίας (όπως αναγράφεται και στο οπισθόφυλλο του «Μπάλλου»). Σε κάθε περίπτωση δεν είμαι σίγουρος για τίποτα, και αν κάποιος μπορεί να βγάλει άκρη εδώ είμαστε…
Να κλείσω με δύο ποιήματα από το «Απρόοπτο»… κι ένα τραγούδι. Το πρώτο ποίημα είναι του W.H. Auden, έχει τίτλο «Epitaph on a Tyrant» (1939) κι είναι μεταφρασμένο από τον Άκο Δασκαλόπουλο…
ΕΠΙΤΥΜΒΙΟ Σ’ ΕΝΑΝ ΤΥΡΑΝΝΟ
ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑ κάποιας μορφής ήταν αυτό που κυνηγούσε
Κι η ποίηση που εφεύρε ήταν ευκολονόητη
Κάτεχε την ανθρώπινη μωρία σαν τη ράχη του χεριού του
Και πολύ τον ενδιέφεραν οι στρατοί κι οι στόλοι
Όταν γελούσε σεβάσμιοι γερουσιαστές ξεσπούσανε στα γέλια
Και όταν έκλαιγε μικρά παιδιά πεθαίνανε στους δρόμους
Το δεύτερο έχει τίτλο «Vivaldi και κάθε άλλη ομορφιά» και ανήκει στον Νίκο Καρούζο, φίλο και πνευματικό πατέρα του Άκου Δασκαλόπουλου… Είναι ένα ποίημα των καιρών…
VIVALDI ΚΑΙ ΚΑΘΕ ΑΛΛΗ ΟΜΟΡΦΙΑ
Μπορούμε να υπάρξουμε στα ιταλικά τοπία των ρόδων
εκεί που φύτρωσαν όλα τ’ άλλα γεγονότα
για να λάμψει ο ήλιος ωσάν απέραντος κήπος;
Μπορούμε να ιστορήσουμε την άσπιλη φωνή της Ευρώπης
όπως, αλήθεια, φτερώθηκε στο νότιο φως που με δύσκολη
κι ακόμη χαίνουσα ευτυχία των άστρων αγάπησε ο Νίτσε;
Μπορούμε να κυττάξουμε δίχως
κανένα διχασμό με δαύτα
δίχως δουλεία και λευτεριά τα χαρούμενα βάραθρα
τους φασισμούς των ονείρων;
Είναι αργά ή μήπως δεν κληρώθηκε το μέλλον;
Και το τραγούδι…
Εις μνήμην όλων των τεθνεώτων… Του κειμένου και του βίντεο…