Ακριβώς δίπλα στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη βρισκόταν κάποτε ένα υπαίθριο αθηναϊκό θέατρο. Η μάντρα στην αρχή της Διονυσίου Αρεοπαγίτου δημιουργήθηκε το 1909, την εποχή της μπελ επόκ, πριν ακόμα και από την πολύ γνωστή Μάντρα του Αττίκ, και αποτελεί ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα αρχιτεκτονικής θεάτρου ανοιχτού χώρου εκείνης της περιόδου.
Το φαινομενικά εγκαταλελειμμένο οικόπεδο επανασυστήνεται από το Ίδρυμα Ωνάση, που πρόκειται να το αναστηλώσει και να το χρησιμοποιήσει για αναπάντεχες πολιτιστικές δράσεις χωρίς αντίτιμο. Η αρχή γίνεται με ένα black box που έχει στηθεί στο σημείο και θα υποδεχτεί ένα πρωτότυπο concept που συνδυάζει το video art, την ποίηση, την εικαστική εγκατάσταση, τη μουσική και το drag, και μάλιστα θα έχει διαδραστικό χαρακτήρα με το κοινό.
Ο λόγος για το πρώτο μέρος του πρότζεκτ Έργο για έναν άνθρωπο μονάχα, που εγκαινιάζει ο Ιώκο (Ιωάννης Κοτίδης), ένας πολυτάλαντος καλλιτέχνης που οι περισσότεροι γνωρίσαμε ως ηθοποιό στη βραβευμένη με Χρυσό Φοίνικα ταινία του Βασίλη Κεκάτου Η απόσταση ανάμεσα στον ουρανό κι εμάς.
Με αφορμή το ποίημα Αντίστροφη Αφιέρωση, που έγραψε η Μάτση Χατζηλαζάρου για τον Ανδρέα Εμπειρίκο το 1985, δέκα χρόνια μετά τον θάνατό του, δύο χρόνια προτού πεθάνει η ίδια και δεκαετίες αφότου είχαν χωρίσει, ο Ιώκο σκηνοθέτησε την drag persona του Imiterasu σε μια lip-syncing απαγγελία, όπου ακούγεται η πραγματική φωνή της Μάτσης από παλιά ηχογράφηση. Η εμπειρία αυτής της εγκατάστασης μέσα στο black box θα είναι αυστηρά προσωπική και μοναχική και θα διαρκεί περίπου ένα τέταρτο – οι θεατές θα εισέρχονται ένας-ένας.
Είναι κάποια πρόσωπα, όπως η Μάτση ή η Τζίνα Ρόουλαντς, που, ενώ δεν είμαστε υποχρεωμένοι να μας αρέσουν, αν κάποιος δεν τα ερωτευτεί, δεν του έχω εμπιστοσύνη – είναι λίγο ακραίο αυτό που λέω, το ξέρω, είναι δική μου πετριά.
«Το θέμα της τριλογίας είναι η ερωτική εξομολόγηση. Η δική μου βιντεο-εγκατάσταση ονομάζεται “Terrarium”. Το καλοκαίρι του ’17 ήρθα σε επαφή με τη δουλειά της Μάτσης Χατζηλαζάρου, πράγμα που με εκνεύρισε πολύ. Πέρα από το ότι θέλουμε να μεγαλοπιανόμαστε, λέγοντας πως είναι η πρώτη υπερρεαλίστρια ποιήτρια που έχουμε, είναι μια συγκλονιστική καλλιτέχνιδα. Εκνευρίστηκα, λοιπόν, που δεν την είχα ψάξει παραπάνω μόνος μου. Ήρθα αντιμέτωπος με τα έργα της χωρίς να ξέρω τη σχέση της με τον Εμπειρίκο, πράγμα που με διέλυσε.
Η πρόταση για το έργο ήταν έτοιμη μέχρι το ’19, την επεξεργαζόμασταν σε διάφορα live με τον συνεργάτη μου τον, Panú, που έχει γράψει τη μουσική. Η βιντεοσκόπηση ήταν προγραμματισμένη για τις 16 Μαρτίου 2020. Δεν έγινε γιατί είχε ξεκινήσει το lockdown, και μεταφέρθηκε για τον Μάιο.
Στόχος μου ήταν να φτιάξω ένα ησυχαστήριο, οπουδήποτε, με υλικά ανακυκλώσιμα, που θα λειτουργεί ως εξομολογητήριο για κάθε θεατή. Είναι κάποια πρόσωπα, όπως η Μάτση ή η Τζίνα Ρόουλαντς, που, ενώ δεν είμαστε υποχρεωμένοι να μας αρέσουν, αν κάποιος δεν τα ερωτευτεί, δεν του έχω εμπιστοσύνη – είναι λίγο ακραίο αυτό που λέω, το ξέρω, είναι δική μου πετριά».
Ο Ιώκο επιμένει πως η drag περσόνα του θέλει να παραμείνει εκτός σινεμά και θεάτρου, γιατί ως ηθοποιός έχει άλλες ανάγκες. Τη χρησιμοποιεί μόνο σε δικά του πρότζεκτ, με υλικά που αγαπά, και σε πρότζεκτ φίλων που εμπιστεύεται. Επέλεξε το drag, μια τέχνη εξόχως πολιτική και σύγχρονη, καταρχάς ακριβώς επειδή περιλαμβάνει ως βασικό συστατικό της το lip-sync.
«Εννοείται πως δεν μιμούμαι τη Χατζηλαζάρου, σε καμία περίπτωση. Δεν είμαι μίμος, οπότε δεν με ενδιέφερε να μπω σε τέτοια διαδικασία. Τώρα, για τις ακραίες περιπτώσεις, φασίστες και απαρχαιωμένα μυαλά, η απάντηση στο “γιατί drag;” είναι “γιατί έτσι γουστάρω”. Δεν θα ρωτήσουμε τον Χαλεπά γιατί ήθελε να κάνει την Κοιμωμένη. Θα μου πεις, είσαι ο Χαλεπάς; Όχι, αλλά είναι ο πήχης μου.
Γενικά, δεν νομίζω ότι το drag απειλεί κάποιον, πέρα από την εύθραυστη αρρενωπότητα. Είναι σαν να λέμε γιατί μελάνι και όχι μολύβι. Όπως έλεγε η Νίνα Σιμόν, δεν μπορείς να είσαι καλλιτέχνης, αν δεν είσαι καλλιτέχνης του καιρού σου. Τι θα έπρεπε να κάνουμε όλα τα queer άτομα, και όχι μόνο, όλοι οι άνθρωποι που δεν χωράμε στο πρότυπο της κρινοδάχτυλης πρωταγωνίστριας, της ενζενί, σε όλη αυτήν τη μονόπαντη αηδία που τρώμε τόσα χρόνια στη μούρη ‒και ευτυχώς που δεν χωράμε– για να υπάρξουμε και να ακουστούν οι ιστορίες που αγαπάμε;».
Σε έντονο κίτρινο background του «εδώ και τώρα», φορώντας ένα γκρι πουλόβερ που είχε φτιάξει η γιαγιά του Ιώκο για τον πατέρα του, που συμβολίζει το «από εδώ και πριν», η Imiterasu απαγγέλλει, λοιπόν, Μάτση Χατζηλαζάρου.
Το έργο ξεκινά με έναν ξερόβηχα. «Η ίδια αποκαλούσε τον Εμπειρίκο “γκουγκουχάκι”, ίσως από το “γκουχ γκουχ” του τσιγαρόβηχα. Ήταν η κοινή τους γλώσσα. Το θαύμα της κοινής γλώσσας δύο ανθρώπων!».
Χώμα καλύπτει τον πάτο του black box, φύλλα βρίσκονται πεσμένα τριγύρω και η ποιήτρια απευθύνεται σ’ εσένα που έχεις αφήσει εκκρεμότητες. «Είχε αναφέρει κάποτε η Μάτση στον Στάθη Τσαγκαρουσιάνο ότι έλεγε στη Μαργκερίτ Γιουρσενάρ το εξής, πριν γράψει την Αντίστροφη Αφιέρωση: “Ίσως είμαστε πολύ εγωιστές, και όχι όσο πρέπει γενναιόδωροι όταν έχουμε ένα παράπονο με κάποιον”». Η αίσθηση του θανάτου και του πόσο κοντά μας είναι προσωπικά μού θυμίζει τις εκκρεμότητες. Εξού και το χώμα εντός της εγκατάστασης και τα φύλλα γύρω από αυτήν, εξού και “Terrarium”, μια αμφισημία σε σχέση με τη ζωή και τον θάνατο. Ωδή στην απώλεια δεν είναι σίγουρα. Όμως μιλήστε πριν να είναι αργά. Δεν έχουμε όλοι την ευχέρεια της πένας της Μάτσης».
Το νόημα της εξομολόγησης ολοκληρώνεται με τον Ιώκο να καλεί τους θεατές, μετά την έξοδό τους από την εγκατάσταση, εφόσον το επιθυμούν και είναι σε θέση, να γράψουν δύο αφιερώσεις. Τη μία θα την πάρουν μαζί τους για να τη δώσουν ιδανικά εκεί που θα έπρεπε να δοθεί. Η άλλη θα κρατηθεί, με τη συγκατάθεσή τους, από τον καλλιτέχνη, με στόχο να χρησιμοποιηθεί σε κάποιο μελλοντικό πρότζεκτ.
«Στόχος μου είναι η διαφύλαξη της τρυφερότητας σε καιρούς κυνισμού και ψευδοκυνισμού. Παρατηρώντας με παρέες τις σχέσεις και την αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων συνειδητοποιήσαμε πως δεν γίνεται δύο άτομα να θέλουν το ίδιο πράγμα και να μην το λένε. Οι σχέσεις είναι θαύματα, όταν συμβαίνουν. Αλλά υπάρχει αυτό το σφίξιμο, που το βλέπω πρώτα-πρώτα σ’ εμένα, ένα τεράστιο κλείσιμο, η επικοινωνία μειώνεται με τον καιρό. Μπορώ να σου βγάλω την ψωλή μου στο Instagram αλλά όχι την καρδιά μου. Μιλάω κυρίως για τη δική μας γενιά. Σίγουρα δεν μπορούμε να απαρνηθούμε τον φόβο του θανάτου και της μοναξιάς. Προκειμένου να τον σπρώξουμε κάτω από το χαλί, θα κάνουμε οποιαδήποτε μαλακία μάς έρθει στο κεφάλι. Θα βρούμε υποκατάστατα, που δεν είναι βοηθήματα».
Απόφοιτος της ΑΣΚΤ και της Δραματικής Σχολής του Ωδείου Αθηνών, τι απόσταση έχει διανύσει ο Ιώκο από την «Απόσταση»; «Δεν είχα κάποια μαλάκυνση ως παιδί, ήξερα ότι ήμουν εδώ, δεν μου έσκασε στα είκοσι επτά. Χτιζόταν μέσα μου. Αντιλήψεις, στεγανά, άλλα κρατάς, άλλα γκρεμίζεις, άλλα εξελίσσεις. Η ταινία επιβεβαίωσε αυτό που πίστευα, ότι και μπακάλικο να ανοίξω αύριο, το βράδυ θα κοιμάμαι καλά με τον εαυτό μου, γιατί συνεργάστηκα με ανθρώπους που γούσταρα, σε μια δουλειά που αγάπησα, και έτυχε να θέλουμε κι άλλο.
Την “Απόσταση” την κάναμε με πρόβες μεταμεσονύκτιες, λόγω του δικού μου προγράμματος. Ο Βασίλης θα μπορούσε να μου πει κάλλιστα “παλικάρι μου, όλα καλά, καλή καρδιά, θα τα πούμε στην επόμενη δουλειά”. Για ενάμιση μήνα τρώγαμε ξυλίκι, μαζί με τον Νικολάκη (σ.σ. Ζεγκίνογλου, τον συμπρωταγωνιστή του). Είχα τρεις διαφορετικές πρόβες για παραστάσεις. Και η μία αποδείχτηκε πολύ κακή, αλλά χρήσιμη εμπειρία, γιατί είπα “ποτέ ξανά”.
Η δουλειά μου είναι να λέω ιστορίες ή να δίνω αφορμή στον θεατή να φτιάξει μια ιστορία στο κεφάλι του. Συνεπώς, τα βραβεία βοηθούν να ακουστεί σε ένα μεγαλύτερο κοινό η ιστορία που μας καίει. Ήμουν πολύ χαρούμενος. Ήλπιζα στην επαγγελματική αποκατάσταση. Οι μόνες προτάσεις που ακολούθησαν ήρθαν από φίλους, δύο χρόνια μετά. Και εννοείται από τον Βασίλη, για να κάνουμε την επόμενη μεγάλου μήκους. Cool, ok, εγώ θέλω να βγάζω λεφτά από τη δουλειά μου, να πληρώνω το νοίκι μου. Στα ελληνικά δεδομένα υπάρχει αυτή η μιζέρια, τι να κάνουμε;
Από τις Κάννες θυμάμαι ότι το βράδυ που έφτασα, πριν από την πρεμιέρα, έκατσα να σιδερώσω τα πουκάμισα των παιδιών από την υπερένταση. Πήραμε και τον queer Φοίνικα, φέραμε δύο Φοίνικες – που δεν έχει ξανασυμβεί. Φυσικά δεν θα συνέβαινε αν δεν υπήρχαν ο Αγγελόπουλος, ο Λάνθιμος, ο Κούτρας… Μετά την πρεμιέρα κάναμε μια τρομερή αγκαλιά με τους ανθρώπους αυτούς. Τη στιγμή της βράβευσης ουρλιάζαμε, αναγκάστηκε να μας πει η Κλερ Ντενί “silence”. Κοίταξε να δεις, δεν φοβάμαι τη δουλειά, δεν μου είναι ξένη. Ξέρω τι αξίζω».
Ιωάννης Ιώκο Κοτίδης - Έργο για έναν άνθρωπο μονάχα – μέρος πρώτο
Μάντρα, Διονυσίου Αρεοπαγίτου 2
14/10-14/11, καθημερινά 14:00-22:00
Είσοδος ελεύθερη με προκράτηση θέσης
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.