«What if women ruled the World?» είναι το ερώτημα που θέτει το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και ξεδιπλώνει την αφήγηση με έργα αποκλειστικά γυναικών καλλιτέχνιδων, από τον Δεκέμβριο και για τους επτά επόμενους μήνες. Ο πρώτος κύκλος των νέων εκθέσεων του ΕΜΣΤ ξεκινάει στις 14 Δεκεμβρίου με τέσσερις εκθέσεις και μια σειρά από περφόρμανς.
«Το πρόγραμμα κάνει μια ξεκάθαρη δήλωση όχι μόνο όσον αφορά το φύλο αλλά και μια κοινωνική και πολιτική δήλωση γιατί για τους επόμενους 11 μήνες το μουσείο θα καταληφθεί αποκλειστικά από το έργο γυναικών δημιουργών και ατόμων που αυτοπροσδιορίζονται ως γυναίκες» είπε στην αρχή της ξενάγησης η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ Κατερίνα Γρέγου. Οι εκθέσεις δίνουν την αφορμή να αναστοχαστούμε και εμείς οι γυναίκες πάνω σε θέσεις, δικαιώματα, κεκτημένα και αιτήματα.
«Πρόθεση και στόχος μας είναι να υπερβούμε την κυρίαρχη αφήγηση και να ανατρέψουμε συμβολικά, και όχι μόνο, την πραγματικότητα εκείνη της χρόνιας υπο-εκπροσώπησης των γυναικών δημιουργών σε όλα τα πεδία της τέχνης».
«Ο φεμινισμός δεν είναι κάτι που αφορά μόνο τα δικαιώματα των γυναικών, τα δικαιώματα των φύλων. Δίπλα σε αυτά έχουμε τα δικαιώματα των ζώων και της φύσης, αυτά είναι ζητήματα που ο φεμινισμός φέρνει στο προσκήνιο.
Το ερώτημα που θέτουμε στον νέο κύκλο εκθέσεων του μουσείου είναι αφορμή για έναν ευρύτερο προβληματισμό. Τι θα γινόταν, πραγματικά, αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο; Και τι μορφή θα είχαν τα μουσεία αν οι γυναίκες είχαν καταλάβει τη θέση που τους αναλογούσε στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης; Πρόθεση και στόχος μας είναι να υπερβούμε την κυρίαρχη αφήγηση και να ανατρέψουμε συμβολικά, και όχι μόνο, την πραγματικότητα εκείνη της χρόνιας υπο-εκπροσώπησης των γυναικών δημιουργών σε όλα τα πεδία της τέχνης» σημειώνει η κ. Γρέγου.
Η ξενάγηση ξεκίνησε από την ταράτσα του ΕΜΣΤ, όπου η βραβευμένη περφόρμερ Alexis Blake παρουσίασε την εμβληματική της περφόρμανς Allegory of the Painted Woman, για δύο χορεύτριες και τέσσερις μουσικούς, με την οποία αμφισβητεί την αρχετυπική, πατριαρχική απεικόνιση των γυναικών στην ιστορία της τέχνης. Οι περφόρμανς θα επαναληφθούν την Παρασκευή 15/12, το Σάββατο 16/12 την Κυριακή 17/12 στις 14:00.
Οι εκθέσεις αναλυτικά:
Χρύσα Ρωμανού
Η αναζήτηση της ευτυχίας για όσους περισσότερους γίνεται
Στον τέταρτο όροφο, σε ένα σκοτεινό μπλέ περιβάλλον από τις 14/12/2023 έως τις 27/10/2024, σε επιμέλεια Ελένης Κούκου – Δημήτρη Τσουμπλέκα, συναντάμε την έκθεση «Η αναζήτηση της ευτυχίας για όσους περισσότερους γίνεται» που περιλαμβάνει έργα από όλες σχεδόν τις ενότητες της δουλειάς της Χρύσας Ρωμανού, προκειμένου να αναδείξει τη συνάφεια και την οργανική σχέση μεταξύ τους.
Η Χρύσα Ρωμανού (1931-2006) είναι μια από τις σημαντικότερες Ελληνίδες καλλιτέχνιδες που αναδύθηκαν την δεκαετία του 1960. Ανήκει στην ομάδα των Ελλήνων διανοουμένων της διασποράς που έζησαν και εργάστηκαν σε καλλιτεχνικά κέντρα της Δύσης και για πρώτη φορά στην ιστορία της ελληνικής τέχνης συμμετείχαν ενεργά στη διαμόρφωση διεθνών ρευμάτων της εποχής τους.
Τα είκοσι χρόνια που η Ρωμανού έζησε στο Παρίσι (1961-1981) ήταν καθοριστικά για την διάπλαση της καλλιτεχνικής της ταυτότητας. Από τα πρώτα της βήματα, το μοτίβο του λαβύρινθου, τα ταξίδια, η κριτική στην κοινωνία της κατανάλωσης, το πολιτικό ενδιαφέρον για τις κοινωνικές ανισότητες και την αδικία, ο εκδημοκρατισμός της τέχνης, η ώσμωση τέχνης και καθημερινότητας επανέρχονται ως κεντρικοί θεματικοί άξονες και εξελίσσονται όσο η καλλιτέχνης ωριμάζει και μεταβάλλεται το κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον.
Η περιήγηση ξεκινά με τους Μύθους, τα ζωγραφικά έργα της περιόδου που έφυγε για το Παρίσι. Συνεχίζει με τα ιστορικά κολάζ του 1965, τις μεγάλες γλυπτικές κατασκευές Meccano – εμπνευσμένες από το ομώνυμο παιχνίδι κατασκευών το οποίο απευθυνόταν στερεοτυπικά στα αγόρια–, τις μεταξοτυπίες από το περίφημο ατελιέ της Mec Art Graphic στο Παρίσι, και καταλήγει στα ωριμότερα έργα της, τους Χάρτες-Λαβυρίνθους με την χαρακτηριστική τεχνική του ντεκολάζ σε πλέξιγκλας.
Τέλος, η έκθεση, ολοκληρώνεται με ένα βίντεο βασισμένο στο πλούσιο φωτογραφικό αρχείο της Χρύσας Ρωμανού και του συζύγου της, του εξίσου σπουδαίου καλλιτέχνη και καθηγητή της ΑΣΚΤ, Νίκου Κεσσανλή, τονίζοντας την άρρηκτη και αμφίδρομη σχέση τέχνης και ζωής.
Δανάη Ανεσιάδου
D POSSESSIONS
Στον ίδιο όροφο φιλοξενείται από 14/12/2023 έως 27/10/2024, σε επιμέλεια Ιόλης Τζανετάκη, η πρώτη ατομική έκθεση στην Ελλάδα της καλλιτέχνιδας Δανάης Ανεσιάδου που τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια έχει ενσταλάξει ένα ευρύ φάσμα μεταφυσικών και προσωπικών ανησυχιών σε ένα σαγηνευτικό και πολυπρισματικό σύνολο έργων, με αναφορές στον κινηματογράφο, τον αποκρυφισμό, την ελληνική αρχαιότητα, τον υπερρεαλισμό, καθώς και σε ζητήματα της επικαιρότητας. Την έχουν χαρακτηρίσει ως την «πλέον χαρακτηριστική ευρωπαϊκή φωνή της κρίσης του 21ου αιώνα».
Η Ανεσιάδου, επιδιώκοντας να κατανοήσει και να στοχαστεί κριτικά για το παρόν, εντοπίζει συνδέσεις ανάμεσα σε πράγματα που επιφανειακά μοιάζουν τελείως άσχετα μεταξύ τους: από τα fake news και τις θεωρίες συνωμοσίας, το βιομηχανικό σύμπλεγμα ψυχαγωγίας του Χόλιγουντ και του αμερικανικού Πενταγώνου, τα τηλεοπτικά ριάλιτι και τη βιομηχανία της μόδας, μαζί με αναφορές στην αρχαιοελληνική γλυπτική, τον σουρεαλισμό και τις B-movies.
Σε μια αλληγορική σκηνογραφία τα διαφορετικά στοιχεία που συγκροτούν αυτή την καλειδοσκοπική έκθεση δημιουργούν ένα καθηλωτικό και σαγηνευτικό περιβάλλον, το οποίο συγχρόνως προκαλεί μια αλλόκοτη, σουρεαλιστική και δυσοίωνη αίσθηση.
Γυναίκες, μαζί
Ομαδική έκθεση με έργα από τη συλλογή του ΕΜΣΤ
Από τις 14/12/2023, σε επιμέλεια Κατερίνας Γρέγου και Ελένης Κούκου, στον τρίτο όροφο του μουσείου αποτελεί την πρώτη επανέκθεση της συλλογής του Μουσείου μετά την εναρκτήρια παρουσίασή της, το 2019. Η έκθεση παρουσιάζει έργα από τη συλλογή του ΕΜΣΤ, μεταξύ αυτών και την πρώτη παρουσίαση μιας σειράς έργων από τη Δωρεά της Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου στο ΕΜΣΤ, τη σημαντικότερη και πιο γενναιόδωρη δωρεά στην ιστορία του Μουσείου.
Η νέα παρουσίαση της συλλογής μέσα από την επιμελημένη ομαδική έκθεση «Γυναίκες, μαζί» απορρέει από τη νέα Δήλωση Αποστολής του ΕΜΣΤ. Ένα μουσείο –ειδικά ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης– δεν μπορεί να εκθέτει μόνιμα το σύνολο της συλλογής του, μια και το μέγεθός της υπερβαίνει πάντα τον διαθέσιμο εκθεσιακό χώρο. Το μουσείο και η συλλογή του αποτελούν ζωντανούς οργανισμούς και όχι άψυχα αποθετήρια του παρελθόντος.
Με την έκθεση «Γυναίκες, μαζί» το ΕΜΣΤ θέλει να δηλώσει με έναν ξεκάθαρο και τολμηρό τρόπο την ανάγκη να ξαναγραφτεί η ιστορία της ελληνικής τέχνης, ώστε να αναδειχτούν έμφυλες όψεις της που έχουν μείνει στη σκιά. Η έκθεση αποτελείται αποκλειστικά από έργα γυναικών δημιουργών της συλλογής του και παίρνει θέση σε ένα κεφαλαιώδες ζήτημα που αντιμετωπίζουν όλα τα μουσεία στις μέρες μας: την υποεκπροσώπηση των γυναικών και την επιτακτική ανάγκη ανάληψης δράσης για την έμφυλη ισότητα – μία από τις κύριες και κοινές προβληματικές που διέπει όλα τα «κύματα» φεμινισμού ανά τα χρόνια, όσες διαφορές κι αν έχουν μεταξύ τους.
Στην έκθεση «Γυναίκες, μαζί» παρουσιάζονται συνολικά 49 έργα από 25 καλλιτέχνιδες διαφορετικών γενεών και προέλευσης, δέκα από τις οποίες είναι Ελληνίδες. Οι 12 από αυτές προέρχονται από τη Δωρεά της Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου και οι 13 από την υπάρχουσα συλλογή του ΕΜΣΤ, ενώ επτά από τα έργα είναι νέα αποκτήματα του Μουσείου. Η παρουσίαση περιλαμβάνει επίσης ένα σημαντικό, μουσειακό έργο της Etel Adnan (Λίβανος), το οποίο αποτελεί νέο μακροχρόνιο δανεισμό στο Μουσείο, με την ευγενική παραχώρηση της Saradar Collection (Παρίσι/Βηρυτός).
Λήδα Παπακωνσταντίνου
Χρόνος στα χέρια μου
Στον χώρο περιοδικών εκθέσεων του ΕΜΣΤ στο -1 συναντάμε, σε επιμέλεια Τίνας Πανδή, την πρώτη μεγάλη αναδρομική έκθεση της Λήδας Παπακωνσταντίνου, μιας από τις σημαντικότερες καλλιτέχνιδες της ιστορίας της σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα.
Η Παπακωνσταντίνου ανέπτυξε για σχεδόν πέντε δεκαετίες ένα πολυσχιδές έργο που έλαβε μια ποικιλία μορφών: περφόρμανς, γλυπτικά έργα, βίντεο, in situ εγκαταστάσεις, ζωγραφική, κ.ά., προκειμένου να διερευνήσει θέματα φύλου, σεξουαλικότητας, συλλογικής και προσωπικής μνήμης, ιστορίας, πολιτικής και οικολογίας, πάντα με επίκεντρο το σώμα. Το έργο της αποτελεί τομή για το πεδίο της τέχνης στην Ελλάδα και είναι σημείο αναφοράς και έμπνευσης για τις νεότερες γενιές καλλιτεχνών.
Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, πραγματοποιεί σε μια εποχή κοινωνικού και πολιτιστικού ριζοσπαστισμού, τις πρώτες εικονοκλαστικές περφόρμανς της, στα χρόνια των σπουδών της στην Αγγλία, διερευνούν ζητήματα συγκρότησης έμφυλης ταυτότητας, και θηλυκού υποκειμένου μέσα από μια φεμινιστική οπτική αμφισβήτησης πατριαρχικών δομών και άλλων ιεραρχικών σχέσεων εξουσίας. Εστιάζοντας στο πολυεπίπεδο έργο της, η έκθεση συγκεντρώνει για πρώτη φορά έναν μεγάλο αριθμό εγκαταστάσεων, ζωγραφικών, γλυπτικών, και οπτικοακουστικών έργων, καθώς και σπάνιων και ανέκδοτων φωτογραφικών και κειμενικών αρχειακών τεκμηρίων/ιχνών των περφόρμανς.
Οι επόμενες εκθέσεις
Ακολουθεί, από τις 10 Φεβρουαρίου 2024, το δεύτερο μέρος του κύκλου εκθέσεων «Kι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;» με οκτώ ακόμη ατομικές παρουσιάσεις έργων γυναικών καλλιτέχνιδων: την αναδρομική της διεθνώς αναγνωρισμένης Ιρανής ζωγράφου Tala Madani, καθώς και ατομικές εκθέσεις των Bouchra Khalili (Mαρόκο), Μαλβίνας Παναγιωτίδου, Lola Flash (HΠΑ), Claudia Comte (Eλβετία), Yael Bartana (Ισραήλ), Ηadassah Emmerich (Iνδονησία/Ολλανδία) και της υποψήφιας για το Prix Marcel Duchamp 2023, Bertille Bak (Γαλλία). Το έργο της Bertille Bak εγκαινιάζει ένα νέο πρόγραμμα του μουσείου, με τίτλο Spotlight, το οποίο θα αναδεικνύει, με μια ατομική παρουσίαση, το έργο ενός καλλιτέχνη της συλλογής του ΕΜΣΤ.
Το αφιέρωμα στις γυναίκες καλλιτέχνιδες ολοκληρώνεται με το τρίτο μέρος, στις 11 Μαΐου 2024, και την πρώτη μεγάλη μουσειακή αναδρομική έκθεση του έργου της Penny Siopis. Γεννημένη στη Νότια Αφρική το 1953 από Έλληνες γονείς, η Siopis έγινε γνωστή στις αρχές των δεκαετιών του 1980 και του 1990 για τους φεμινιστικούς και ιστορικούς πίνακές της αλλά και για την ενεργή στάση της σε σχέση τόσο με τα δικαιώματα των γυναικών όσο και με την αντίσταση κατά του απαρτχάιντ. Δουλεύοντας με ένα ευρύ φάσμα υλικών, η Siopis έχει διερευνήσει την πολιτική του σώματος, τη θλίψη και τη ντροπή, τη συλλογική ιστορία και, πιο πρόσφατα, τη σχέση μεταξύ του ανθρώπινου και του μη ανθρώπινου στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής.
Ο επόμενος κύκλος εκθέσεων του ΕΜΣΤ εγκαινιάζεται το καλοκαίρι, στις 13 Ιουνίου 2024. Στο επίκεντρο βρίσκεται η μεγάλη διεθνής έκθεση «Why Look at Animals?» εκτεινόμενη σε δύο ορόφους του μουσείου, σε επιμέλεια της Κατερίνας Γρέγου.
Η έκθεση εμπνέεται από το ομότιτλο, ιστορικό βιβλίο του Τζον Μπέργκερ, στον πυρήνα του οποίου διερευνώνται οι σχέσεις ανθρώπων και ζώων στα χρόνια της νεωτερικότητας, καθώς και η σταδιακή περιθωριοποίηση των ζώων στις ανθρώπινες κοινωνίες. Με εκκίνηση και άξονα αυτό το νοηματικό πλαίσιο, η έκθεση επιδιώκει τον αναστοχασμό πάνω στο ζήτημα της σχέσης ανθρώπων-ζώων, όπως την αποξένωση των ανθρώπων από τα ζώα ή την απομάκρυνση των ζώων από το φυσικό τους περιβάλλον, στοχεύοντας, ταυτόχρονα, σ’ ένα δημόσιο, ανοιχτό διάλογο για την τραγική μοίρα των ζώων. Η έκθεση «Why Look at Animals?» προβάλλει πρωτίστως την επιτακτική ανάγκη αναγνώρισης της αυτεπίγνωσης και της ενσυναίσθησης των ζώων και των δικαιωμάτων τους.