Στις 9 Μαΐου ξεκινά η 56η Μπιενάλε της Βενετίας. Η ελληνική συμμετοχή γίνεται με το έργο της Μαρίας Παπαδημητρίου «Why Look At Animals? / Αγριμικά», με επιμελητές τον Αλέξιο Παπαζαχαρία και την Gabi Scardi.
Μόλις πριν από λίγες ημέρες, στο Υπουργείο Πολιτισμού, υπεγράφη η απόφαση της Ελληνικής συμμετοχής και ο Αλέξιος Παπαζαχαρίας, ο νεώτερος μέχρι σήμερα Έλληνας επιμελητής μας παραχώρησε μια συνέντευξη για την εθνική εκπροσώπηση μας στην κορυφαία αυτή συνάντηση καλλιτεχνών από όλο τον κόσμο. Στην ομάδα συνεργάζονται οι Βασιλική-Μαρία Πλαβού, Γιώργος Τζιρτζιλάκης, Στέφανος Ζήρας, Ελισάβετ Αντάπαση, Ελισάβετ Στάμου, Μενέλαος Καραμαγγιώλης, Θάλεια Ιστικοπούλου.
Πιστεύω ότι η σύγχρονη τέχνη είναι το μοναδικό πράγμα που έχουμε στην Ελλάδα σήμερα. Μπορείς να δεις καθημερινά άπειρο κόσμο, πολλούς καλλιτέχνες, περισσότερους καλλιτέχνες από όσους νομίζεις, οι οποίοι κάνουν μία σπουδαία δουλειά, ένα σπουδαίο έργο.
Αγριμικά είναι μια συγκεκριμένη κατηγορία ζώων.
Ακριβώς. Είναι μια ιδιαίτερη κατηγορία ζώων, τα οποία είναι ζώα που έχουν αντισταθεί της εξημέρωσης. Λύκοι, αρκούδες, αλεπούδες, κουνάβια. Έρχονται κάπως κοντά στον άνθρωπο, δεν είναι θηρία και συνήθως θηρεύονται για κάποιον πλάγιο λόγο.
Γιατί σας ενδιέφερε αυτό το θέμα;
Τα ζώα αυτά αντιστέκονται με ένα τρόπο σε ένα κανόνα κοινωνικό, σε έναν κανόνα ορθότητας αλλά παράλληλα έχουν έναν πολύ δυνατό μυθολογικό χαρακτήρα. Και στην ελληνική και στη διεθνή μυθολογία τα ζώα αυτά παίζουν ένα πολύ καθοριστικό ρόλο. Αυτό είναι το ένα σκέλος. Στο δεύτερο σκέλος συναντήσαμε τη λέξη αγριμικά με την οποία συνήθιζαν να χαρακτηρίζουν τους επαναστάτες, τους αντάρτες, αυτούς που αντιστέκονται σε μια συγκεκριμένη νόρμα και μπαίνουν ταυτόχρονα στη θέση θηρευτή και θηράματος. Εμείς παρουσιάζουμε ένα χώρο στον οποίο αυτοί οι ρόλοι επαναφέρονται μόνο συμβολικά. Και μπορείς να φέρεις όλες αυτές τις ιδέες στο μυαλό σου. Αυτό είναι το στοίχημα με το έργο. Από αυτό το μαγαζί που εμάς μας προκάλεσε την εγκεφαλική κινητοποίηση αυτών των πραγμάτων και των παρατηρήσεων να τη μεταφέρουμε στον κόσμο ώστε να νοιώσει και να κινητοποιηθεί αντίστοιχα. Αυτή είναι η καλλιτεχνική συνθήκη του έργου.
Η πολιτική και κοινωνική συνθήκη του έργου;
Επίσης είναι κάτι πολυδιάστατο. Ποιός κυνηγάει ποιόν; Ποιές είναι οι συνθήκες που οδηγούν σε ισορροπία μια κοινωνία; Ποιές είναι οι συμβάσεις τις οποίες κάνουμε καθημερινά και τα ζώα δεν έχουν; Επίσης σε βάζει να ξαναθεωρήσεις τα μέτρα σου. Πόσο κοντά είσαι σε αυτό που λέγεται φύση και όταν μιλάμε για φύση και οικολογία, τα θεωρούμε με έναν ευρύτερο όρο. Εννοούμε και τα μέτρα και τις αποκλίσεις σε σχέση με αυτά και σαφώς την επισήμανση της αυτόνομης λειτουργίας της φύσης, μέχρι να επέμβει ο άνθρωπος. Ποιές συνθήκες τα προστάζουν αυτά; Οπότε βλέπεις στο έργο με έναν τρόπο την συνύπαρξη του προϊόντος που έρχεται από τη φύση με το κομμάτι της δικής σου φύσης που το έχει κάνει «μαγαζί», με λογιστικό σχεδόν τρόπο. Μέσω της επεξεργασίας αυτού του θέματος η Μαρία Παπαδημητρίου κάνει έμμεση αναφορά στα πιο αρχαία ριζωμένα αρχέτυπα και τα στερεότυπα και στα ζητήματα που επικεντρώνεται η καλλιτεχνική της εργασία: διαφορετικότητα, διακρίσεις, αποκλεισμός, περιθωριοποίηση, βαναυσότητα, φόβος, ελευθερία, ανθρώπινα δικαιώματα, αλληλεγγύη. Μιλάει για φαινόμενα και καταστάσεις σημερινές, για μια ανθρώπινη αξιοπρέπεια επί ίσοις όροις, ένα στόχο που ιδανικά μπορούμε να φτάσουμε. Αφήνει να αναδυθούν σαν σε δαντέλα οι ψυχολογικές και κοινωνικές εντάσεις, οι διφορούμενες έννοιες και η βία, άλλες φορές εκρηκτική, άλλες φορές υπόγεια και άλλες φορές γλοιώδης, που εμείς και η κοινωνία είμαστε εμποτισμένοι. Και φυσικά μιλάει και αναφέρεται στις βαθιές εμπλοκές στη ζωή των ατόμων και των εθνών.
Τι άλλο περιλαμβάνει το περίπτερο;
Υπάρχει ένα κομμάτι σκηνοθεσίας μέσω του οποίου θα επιχειρήσουμε να μεταφέρουμε την ατμόσφαιρα. Εκτός από το μαγαζί του Βόλου που μεταφέρεται ακριβώς. Οι δουλειές της Μαρίας Παπαδημητρίου έχουμε δει πολλές και ξέρουμε ακριβώς πώς είναι η εικαστική της έκφραση. Είναι η πρακτική της και δουλεύει πολύ με χώρους που έχει βρει και αυτή είναι η λειτουργία της, όπως και το ότι έχει μια συγκεκριμένη σχέση με την αρχιτεκτονική γιαυτό και οι συνεργασίες της με αρχιτέκτονες και η θέση της στο Πολυτεχνείο του Βόλου. Αρχιτεκτονική για την Παπαδημητρίου είναι ο τρόπος που ζεις και ο χώρος που καταλαμβάνεις σε έναν κοινωνικό ιστό.
Έχω συνειδητοποιήσει από πάρα πολύ νωρίς ότι τέχνη δεν είναι κάτι το οποίο το κάνεις, είναι κάτι το οποίο το δείχνεις. Αυτό είναι ο κανόνας. Το έργο τέχνης είναι έργο τέχνης όταν το δει κάποιος. Αν δεν το έχει κανένας, δεν είναι. Δεν μας αφορά, δεν έγινε ποτέ, δε συνέβη.
Ποιό κατά τη γνώμη σας είναι το πιο δύσκολο ώστε να κερδίσετε έναν επισκέπτη της Μπιενάλε;
Επίσης, κάτι που το λένε σπανίως αλλά είναι αλήθεια, όταν έχεις μία εθνική εκπροσώπηση σε ένα γεγονός σαν την Μπιενάλε της Βενετίας, έχεις μία πολύ επίσης ειδική συνθήκη στην οποία πρέπει να δουλέψεις. Ο κόσμος έρχεται κουρασμένος, γρήγορα και για λίγο. Κοινώς θα πρέπει οτιδήποτε κάνεις να είναι πάρα πολύ άμεσης αντίδρασης. Τα έργα τέχνης δεν είναι όλα να μπορείς να πάρεις γρήγορα την πληροφορία, υπάρχουν πράγματα τα οποία θέλουν χρόνο, να τα βλέπεις αργά. Αυτά τα έργα τέχνης γενικώς δεν είναι η πιο δόκιμη περίπτωση για τέτοιου είδους εκθέσεις, γιατί απλά ο επισκέπτης, ο οποίος είναι από οποιοδήποτε μέρος του κόσμου και έχει έρθει τρεις μέρες, θα ξοδέψει μέσα σε αυτό το περίπτερο πέντε – δέκα λεπτά. Δεν θα κάτσει να καθηλωθεί. Οπότε υπάρχει και ένα θέμα, πρέπει να του το δώσεις πάρα πολύ καθαρά. Και να είναι πάρα πολύ θορυβώδες κατά κάποιο τρόπο. Η Παπαδημητρίου και σαν καλλιτέχνης το έχει πράξει αυτό, έχει μια ικανότητα να δημιουργεί τρομερό impression, είναι το εργαλείο της δουλειάς της, αυτό κάνει. Πάντοτε έχει μία ενέργεια και σε καλλιτεχνικό επίπεδο, δεν το συζητάμε, και σε προσωπικό επίπεδο και όποιος την έχει γνωρίσει καταλαβαίνει ότι είναι ένας άνθρωπος του οποίου η παρουσία είναι τρομερά δυνατή. Ασταμάτητη σχεδόν.
Το θέμα της Μπιενάλε φέτος, ποιό είναι;
Το θέμα φέτος λέγεται «Το μέλλον όλου του κόσμου» και επιμελητής είναι ο Okwui Enwezor, μία πολύ ιδιαίτερη περίπτωση επιμελητή. Είναι ένας ποιητής, φιλόσοφος, ένας σπουδαίος διανοούμενος από τη Νιγηρία, ήταν επιμελητής στα ντοκουμέντα του Κάσσελ του ’11, που ήταν η πιο ξεκάθαρα μια πολιτική ντοκουμέντα και αυτή που κατά κάποιο τρόπο προσπάθησε πιο πολύ να βάλει την τέχνη της Αφρικής και την Αφρική στο παιχνίδι ενός παγκόσμιου χάρτη. Μια σπουδαία προσωπικότητα και πολύ ιδιαίτερη. Δηλαδή δεν είναι ο τύπος του παραδοσιακού επιμελητή που ξέρουμε όλοι, δεν είναι ένας άνθρωπος χαμένος μέσα στην ιστορία της τέχνης.