Ήταν «παιδόφιλος» ο Γκωγκέν; «Ρατσιστής» ο Μάλεβιτς; Και «παιδόφιλος» και «μισογύνης» ο Πικάσο; Τα εισαγωγικά στους προσδιορισμούς μπορούν να προστεθούν ή να αφαιρεθούν αναλόγως πόσο σοβαρά παίρνει κανείς το «κατηγορητήριο» που έχει στηθεί - κουβέντα και ντόρος να γίνεται, βασικά – με αφορμή τη μεγάλη έκθεση με έργα από το Μουσείο Ερμιτάζ με τίτλο «Masters of Modern Art from the Hermitage» που μόλις εγκαινιάστηκε στη Νέα Νότια Ουαλία της Αυστραλίας και θα διαρκέσει ως τον ερχόμενο Μάρτιο.
Μάλεβιτς: «Μαύρη μαυρίλα πλάκωσε»
Όταν το 1916 αποκαλύφτηκε για πρώτη φορά στην Αγία Πετρούπολη το «Μαύρο Τετράγωνο» του Κάζιμιρ Μάλεβιτς, ο καλλιτέχνης είχε δηλώσει θριαμβευτικά: «Μέχρι τώρα δεν είχαν γίνει απόπειρες τέτοιου είδους ζωγραφικής, χωρίς αναφορές στην πραγματική ζωή. Η ζωγραφική αποτελούσε την αισθητική αντίληψη ενός αντικειμένου αλλά ποτέ αυτοσκοπός». Όπως και το εμβληματικά πυκνό και αδιαπέραστο μυθιστόρημα του Τζέιμς Τζόις «Η αγρύπνια των Φίννεγκαν» (Finnegans Wake), το έργο του Μάλεβιτς ήταν σα να θέτει το ερώτημα: Πώς μπορεί κάποιο άλλο έργο τέχνης να υπάρξει μετά απ' αυτό;
Η αιώνια πλέον κληρονομιά του περιβόητου έργου ανατράπηκε θεαματικά πριν από λόγο καιρό από τις δυνατότητες της νέας τεχνολογίας. Χρησιμοποιώντας ειδικό μικροσκόπιο, μια ερευνητική ομάδα από την Κρατική Πινακοθήκη Τρετιακόφ στη Μόσχα, όπου στεγάζεται μια από τις τρεις πρωτότυπες εκδοχές του έργου, εντόπισε ένα σημείο στην άκρη του πίνακα όπου αναγράφονται το εξής επίγραμμα: «Μάχη νέγρων σε μια σκοτεινή σπηλιά». Η ομάδα κατέληξε ότι επρόκειτο σε ένα έργο του Γάλλου χιουμορίστα Αλφόνς Αλαΐς με τον παρόμοιο τίτλο – «κωμικό» παραλληλισμό στο απόλυτο μαύρο – «Νέγροι μαλώνουν σ' ένα κελί τη νύχτα» του 1897.
Ο Γκωγκέν στον παράδεισο των παρθένων
Το 1891 ο Πωλ Γκωγκέν εγκατέλειψε την οικογένειά του για να ζήσει στον επίγειο παράδεισο της Ταϊτής. Εννιά μήνες μετά την άφιξή του στο νησί, έγραφε στον φίλο του Ζορζ-Ντανιέλ ντε Μονφρέντ: «Η ζωή μου πλέον είναι αυτή ενός αγρίου». Ο Γκωγκέν ζούσε στους πρόποδες ενός βουνού, κοντά στην άκρη ενός χωριού, και είχε αφοσιωθεί στη ζωγραφική πορτρέτων του τοπικού πληθυσμού, επιλέγοντας σχεδόν αποκλειστικά γυμνές ή μισοντυμένες νεαρές γυναίκες ως μοντέλα με φόντο ζωηρά τοπία, όπως στον πίνακα «Ο μήνας της Μαρίας» (Te Avae no Maria).
Είχε διάφορες ερωμένες και παντρεύτηκε ένα κορίτσι 13 χρονών το οποίο άφησε έγκυο το καλοκαίρι του 1892. Ο ίδιος ήταν 44. Επίσης είχε σύφιλη, την οποία απλόχερα εξάπλωσε στο νέο τόπο διαμονής του. Όπως γράφει ο συγγραφέας Geoff Dyer στο σπαρταριστό δοκίμιο του για τον καλλιτέχνη: «Πολλοί από τους πιο διάσημους πίνακες του Γκωγκέν απεικονίζουν ταϊτινά γκομενάκια που ήταν νεαρά και σέξι και έτρωγαν φρούτα και έμοιαζαν ευτυχή με την προοπτική να πλαγιάσουν με ένα συφιλιδικό σαρδανάπαλο που τα πόδια του ήταν γεμάτα εκζέματα».
Ο Πικάσο και το γυμνό αγόρι
Ο Πικάσο έχει βρεθεί συχνά στο στόχαστρο κατηγοριών σχετικά με τον – δύσκολο να αμφισβητηθεί – μισογυνισμό του και την εν γένει συμπεριφορά του στις ερωτικές σχέσεις του, και ειδικά σ' εκείνη με την 17χρονη μούσα του Μαρί-Τερέζ Βαλτέρ, την οποία άφησε έγκυο το 1935.
Τι γίνεται όμως στην περίπτωση του νεαρού αγοριού στον πίνακα «Γυμνό αγόρι» από την Ροζ Περίοδο του καλλιτέχνη της διετίας 1904-1906; Η πόζα του αγοριού θυμίζει τις εξιδανικευμένες φιγούρες των αρχαιοελληνικών αγαλμάτων που μελετούσε ο Πικάσο στο Λούβρο. Ενώ υπάρχει φυσικά μακραίωνη παράδοση γυμνών στην τέχνη, το αγόρι του Πικάσο φαντάζει στους καιρούς μας «ανάρμοστο» στην προεφηβική του γύμνια.
Το γεγονός ότι απεικονίζει ζωντανό μοντέλο, σημαίνει ότι ένα παιδί γύρω στα δέκα πόζαρε γυμνό μπροστά στον καλλιτέχνη για ώρες, αν όχι μέρες. Δεν υπάρχει καμία απολύτως ένδειξη ότι ο Πικάσο εκμεταλλεύτηκε ή κακομεταχειρίστηκε το μοντέλο καθ΄ οιοδήποτε τρόπο, όμως ποιος γονιός στην κουλτούρα φόβου και παράνοιας της εποχής μας, θα άφηνε το παιδί του να ποζάρει γυμνό για έναν ζωγράφο;
Με πληροφορίες από τον The Guardian