Η πρώην οικία Ζαρίφη είναι ένα από τα κτίρια της Αθήνας που ξεχειλίζουν από Ιστορία. Χτισμένη το 1924 στη διασταύρωση των οδών Επτανήσου και Άνδρου, είναι ο απόηχος της αστικής τάξης που χάραξε την ιστορία όχι μόνο της Κυψέλης αλλά και της Αθήνας του 20ού αιώνα. Με ιδιοκτήτες εμπόρους που δραστηριοποιούνταν στην Κεϋλάνη, η οικία βρέθηκε στο επίκεντρο μιας ιστορικής πραγματικότητας που περιλάμβανε και άλλες γειτονικές οικίες, όπως αυτή, ακριβώς δίπλα, επί της οδού Άνδρου 18. Εκεί ήταν η πρώτη έδρα του Αμερικανικού Κολλεγίου της Αθήνας για τρία χρόνια (1925-1928), πριν μετεγκατασταθεί στο Ψυχικό. Κατά τη δεκαετία του 1930 εκεί φιλοξενείται ανεπίσημα ο τότε αυτοκράτορας της Αιθιοπίας Haile Selassie (1892-1975) για θερινές διακοπές με την οικογένειά του. Λίγο αργότερα καθίσταται για κάποια χρόνια έδρα του εκπαιδευτικού οργανισμού «Παλλάδιο Λύκειο - Φίλιππου Δούκα», ενώ ολόκληρη η οδός Άνδρου βρίσκεται στο προσκήνιο των συγκρούσεων κατά τα Δεκεμβριανά του 1944.
Το 1984 η οικία Ζαρίφη αλλάζει χέρια και το ισόγειο μετατρέπεται σε σκηνή ρεμπέτικης μουσικής. Το υπόλοιπο κτίριο όμως παρέμενε άδειο και ανενεργό από το 1978, μέχρι που άνοιξε τις πόρτες του τώρα, μετά από 40 χρόνια, για την έκθεση «Άγνωστοι Προορισμοί» που επιμελείται ο δρ. Κώστας Πράπογλου. Εννέα εικαστικοί σύγχρονης τέχνης (ένας αριθμός που παραπέμπει στις εννέα δεκαετίες ζωής του κτιρίου και αντιστοιχεί στα εννέα δωμάτια του κτιρίου) καλούνται να ανταποκριθούν σε ιδέες διαμόρφωσης ενός εννοιολογικού πλαισίου, όπως αυτό ξετυλίγεται με σημείο εκκίνησης την οικία Ζαρίφη. Ποικιλόμορφες θεματικές ενότητες που διαχειρίζονται την ύπαρξη και την εξελικτική πορεία της αρχιτεκτονικής, την κοινωνική ταυτότητα και το ανθρώπινο τοπίο, την προσωπική μυθολογία, το οικονομικό ζενίθ και ναδίρ, τη συλλογική μνήμη, το πολιτικό παρασκήνιο αλλά και την ανάδυση μιας πραγματικότητας-κράμα νοσταλγίας, υπερηφάνειας και υφέρπουσας ελπίδας, συνοδεύουν τους καλλιτέχνες που ενεργούν ως οδηγοί και συνοδοιπόροι.
Ρώτησα τον επιμελητή της έκθεσης δρ. Πράπογλου πώς κατέληξε στο συγκεκριμένο κτίριο. «Η Κυψέλη είναι μια περιοχή του κέντρου της Αθήνας με σημαντική Ιστορία. Eκεί έζησαν σπουδαίες προσωπικότητες της πόλης αλλά και όλης της Ελλάδας. Υπήρξε το κέντρο της καλλιτεχνικής ζωής και διανόησης, γειτονιά με αναρίθμητα θέατρα, μουσικά στέκια και επίκεντρο της διασκέδασης τις δεκαετίες του '50 και του '60. Η αρχιτεκτονική ανάπλαση του αστικού τοπίου της περιοχής ήδη από τα τέλη του 19ου και την αρχή του 20ού αιώνα με εξαίρετα δείγματα νεοκλασικής αισθητικής καθώς και μοντερνισμού και art deco ανέδειξαν την Κυψέλη από πολύ νωρίς σε ένα κομμάτι της πόλης με ισχυρή αρχιτεκτονική ταυτότητα και χαρακτήρα. Αναζητούσα, λοιπόν, ένα κτίριο που να αντανακλά τον απόηχο αυτής της αίγλης, που να αποτυπώνει στο πετσί του τις κοινωνικο-ιστορικές και οικονομικές συνθήκες αλλά και τις αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών, ξυπνώντας και ξαναμιλώντας μετά από πολυετή λήθαργο. Όλα αυτά τα βρήκα στην πρώην οικία Ζαρίφη επί της οδού Επτανήσου 9».
Άραγε μπορούν και άλλα, εξίσου ιστορικά κτίρια που ρημάζουν χρόνο με τον χρόνο στην Κυψέλη να ξαναζωντανέψουν με παρόμοιες δράσεις; «Η διαδικασία ενεργοποίησης χώρων που έχουν παραμείνει άδειοι και σε πολυετή αχρηστία στο ιστορικό κέντρο της πόλης (της Κυψέλης συμπεριλαμβανομένης) είναι πολύπλοκη και πολλές φορές ατελέσφορη. Ανοίγοντας τις πόρτες και τα παράθυρα της πρώην οικίας Ζαρίφη μετά από τέσσερις δεκαετίες, το κτίριο επανασυστήνεται με τη νέα αστική πραγματικότητα, τον δημόσιο χώρο και τα σύγχρονα οικοδομικά τετράγωνα. Η σφαίρα του αστικού και του ιδιωτικού εμπλέκονται σε μία εκ νέου διάδραση και συναλλαγή καθ' όλη τη διάρκεια της έκθεσης. Η εικαστική πράξη γίνεται μέσο έκφρασης, πομπός αλλά και δέκτης αυτής της νέας συνθήκης. Ο θεατής παίζει ρόλο αυτόπτη μάρτυρα απέναντι στην ανασύνταξη μιας νέας στιγμής στην ιστορία του κτιρίου και της περιοχής. Βλέπω την έκθεση αυτή ως την αφετηρία ενός ευρύτερου προγράμματος ενεργοποίησης παράλληλων χώρων, τη διάδραση μεταξύ περισσότερων καλλιτεχνών και την ανάδειξη της περιοχής όπως της αξίζει. Ευελπιστώ η σύγχρονη τέχνη να δώσει το φιλί της ζωής στην Κυψέλη» μας είπε ο δρ. Πράπογλου.
Info
«Άγνωστοι Προορισμοί»
Εγκαίνια Παρασκευή 15 Σεπτεμβρίου
Επτανήσου 9 + Άνδρου Κυψέλη Αθήνα
Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Αικατερίνη Γεγησιάν, Απόλλωνας Γλύκας, Μπέττυ Ζέρβα, Ελένη Λύρα, Δέσποινα Μεϊμάρογλου, Ρένα Παπασπύρου, Ανδρέας Σάββα, Δημήτρης Σκουρογιάννης, Μαρία Ανδρομάχη Χατζηνικολάου.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO