Μια σπουδαία έκθεση μόλις άνοιξε τις πύλες της στο Metropolitan Museum of Art, με τίτλο «Pergamon and the Hellenistic Kingdoms of the Ancient World» (Η Πέργαμος και τα Ελληνιστικά Βασίλεια του Αρχαίου Κόσμου). Για πρώτη φορά στις Ηνωμένες Πολιτείες, μια μεγάλη διεθνής έκθεση δανεισμένων εκθεμάτων εστιάζει στους τρεις αιώνες που μεσολαβούν από τον Αλέξανδρο μέχρι την Κλεοπάτρα και τον εκπληκτικό πλούτο, την εξαιρετική δεξιοτεχνία και τα τεχνικά επιτεύγματα της ελληνιστικής περιόδου (323 - 330 π.Χ.).
Μετά τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου κατέστη δυνατό το εμπόριο και οι πολιτιστικές ανταλλαγές σε μεγάλες αποστάσεις, με αποτέλεσμα ο αρχαίος κόσμος να μεταμορφωθεί. Ο Αλέξανδρος συγκέντρωσε στην αυλή του έναν κύκλο καλλιτεχνών και υποστήριξε τις τέχνες, στάση την οποία ακολούθησαν και οι διάδοχοί του. Εκλεκτά αντικείμενα που δημιουργήθηκαν υπό την προστασία των ηγεμόνων των ελληνιστικών βασιλείων πρόκειται να θαυμάσει ο επισκέπτης, με έμφαση στην αρχαία πόλη της Περγάμου, πρωτεύουσας του βασιλείου των Ατταλιδών που εκτεινόταν σε μεγάλο τμήμα της Μικράς Ασίας. Ανάμεσα στα πάνω από 265 εκθέματα περιλαμβάνονται γλυπτά από μάρμαρο, ορείχαλκο και πηλό, χρυσά κοσμήματα, γυάλινα αγγεία, έγγλυφοι ημιπολύτιμοι λίθοι, καθώς και πολύτιμα μέταλλα και νομίσματα που αποκαλύπτουν τη διαχρονική κληρονομιά των ελληνιστικών καλλιτεχνών και τη βαθιά επιρροή τους στη ρωμαϊκή τέχνη.
Σημαντικά μουσεία από την Ελλάδα, την Ιταλία, άλλες ευρωπαϊκές χώρες, το Μαρόκο, την Τυνησία και τις Ηνωμένες Πολιτείες δανείζουν για την έκθεση αντικείμενα που ποτέ στο παρελθόν δεν είχαν απομακρυνθεί από τις μουσειακές συλλογές τους.
Η έκθεση, που πραγματοποιείται με τη στήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και του Ιδρύματος Betsy and Edward Cohen /Areté Foundation, είναι προϊόν μιας ιστορικής συνεργασίας μεταξύ του Met και του Μουσείου της Περγάμου στο Βερολίνο, του οποίου τα περίφημα γλυπτά αποτελούν περίπου το ένα τρίτο των εκθεμάτων. Σημαντικά μουσεία από την Ελλάδα, την Ιταλία, άλλες ευρωπαϊκές χώρες, το Μαρόκο, την Τυνησία και τις Ηνωμένες Πολιτείες δανείζουν για την έκθεση αντικείμενα που ποτέ στο παρελθόν δεν είχαν απομακρυνθεί από τις μουσειακές συλλογές τους.
Οι στρατιωτικές επιτυχίες του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των διαδόχων του έφεραν σε επαφή τον ελληνικό πολιτισμό με τις πολιτιστικές παραδόσεις της Ανατολής, με αποτέλεσμα τη δημιουργία νέα καλλιτεχνικών προτύπων και συμβάσεων στο γούστο και το στυλ. Η συγκέντρωση του πλούτου και της ισχύος στα νεοσύστατα ελληνιστικά βασίλεια των Πτολεμαίων, των Σελευκιδών, των Ατταλιδών και των Αντιγονιδών, καθώς και του βασιλείου των Συρακουσών στη Σικελία, δημιούργησε τις προϋποθέσεις για μια εντυπωσιακή άνθιση σε όλες τις τέχνες.
Η έκθεση ξεκινά με τον Λύσιππο, τον αυλικό γλύπτη του Αλεξάνδρου, έναν από τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες της εποχής του και τον μόνο που είχε το δικαίωμα να δημιουργεί επίσημα γλυπτά πορτραίτα του βασιλιά. Έργα του Λυσίππου δεν έχουν σωθεί, στην έκθεση όμως παρουσιάζονται εξαιρετικά μεταγενέστερα αντίγραφα, καθώς και ελληνιστικά έργα τέχνης επηρεασμένα από το στυλ του πρωτοπόρου γλύπτη. Από τη Βίλλα των Παπύρων (Villa dei Papiri) στην Αρχαία Ηράκλεια (Herculaneum), προέρχονται τα μνημειακά γλυπτά πορτραίτα μεγάλων ελληνιστικών ηγεμόνων που θα δει ο επισκέπτης, ενώ έργα που βρέθηκαν σε πρόσφατες ανασκαφές στη Μακεδονία μαρτυρούν τον πολυτελή τρόπο ζωής της περιόδου και επεξηγούν τα ταφικά έθιμα των ελληνιστικών βασιλέων.
Η Πέργαμος με την άνω και κάτω ακρόπολή της, το Ασκληπιείο (ιαματικό ιερό) και τους τάφους έξω από τα τείχη της πόλης είναι ένα από τα καλύτερα διατηρημένα παραδείγματα βασιλικής πρωτεύουσας της ελληνιστικής περιόδου. Στην έκθεση παρουσιάζεται ένα πανόραμα 360 μοιρών από τον καλλιτέχνη Yadegar Asisi, που αποτελεί την πιο πρόσφατη προσπάθεια αναπαράστασης της αρχαία ακρόπολης και απεικονίζει την Πέργαμο το έτος 129 μ.Χ. Χάρη στην υποστήριξη των τεχνών από τους ελληνιστικούς βασιλείς, αναπτύχθηκαν νέοι θεσμοί, όπως οι βιβλιοθήκες και τα μουσεία, ενώ αυτήν την περίοδο πρωτοσυναντάμε την έννοια της ιστορίας της τέχνης και την τεχνοκριτική.
Κατά τη διάρκεια του 3ου και 2ου αιώνα π.Χ., οι ηγεμόνες της Περγάμου έλεγχαν ένα μεγάλο τμήμα της Μικράς Ασίας και στην έκθεση παρουσιάζονται λίθινα ανάγλυφα όπλων και τροπαίων από το ιερό της Αθηνάς στην Πέργαμο που απεικονίζουν τα λάφυρα του πολέμου, καθώς και στρατιωτικός εξοπλισμός της περιόδου, ενδεικτικός της δεξιοτεχνίας των ελληνιστικών οπλουργών. Από τα πιο σημαντικά εκθέματα είναι τα αρχιτεκτονικά γλυπτά από το Βωμό της Περγάμου, του οποίου το δραματικό ύφος αποτελούσε μια ριζική απομάκρυνση από τα προηγούμενα στυλ και επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τη μετέπειτα ευρωπαϊκή τέχνη.
Ο πλούτος είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία πολυτελών αντικειμένων, όχι μόνο για τους βασιλείς αλλά και την ανώτερη κοινωνική τάξη. Κατά την ελληνιστική περίοδο εφευρέθηκε η πρακτική της μικρογλυπτικής σε ημιπολύτιμους λίθους (Cameo) και στην έκθεση φιλοξενείται ένα από τα μεγαλύτερα και πιο εντυπωσιακά παραδείγματα: η «Vienna Cameo» που απεικονίζει έναν βασιλιά και μια βασίλισσα από την Πτολεμαϊκή Αίγυπτο, με πλουσιοπάροχη ένδυση και θεϊκό συμβολισμό. Το υψηλό τεχνικό επίπεδο των καλλιτεχνών της ελληνιστικής περιόδου αποκαλύπτουν μια σειρά από αρχαία υαλικά, χρυσά και ασημένια σκεύη για συμπόσια και θρησκευτικές τελετουργίες, νομίσματα με βασιλικά πορτραίτα, καθώς και έγγλυφοι ημιπολύτιμοι λίθοι και κοσμήματα από όλα τα μέρη του ελληνιστικού κόσμου.
Κατά τον 1ο αιώνα π.Χ., η Ρώμη, έχοντας «κληρονομήσει» την Πέργαμο από τον Άτταλο ΙΙΙ, κυριαρχεί στην Ανατολική Μεσόγειο και εξελίσσεται σε σημαντικό κέντρο για την ελληνιστική τέχνη. Ο «Ανησυχών Άνδρας», ο «Κοιμώμενος Ερμαφρόδιτος», σημαντικά ευρήματα από το ναυάγιο των Αντικυθήρων, ευρήματα από το ναυάγιο της Mahdia στα ανοικτά των ακτών της Τυνησίας και ο υπέροχος κρατήρας «Borghese», ένα είδος λίθινου αγγείου μνημειακής κλίμακας, είναι εκθέματα που παρουσιάζουν όχι μόνο την αισθητική όπως αυτή διαμορφώνεται με βάση τις ρωμαϊκές προτιμήσεις αλλά και την κυκλοφορία των έργων τέχνης στην ύστερη ελληνιστική εποχή.
Η έκθεση συνεχίζεται με μια σειρά από πορτραίτα ιστορικών προσώπων, που περιλαμβάνουν τον Μιθριδάτη Ευπάτωρα, τον Πομπήιο, τον Ιούλιο Καίσαρα και την Κλεοπάτρα, και ολοκληρώνεται με τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Αύγουστο και τους τελευταίους ελληνιστικούς ηγεμόνες. Στα τέλη του 1ου αιώνα π.Χ., η Κλεοπάτρα και ο Μάρκος Αντώνιος ηττώνται στη Ναυμαχία του Ακτίου και η εξουσία των ελληνιστικών βασιλείων τερματίζεται. Ωστόσο, οι καινοτομίες των καλλιτεχνών που βρίσκονταν στην υπηρεσία των ελληνιστικών ηγεμόνων, εξακολούθησαν να επηρεάζουν τη ρωμαϊκή αυτοκρατορική τέχνη για αιώνες.
Info:
Περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση «Πέργαμος και τα Ελληνιστικά Βασίλεια του Αρχαίου Κόσμου», είναι διαθέσιμες στον ιστότοπο του Met