Η βασίλισσα Ελισάβετ Β΄, η μακροβιότερη μονάρχης της Βρετανίας, που πέθανε σε ηλικία 96 ετών, βασίλεψε επί 70 χρόνια και έγινε είδωλο για εκατομμύρια ανθρώπους
Αξιόπιστη ηγέτιδα σε αβέβαιους καιρούς, η βασίλισσα και η υπόλοιπη βασιλική οικογένεια διαθέτουν τη μεγαλύτερη ιδιωτική συλλογή έργων τέχνης στον κόσμο, γνωστή ως Royal Collection Trust, παρόλο που γνωρίζουμε πολύ λίγα για τις προσωπικές της προτιμήσεις και πολλοί θεωρούν ότι τα εικαστικά δεν φαίνεται να ήταν ψηλά στη λίστα των ενδιαφερόντων της. Δεν έχουμε ιδέα για το τι πραγματικά σκεφτόταν η βασίλισσα για αυτή την εκπληκτική συλλογή και αν προτιμούσε τον Franz Winterhalter, τον αγαπημένο καλλιτέχνη της Βικτόριας, από τον Andy Warhol. Το πρωτόκολλο απαιτεί οι δημοσιογράφοι να μην υποβάλλουν ποτέ ερωτήσεις στη μονάρχη και εκείνη δεν έδωσε πολλά στοιχεία.
Πρέπει να σημειωθεί ότι η Ελισάβετ Β΄ έκανε περισσότερα από οποιονδήποτε επιφανή προκάτοχό της για να μοιραστεί τους βασιλικούς της θησαυρούς, ανοίγοντας συλλογές στο κοινό και παρουσιάζοντας εκθέσεις με έργα σπάνιας τέχνης.
Η συλλογή της βασίλισσας αποτελείται από περισσότερα από ένα εκατομμύριο αντικείμενα, κατανεμημένα σε περισσότερες από δώδεκα βασιλικές κατοικίες, ορισμένες από τις οποίες είναι ανοιχτές στο κοινό.
Η συλλογή της βασίλισσας αποτελείται από περισσότερα από ένα εκατομμύριο αντικείμενα, κατανεμημένα σε περισσότερες από δώδεκα βασιλικές κατοικίες, ορισμένες από τις οποίες είναι ανοιχτές στο κοινό.
Μόνο ως παράδειγμα μπορούμε να αναφέρουμε ότι, εκτός από τα έργα Χόλμπαϊν, Ράφαελ, Καναλέτο και Μιχαήλ Άγγελου, υπάρχει και μια σειρά η οποία θεωρείται ο πολυτιμότερος θησαυρός της και είναι μια συλλογή σχεδίων του Λεονάρντο ντα Βίντσι που αγοράστηκε από τον Κάρολο Β' και περιλαμβάνει περίπου 600 φύλλα τα οποία αποτυπώνουν την εκρηκτική, ιδιόρρυθμη δύναμη του μυαλού της ιδιοφυΐας της Αναγέννησης, καθώς σχεδίαζε τα πάντα, από ανατομικές μελέτες, εφευρέσεις και χάρτες μέχρι κλαδιά βελανιδιάς, μελέτες για πίνακες ζωγραφικής και όπλα. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη και καλύτερη συλλογή σχεδίων του στον κόσμο και άνοιξε στο κοινό με αφορμή την 500ή επέτειο από τον θάνατο του Λεονάρντο ντα Βίντσι, το 2019, στην Queen's Gallery στο παλάτι του Μπάκιγχαμ στο Λονδίνο.
Η συλλογή της βασίλισσας περιλαμβάνει 7.600 πίνακες ζωγραφικής (υπερτριπλάσιος αριθμός από αυτόν που φιλοξενείται στην Εθνική Πινακοθήκη), 2.000 μινιατούρες (η μεγαλύτερη συλλογή στον κόσμο) και πάνω από 500.000 χαρακτικά και σχέδια – για να μην αναφέρουμε έπιπλα, κεραμικά, ρολόγια, όπλα και πανοπλίες, αρχεία, βιβλία, φωτογραφίες και, φυσικά, τα κοσμήματα του Στέμματος. Ως μία από τις τελευταίες μεγάλες ευρωπαϊκές βασιλικές συλλογές που παρέμειναν ανέπαφες, αντιπροσωπεύει μια καταγραφή των προσωπικών προτιμήσεων των μοναρχών επί 500 χρόνια.
Το καθεστώς ιδιοκτησίας είναι ασυνήθιστο: ανήκει στη βασίλισσα και τους διαδόχους της, αλλά ως βασιλέων του έθνους, όχι ως ιδιωτών.
Η νεαρή πριγκίπισσα Ελισάβετ δεν φοίτησε σε σχολείο και αντ' αυτού διδασκόταν στο σπίτι. Αυτό που αποκαλύπτει η βασιλική ιστοσελίδα είναι ότι ανάμεσα στα μαθήματα που έλαβε ήταν η τέχνη και η μουσική. Μεγάλωσε ανάμεσα στη μεγαλύτερη συλλογή θησαυρών τέχνης στον κόσμο εκτός μουσείου. Κατά την άνοδο της Ελισάβετ στον θρόνο το 1952, ο Επιθεωρητής των Εικόνων της Βασίλισσας δεν ήταν άλλος από τον Anthony Blunt, ο οποίος την υπηρέτησε μέχρι το 1972. Ήταν αυτός που την εισήγαγε πραγματικά στις καλές τέχνες.
Ο Blunt οργάνωσε την πρώτη από τις δύο εξελίξεις που άνοιξαν τη Βασιλική Συλλογή: τη δημιουργία της Queen's Gallery, η οποία χτίστηκε δίπλα στα Ανάκτορα του Μπάκιγχαμ, στη θέση ενός παρεκκλησιού που βομβαρδίστηκε από τη Luftwaffe το 1940. Από τα εγκαίνιά της το 1962, η Queen's Gallery προσφέρει μια συνεχή σειρά 82 θεματικών εκθέσεων που παρουσιάζουν έργα από τη Βασιλική Συλλογή. Η τελευταία είναι η έκθεση με τίτλο «Japan: Courts and Culture» (έως τις 26 Φεβρουαρίου 2023), με αντικείμενα που συνέλεξαν διαδοχικοί μονάρχες.
Αλλά η μεγαλύτερη αλλαγή ήρθε μετά την καταστροφική πυρκαγιά στο κάστρο του Ουίνδσορ το 1992. Μέχρι τότε τη συλλογή διαχειριζόταν απευθείας ο Βασιλικός Οίκος, αλλά το 1993 ιδρύθηκε φιλανθρωπικό καταπίστευμα, υπεύθυνο για τη φροντίδα και τη διανομή των έργων τέχνης, που θα χρηματοδοτούνταν από τα έσοδα τα οποία θα εισέπρατταν από το άνοιγμα των βασιλικών ανακτόρων στους επισκέπτες. Και, σπάζοντας την παράδοση, τα ανάκτορα του Μπάκιγχαμ άνοιξαν το καλοκαίρι, σε μια εποχή που η βασίλισσα δεν διέμενε εκεί, παρέχοντας μια σημαντική νέα πηγή εσόδων. Η βασίλισσα παίρνει τις επίσημες αποφάσεις, ωστόσο διευθυντής της Βασιλικής Συλλογής είναι ο Tim Knox, κάτοχος της θέσης από το 2018.
Από το 1993 το Royal Trust έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος του πλεονάσματός του σε τρία βασικά έργα: την ανακαίνιση του κάστρου του Ουίνδσορ μετά την πυρκαγιά του 1992, την επέκταση της Πινακοθήκης της Βασίλισσας το 2002 και τη δημιουργία μιας νέας πινακοθήκης στο Holyroodhouse του Εδιμβούργου, επίσης το 2002.
Επί Ελισάβετ οι κύριες προτεραιότητες για τη συλλογή ήταν η πρόσβαση στο κοινό, η συντήρηση και η απογραφή. Πολλά από τα ωραιότερα έργα τέχνης μπορεί κανείς να τα δει στις 15 βασιλικές κατοικίες που είναι ανοιχτές για τους επισκέπτες (με σημαντικότερα το κάστρο του Ουίνδσορ, τα ανάκτορα του Μπάκιγχαμ, το Holyroodhouse, το Hampton Court, τον Πύργο του Λονδίνου, το Osborne House και το Royal Pavilion του Μπράιτον).
Ο κορωνοϊός αποτέλεσε το μεγάλο πλήγμα στη συλλογή, ο συνολικός αριθμός των επισκεπτών έπεσε κατακόρυφα από 3.285.000 σε 155.000, με το lockdown και την απώλεια του διεθνούς τουρισμού. Τα έσοδα μειώθηκαν από 72 εκατ. λίρες σε 7 εκατ. λίρες. Το 30% του προσωπικού απολύθηκε και χάθηκαν 165 θέσεις εργασίας.
Η βασίλισσα στη διάρκεια της ζωής της έκανε λίγες αγορές. Τα πρώτα 50 χρόνια της βασιλείας της Ελισάβετ είχαν αποκτηθεί μόνο 20 πίνακες, μικρή προσθήκη στους ήδη υπάρχοντες 7.000 πίνακες.
Η ίδια έχει ποζάρει για δεκάδες πορτρέτα, μεταξύ των οποίων από τον Pietro Annigoni (1954 και 1969) και τον Lucian Freud (2001), και ως μονάρχης ήταν προστάτιδα και υποστηρίκτρια της Βασιλικής Ακαδημίας Τεχνών.
Η μητέρα της ήταν σημαντική συλλέκτρια, αγοράζοντας πίνακες του Μονέ και του Σίσλεϊ. Ο σύζυγος της Ελισάβετ, ο Δούκας του Εδιμβούργου (ο οποίος πέθανε τον Απρίλιο του 2021), συνέλεγε ακουαρέλες, κάτι που κάνει και ο νυν Βασιλιάς της Αγγλίας Κάρολος, στον οποίο οφείλεται η επίβλεψη της συλλογής και της οργάνωσής της σε μεγάλο βαθμό. Ήταν ο πρώτος πρόεδρος του Royal Collection Trust, υπηρετώντας για 28 χρόνια μέχρι τον Μάρτιο του 2021, οπότε και παρέδωσε τη θέση του στον τραπεζίτη James Leigh-Pemberton.
Ανάμεσα στα αριστουργήματα της συλλογής συγκαταλέγονται ο «Θρίαμβος του Πάνα» του Νικολά Πουσέν, οι «Τοξότες που πυροβολούν έναν Ερμή» του Μικελάντζελο, ο «Σάτυρος» του Τσελίνι, το «Άρης και Αφροδίτη» του Αντόνιο Κανόβα, το έργο «Ο Χριστός και η Αγία Μαρία Μαγδαληνή στον τάφο» του Ρέμπραντ, οι «Γαλακτοκόμοι με βοοειδή σε τοπίο» του Ρούμπενς, η «Αυτοπροσωπογραφία ως αλληγορία της ζωγραφικής (La Pittura)» της Αρτεμισία Τζεντιλέσκι, η «Άρτεμις και ο Ακταίωνας» του Γκένσμπορο, το «Φλαμανδικό πανηγύρι» του Μπρέγκελ, το έργο «Κυρία με βερτζινάλι και ένας κύριος» του Γιοχάνες Βερμέερ, η «Ιουδήθ με το κεφάλι του Ολοφέρνη» του Κριστοφάνο Αλόρι, η «Σκηνή λιμανιού στο ηλιοβασίλεμα» του Κλοντ Λορέν, ο πίνακας «Το Bacino di San Marco την ημέρα της Ανάληψης» του Καναλέτο, η «Γυναίκα στην τουαλέτα» του Γιαν Στέεν, το έργο «Ο Χριστός θεραπεύει τον παραλυτικό» του Άντονι Βαν Ντάικ, η «Προσωπογραφία του Andrea Odoni» του Λορέντζο Λότο, η «Κλήση των Αγίων Πέτρου και Ανδρέα» του Καραβάτζιο, οι «Θρίαμβοι του Καίσαρα» του Αντρέα Μαντένια (στο παλάτι Hampton Court), ο «Ερρίκος Η'» του Χανς Χολμπάιν του Νεότερου, η «Τριήρης των Ουφίτσι» του Ζοφάνι, η «Σφαγή των αθώων» του Μπρέγκελ του πρεσβύτερου, ο πίνακας «Παρθένος και παιδί με τον Άγιο Πέτρο, τον Άγιο Μάρκο και έναν Μάγο» του Μπελίνι, το χαρτόνι του Ραφαήλ με τον Ιησού και το θαύμα των ψαριών (βρίσκεται στο Μουσείο Victoria & Albert), το «Πορτρέτο μιας κυρίας με πράσινο» του Μπρονζίνο (κάστρο Ουίνδσορ) και τέλος τα δυο πολυσυζητημένα πορτρέτα της βασίλισσας από τον Λούσιαν Φρόιντ και τον Άντι Γουόρχολ, που βρίσκονται στο κάστρο Ουίνδσορ.