Στο διαμέρισμα της Κατερίνας Ζαχαροπούλου στο Μετς πήγα μια ηλιόλουστη μέρα, από αυτές τις λαμπερές και καθαρές που τις αισθάνεσαι σαν ευλογία.
Μου μίλησε για το σπίτι της ένας φίλος ζωγράφος και μου είπε ότι του θύμιζε σκηνικό ταινίας, είχε την αίσθηση ότι από κάπου θα εμφανιζόταν η Κατρίν Ντενέβ στα νιάτα της.
«Γιατί η Κατρίν Ντενέβ;» τον ρώτησα, σαν να 'χε σημασία. «Γιατί αυτό το σπίτι είναι φτιαγμένο για να κατοικούν οι ωραίες της ημέρας».
Η Κατερίνα Ζαχαροπούλου ζει πράγματι σε ένα εντυπωσιακό συγκρότημα κατοικιών στο Μετς. Πρόκειται για ένα κτίσμα της δεκαετίας του '80 που αποτελεί ένα επιτυχημένο εγχείρημα ανανέωσης της αστικής πολυκατοικίας.
Οι αρχιτέκτονες Θεοδοσόπουλος και Θάνου διαχειρίστηκαν έξυπνα τους όγκους σε διάφορα επίπεδα και άλλαξαν για πάντα αυτό που ξέρουμε ως αθηναϊκή πολυκατοικία.
Η ξύλινη βαριά πόρτα στην είσοδο θυμίζει μεσαιωνική αρχιτεκτονική. Κατευθύνομαι στο εσωτερικό και βγάζω επιφωνήματα έκπληξης γιατί πράγματι δεν έχω δει ποτέ ξανά κάτι παρόμοιο.
«Κάθε φορά που αλλάζει μια συνθήκη στη ζωή μου, για κάποιο περίεργο λόγο αλλάζω και σπίτι. Σαν να πρέπει να κλείσει ένας κύκλος και να ανοίξει ένας άλλος και αυτό φαίνεται ότι πρέπει να γίνει ριζικά, απ' τα θεμέλια».
Το σπίτι διαθέτει εσωτερικό μπαλκόνι με κήπο δίπλα στην κρεβατοκάμαρα, που δεν είναι κρεβατοκάμαρα, αλλά μια ευρύχωρη «σάλα ύπνου».
Εκατόν είκοσι επτά τετραγωνικά τόσο έξυπνα αξιοποιημένα που νομίζεις ότι είσαι σε ένα ευρύχωρο σπίτι που θα μπορούσε να είναι οπουδήποτε. Εκτός πόλης, εκτός χώρας, ακόμα και εκτός χάρτη.
Η τραπεζαρία είναι υπερυψωμένη και πίσω της είναι τοποθετημένη μια εντυπωσιακή βιβλιοθήκη γεμάτη βιβλία.
Το σπίτι είναι σαν να κρέμεται απ' τον ουρανό και στερεωμένο με μανταλάκια.
Η Κατερίνα το χρησιμοποιεί και ως στούντιο, εδώ δουλεύει τις αρχικές φάσεις των έργων της, εδώ φτιάχνει τα όμορφα χαρακτικά της. Τα βλέπω απλωμένα στον μεγάλο πάγκο όπου εργάζεται και είναι σαν η δημιουργία να έχει απλώσει και να έχει ποτίσει κάθε εκατοστό του σπιτιού.
«Μα πόσο αλλιώτικο σπίτι είναι αυτό;» της λέω και δεν σταματάω να περιεργάζομαι τους χώρους.
«Η αλήθεια είναι ότι δεν το θεωρώ ακριβώς σπίτι. Δεν μοιάζει με διαμέρισμα, δεν έχει τη λογική πόρτα - διάδρομος - δωμάτιο. Εδώ είναι όλα ανοιχτά. Σ' αυτό το σημείο της ζωής μου έχω ανάγκη τον μη οροθετημένο χώρο. Θέλω να 'ναι τα πάντα παντού. Νιώθω και ζω πιο ανοιχτά, χωρίς προσδιορισμούς. Δεν έχω την αίσθηση του οριστικού για τίποτα».
«Πώς είναι να ζεις χωρίς προσδιορισμούς;» ρωτάω σαν να μιλάω με τον Ντεριντά.
«Κάθε φορά που αλλάζει μια συνθήκη στη ζωή μου, για κάποιον περίεργο λόγο αλλάζω και σπίτι. Σαν να πρέπει να κλείσει ένας κύκλος και να ανοίξει ένας άλλος και αυτό φαίνεται ότι πρέπει να γίνει ριζικά, απ' τα θεμέλια».
Τη ρωτάω τι είναι για εκείνη το σπίτι, που το χρησιμοποιεί και ως προβληματική στα έργα της.
«Μέσα στις δεκαετίες άλλαξε πολλές φορές η αντίληψή μου για το τι είναι τελικά ένα σπίτι. Στα εφηβικά χρόνια, το σπίτι ήταν κάτι από το οποίο ήθελα να φύγω, γιατί ήταν συνδυασμένο με περιορισμούς, ήταν έτσι η εποχή εκείνη, απαγορευτική, ειδικά για ένα κορίτσι. Άφηνε έναν ίσκιο».
— Πού ήταν το πατρικό σου;
Μεγάλωσα στον Βύρωνα, στα όρια του Υμηττού. Ήταν –και είναι– πολύ συμπαθητική γειτονιά, με ωραία σπίτια που πια δεν υπάρχουν, η αντιπαροχή βλέπετε… Υπήρχε αρκετός ελεύθερος χώρος γύρω από το σπίτι, αλσύλλια, ανηφοριές απ’ όπου έβλεπες τη θάλασσα και λίγο πιο πάνω το σπίτι της Ισιδώρας Ντάνκαν. Εκείνα τα χρόνια με ένοιαζε κυρίως τι συνέβαινε και τι υπήρχε έξω απ' το σπίτι, όχι η ίδια η αίσθηση του σπιτιού. Το πατρικό σπανίως είναι ένας χώρος που σε εκφράζει. Είναι φτιαγμένο από άλλους ανθρώπους, μιας άλλης γενιάς, με διαφορετική αισθητική.
— Τη δική σου αισθητική ταυτότητα πότε άρχισες να τη διαμορφώνεις;
Άλλαξα αρκετά σπίτια, δεν ήταν πάντα όλα δικές μου επιλογές. Από το σπίτι των γονιών πέρασα αργότερα σε σπίτια συμβιώσεων. Μέχρι να βρω τη δική μου ταυτότητα πέρασαν χρόνια. Εκεί γύρω στα τριάντα ξεκίνησα να φτιάχνω τα σπίτια μου και να δημιουργώ αυτό το φαντασιακό στοιχείο, παρότι μεγάλωνα και δυο παιδιά. Το είχα ανάγκη πρωτίστως εγώ. Δούλευα πάντα και στο σπίτι υπήρχε ανέκαθεν ένα στημένο εργαστήριο, παρόλο που διέθετα και χώρο εκτός. Έτσι άρχισα να δημιουργώ περιβάλλοντα που ενεργοποιούσαν τη φαντασία μου. Δεν ήθελα να αισθάνομαι το σπίτι ως το κέλυφος μιας καθημερινότητας αλλά ως έναν τόπο που από την αρχιτεκτονική του, ακόμα και από την τοποθεσία του, έδινε τροφή στη φαντασία. Για πολλά χρόνια έμενα στον Καρέα, σε ένα σπίτι ψηλά στο βουνό σαν αετοφωλιά.
— Τα σπίτια σου θυμίζουν σκηνικό, γενικά.
Μου αρέσει το σκηνικό στα σπίτια, αρκεί το έργο που παίζεται να έχει ενδιαφέρον, όπως και οι άνθρωποι που το κατοικούν. Έχω έντονη την αίσθηση ενός «οικιακού πολιτισμού». Για μένα τα σπίτια είναι σώματα, σαν άνθρωποι. Θέλουν την ίδια φροντίδα, την ίδια συνδρομή, την ίδια εναπόθεση και αγάπη που θέλει και ένας άνθρωπος. Αν δεν τους δώσεις ενέργεια, φροντίδα, νοιάξιμο, δεν σου δίνουν τίποτα.
Έτσι φροντίζω στα σπίτια που μένω να υπάρχει μια αίσθηση θαλπωρής. Τα βιβλία, τα έργα μου, τα αντικείμενα που έχουν συναισθηματική αξία είναι σαν σύμμαχοί μου μέσα στον χώρο.
— Δεν σε πνίγουν τα έργα σου μέσα στο σπίτι;
Τουναντίον, πιστοποιούν τις διάφορες περιόδους που έχω περάσει. Μου θυμίζουν πώς ένιωθα όταν τα έφτιαχνα. Τα κοιτάω με τρυφερότητα και, για να είμαι ειλικρινής, δεν ένιωσα ποτέ να με έχουν προδώσει. Εκείνο που βλέπω εν τέλει μέσα στις δεκαετίες είναι ότι λέω το ίδιο πράγμα με άλλο τρόπο.
— Τι είναι, τελικά, αυτό που λες;
Με απασχολεί το ζήτημα της ταυτότητας, οι έμφυλες εκδοχές του και οι τρόποι με τους οποίους ένα έργο μετασχηματίζει τον εαυτό μέσα στο περιβάλλον.
— Το αρχικό σπίτι, των γονιών μας, το κουβαλάμε πάντα;
Ναι. Η οικογένειά μου απ' την πλευρά του πατέρα μου ήταν όλοι Κωνσταντινουπολίτες. Ήρθαν στην Ελλάδα με πιο ευνοϊκές συνθήκες απ’ ό,τι οι πρόσφυγες της Σμύρνης. Έχω πολλές παραστάσεις από τα σπίτια τους, με γοήτευε η οικοσκευή που έφεραν εδώ, είχε κάτι το μαγικό. Θυμάμαι τον παλιό μπουφέ, τις βιτρίνες, τα κολλαρισμένα τραπεζομάντιλα, τα γυαλικά. Υπήρχε μια ευγένεια στα τραπεζώματα και στην προετοιμασία του φαγητού. Αυτός ο πολιτισμός απέκτησε για μένα ενδιαφέρον και έγινε η αφορμή για μια ευρύτερη έρευνα πάνω στις συνήθειες και την κουλτούρα των Ελλήνων της διασποράς. Όλα τα στοιχεία της ζωής μου συνυπάρχουν. Και αυτό το τωρινό σπίτι έχει κομμάτια από τα προηγούμενα, είναι σαν συναισθηματικό παλίμψηστο.
— Στο σπίτι αλλάζεις συχνά τη διακόσμηση;
Υπήρξε μια εποχή που άλλαζα συνεχώς τη διάταξη των επίπλων – ήταν και σπίτια που το επέτρεπαν, αυτό εδώ είναι πιο περιοριστικό στους χώρους του, είναι σχεδιασμένο για συγκεκριμένη «χορογραφία», δεν αφήνει πολλές δυνατότητες για αλλαγή θέσης στα έπιπλα, όμως αλλάζω συχνά τη θέση των αντικειμένων. Κυρίως όμως αλλάζω τις δικές μου συνήθειες μέσα στον χώρο. Έτσι, θα πιω έναν καφέ ή θα διαβάσω ή θα δω φίλους πότε κάτω, στον χώρο όπου δουλεύω, άλλες μέρες στον κήπο ή στη μικρή κουζίνα, βλέποντας το παράξενο μπαλκόνι που υπάρχει μέσα στο σπίτι. Σαν να προσπαθώ να αλλάζω τη ρουτίνα μου και να ξανασχεδιάζω τη «χορογραφία».
— Παρατηρώ ότι έχεις πολλά φωτάκια. Δίνεις σημασία στον φωτισμό;
Ο γλυκός φωτισμός είναι για μένα παρηγορητικός. Δεν μπορώ τον ψυχρό φωτισμό, με αρρωσταίνει.
Να φανταστείς, άλλαξαν λάμπες στον δρόμο, βάλανε ψυχρό φωτισμό πολύ έντονο, ενώ πριν ήταν ένα ωραίο, γλυκό, κίτρινο φως. Με στενοχώρησε αυτό γιατί άλλαξε και το φως που μπαίνει απ' τα παράθυρα στο σπίτι. Έφτασα να διαμαρτυρηθώ στον δήμο, δεν έγινε τίποτα βέβαια, και τώρα πλέον κάνω ότι δεν το βλέπω.
Μου αρέσουν οι μικρές εστίες φωτός. Αγαπώ το φως που βγάζει αυτό το μικρό πράσινο λαμπατέρ. Αλλά και κείνη η παλιά λάμπα βγάζει ένα παρηγορητικό φως. Δεν μου αρέσει να μπαίνω στο σπίτι και να ανάβω τους διακόπτες, θέλω μικρά φώτα να με υποδέχονται, χρωματιστά, χαμηλόφωνα, σαν καλωσόρισμα. Και παίζω με το φως, βάζω φωτάκια μέσα σε ένα βάζο ή πάνω από κάποια βιβλία που αγαπώ.
Με το που μπαίνω σπίτι ανάβω εφτά μικρά φώτα, είναι σαν ιεροτελεστία Οι άδειες γωνίες των σπιτιών είναι θλιμμένες, μοναχικές, αισθάνομαι ότι βάζοντας ένα φως, ένα ωραίο αντικείμενο, ένα μαξιλάρι, είναι σαν να τους κάνουν παρέα.
Το φως που έρχεται από την οροφή δεν το αγαπώ, ειδικά αν είναι έντονο. Γιατί θα πρέπει να 'ναι όλα φωτισμένα;
— Ποια σπίτια είναι αυτά που σ' αρέσουν;
Αυτά που κάνουν διάλογο με τον άνθρωπο που τα κατοικεί. Από το σπίτι καταλαβαίνεις κάτι και για τον άνθρωπο που μένει σε αυτό.
Δεν μου αρέσουν τα σπίτια-ξενοδοχεία, τα απρόσωπα και χωρίς χαρακτήρα. Όπως δεν μου αρέσουν όλα αυτά τα προκάτ έπιπλα που προτρέπουν στο εύκολο «κάν' το μόνος σου». Μου βγάζει κάτι πρόχειρο, κάτι γρήγορο, χωρίς φροντίδα ή φαντασία. Ούτε τα πολύ στημένα σπίτια μου αρέσουν, που φαίνεται η επέμβαση του διακοσμητή.
Κατά τη γνώμη μου, ένα σπίτι δεν πρέπει να έχει ξιπασιά ούτε να κάνει επίδειξη αντικειμένων. Μπορεί να υπάρχουν πολύ ακριβά αντικείμενα, αλλά ο τρόπος που τα αναδεικνύεις να έχει φινέτσα, να μην κραυγάζουν και να είναι αντικείμενα αγάπης, όχι απόδειξη πλούτου ή κοινωνικής θέσης.
— Σε ενδιέφεραν τα design αντικείμενα;
Όχι, καθόλου. Μου αρέσει να έχω ένα, δύο, τρία παλιά έπιπλα και να τα μπερδεύω με άλλα δικά μου. Έχω κρατήσει αυτές τις δύο βενετσιάνικες καρέκλες που βλέπεις στην τραπεζαρία από τη γιαγιά μου και ένα ξύλινο ντιβάνι απ' το σπίτι των γονιών μου. Δεν είχα ποτέ μανία με τις φίρμες, ούτε και στα ρούχα. Άλλωστε δεν θα μου το επέτρεπε η οικονομική μου συνθήκη. Έχουμε περάσει δύσκολα τα τελευταία χρόνια, δεν είναι στην κουλτούρα μου ο καταναλωτισμός. Με ενδιαφέρει το χρήσιμο, το απαραίτητο, το λειτουργικό αλλά και το όμορφο, δεν χρειάζομαι το design για κάτι τέτοιο. Θα σου πω όμως πως μια αδυναμία μου είναι η Laura Ashley. Μου αρέσουν τα ωραία σεντόνια, οι απαλές χνουδωτές πετσέτες, τα υφάσματα, τα φίνα αξεσουάρ για το σπίτι, έχουν κάτι από εγγλέζικη ατμόσφαιρα.
— Έζησες χρόνια και στην Πλάκα, τώρα είσαι στο Μετς. Φαίνεται να διαλέγεις και τις γειτονιές.
Πράγματι, ξεχωρίζω τις ωραίες γειτονιές. Θέλω τα σπίτια να 'ναι όμορφα και στο εξωτερικό τους, στην πρόσοψη – είναι ωραίο να ονειρεύεσαι το εσωτερικό ενός σπιτιού, κοιτώντας την πρόσοψή του. Είναι το φαντασιακό που λέγαμε και σε αυτό συμβάλλουν και οι γειτονιές στις οποίες βρίσκονται τα σπίτια.
— Το Μετς πώς σου φαίνεται ως γειτονιά;
Ήρθα στο Μετς λίγο πριν από την καραντίνα. Η μόνη διέξοδος για όλους μας ήταν το περπάτημα, έτσι έκανα μεγάλες βόλτες και γνώρισα τη γειτονιά: το άλσος του Λογγίνου, τον Αρδηττό, την Αγία Φωτεινή και φυσικά την Αρχιμήδους, που είναι υπέροχος δρόμος, απλόχωρος, με μερικά εμβληματικά σπίτια, εξίσου ενδιαφέροντα είναι και τα στενά της. Συμπάθησα αυτήν τη γειτονιά για την ησυχία της, υπάρχει ακόμα η αίσθηση της ανθρώπινης κλίμακας με τα μικρά μαγαζιά, τον μανάβη, το παλιό μπακάλικο και με έναν περίεργο τρόπο με συνδέει με γωνιές του Παγκρατίου που τις περπατούσα από παιδί.
— Αυτό το υπέροχο σπίτι πώς το βρήκες;
Απ' το διαδίκτυο, αν το πιστεύεις. Έβαλα στο Google κάποιες λέξεις-κλειδιά, όπως κήπος, κολονάκια, λοφτ, τα τετραγωνικά που ήθελα και Μετς. Έπαιζα, δεν πίστευα ότι θα βρω αυτό το σπίτι και ότι θα ήταν μέσα στις δυνατότητές μου, αλλά ξαφνικά το είδα μπροστά μου. Ερχόμουν από ένα πανέμορφο σπίτι από το οποίο έπρεπε να αποχωρήσω, βρισκόμουν σε μια μεγάλη και δύσκολη μετάβαση και απελπιζόμουν στην ιδέα ενός ασφυκτικού διαμερίσματος. Το σπίτι αυτό με τύλιξε με θαλπωρή και έγινε ο τόπος που έκανε την περίοδο της καραντίνας λιγότερο τρομακτική. Προς το παρόν τα πάμε καλά, ώσπου κάτι άλλο να συμβεί και να με οδηγήσει σε νέες μετακινήσεις –ποιος ξέρει.