Στο ντοκιμαντέρ The Perfect Selfie, που πρόκειται να προβληθεί στο πλαίσιο του φεστιβάλ ντοκιμαντέρ KinderDocs για παιδιά και νέους, θα παρακολουθήσουμε ένα χρόνο από τη ζωή της Ολίβια Οράς, μιας 16χρονης Φινλανδής σταρ του Instagram.
Το νεαρό κορίτσι μετρά ήδη 20.000 followers και μέσα από την δική της ιστορία γνωρίζουμε μια ολόκληρη γενιά σημερινών εφήβων.
Όμως η Ολίβια είναι κόρη καλλιτέχνιδας και η ζωή της είναι πολύ διαφορετική από εκείνη των συνηθισμένων εφήβων.Αν και μόλις 16 ετών έχει δικό της διαμέρισμα. Μοιράζεται δημόσια ωραίες στιγμές αλλά επικρίνει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Ανησυχεί για το πόσο επιφανειακοί και προκατειλημμένοι μπορεί να γίνουμε στο Instagram και στο Facebook αλλά και γνωρίζει ότι συμβάλλει στην ενίσχυση αυτής της τάσης.
Στην ταινία παρακολουθούμε και την πραγματική ζωή της Ολίβια, αυτήν που δεν μοιράζεται στο διαδίκτυο.
Η μη άμεση επικύρωση σε μια αναρτημένη φωτογραφία ή τα χαμηλά ποσοστά θετικών σχολείων, μπορεί να επιφέρει μια αίσθηση πανικού. Κι αυτό ο πανικός πηγάζει από την εγγενή ανάγκη του ανθρώπου για αναγνώριση και ένταξη στην ομάδα δεδομένου ότι η «αποπομπή» από αυτήν απειλεί την επιβίωση.
«Η ταινία αποτυπώνει την πραγματικότητα πολλών έφηβων αλλά και ενήλικων χρηστών των κοινωνικών μέσων δικτύωσης. Η ανάγκη να είναι κάποιος αρεστός, να έχει πολλούς followers και πολλά likes και γι' αυτό να φτάνει στο σημείο σχεδόν να "σκηνοθετεί" τη ζωή του με τις αναρτήσεις του είναι έκδηλη καθ'όλη τη διάρκεια της ταινίας», λέει η κ. Κυριακή Γονή, καλλιτέχνης που ασχολείται με την έρευνα και τη χρήση της τεχνολογίας.
Η κ. Γονή μάλιστα έχει σχεδιάσει μία σειρά από εργαστήρια για ενήλικες και έφηβους, που σκοπό έχουν να ερευνήσουν και να προσεγγίσουν τις πιο αθέατες πτυχές των τεχνολογιών που χρησιμοποιούμε καθημερινά, και να ενεργοποιήσουν τη δημιουργική σκέψη πάνω σε θέματα όπως η ιδιωτικότητα και τα προσωπικά δεδομένα.
Η ταινία των Jenni Salonen και Maryam Razavi από την άλλη προσφέρει μία αφορμή για συζήτηση και προβληματισμό από τη μία για τους έφηβους και τους γονείς τους, και από την άλλη για όλους τους χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ανεξαρτήτως ηλικιακής ομάδας.
«Πιστεύω ότι ως κοινό και ως χρήστες της τεχνολογίας χρειαζόμαστε να ενημερωθούμε, να μάθουμε να σκεφτόμαστε κριτικά και ως ψηφιακοί πολίτες», λέει η κ.Γονή.
Το ντοκιμαντέρ φέρνει και πάλι στην επιφάνεια το ερώτημα αν τελικά οι selfies μεγαλώνουν μια γενιά ναρκισσιστών.
«Και ναι αλλά και όχι», μας απαντά η κ. Χριστίνα Ρασιδάκη, Ψυχοθεραπεύτρια και Σύμβουλος γονέων, και συνεχίζει:
«Πολλά άτομα αυτοπροβάλλονται μιμούμενοι διαδικτυακές περσόνες τύπου Καρντάσιαν. Η εικόνα τους ως προϊόν, φέρει ιδιότητες τις οποίες φιλοδοξούν και οι ίδιοι να εκπληρώσουν, όπως «επιτυχημένος», «σέξι», «πλούσια», «ευτυχισμένος», «δημοφιλής», «διάσημος» και οι οποίες πλασάρονται από πολλές διασημότητες του διαδικτύου τύπου Καρντάσιαν».
Όμως η ανάγκη να είμαστε αποδεκτοί, να αρέσουμε στους γύρω μας μάλλον υπήρχε ανέκαθεν. «Όταν ξεπερνά το μέτρο μιλάμε για ναρκισσισμό, ο οποίος επίσης δεν είναι ένα νέο φαινόμενο.
Με τη χρήση μίας τεχνολογίας που βρίσκεται στην άκρη του χεριού μας ανά πάσα στιγμή και έχει τεράστια συνδεσιμότητα με ένα κοινό εκατομμυρίων, ο ναρκισσισμός μπορεί να φτάσει σε άλλο επίπεδο.
Η εμφάνιση κάποιου, τα αποκτήματά του, το τι έφαγε, που πήγε, τι είδε, τι πιστεύει, τι αγαπά, τι μισεί γίνεται ξαφνικά τόσο σημαντικό που προκύπτει η επιθυμία να το μοιραστεί με όλους.
Και η τεχνολογία επιτρέπει και στηρίζει αυτή την επιθυμία στο έπακρο. Όταν φτάνουν στο σημείο νέες γυναίκες να ζητούν από πλαστικούς χειρούργους να τις κάνουν να μοιάζουν με τις selfies τους, όπως αυτές φαίνονται μετά από τη χρήση εφαρμογών ωραιοποίησης (beautify apps), νομίζω μιλάμε για το απόγειο του ναρκισσισμού», επισημαίνει η κ. Γονή.
Οι έρευνες πάντως μαρτυρούν ότι τα επίπεδα του ναρκισσισμού είναι πολύ υψηλότερα σε σύγκριση με τις προηγούμενες γενιές ενώ η εγωμανία καμιά φορά μπορεί να γίνει και επικίνδυνη.
«Το πλασάρισμα αυτής της εικόνας συνοδεύεται από την εκτέλεση "σεναρίων" συμπεριφοράς που υποδηλώνουν ανωτερότητα, μοναδικότητα και την απαίτηση από τους άλλους να τις αναγνωρίσουν. Στις ναρκισσιστικές προσωπικότητες όταν αυτό δεν συμβεί συντελεί μεγάλη απειλή και οι αντιδράσεις είναι η οργή και το "κουρέλιασμα" του άλλου με σχόλια ή και την "αποπομπή" του.
Θα ήταν όμως υπερβολή να πούμε ότι αναπτύσσεται μια ολόκληρη γενιά ναρκισσιστών», λέει με ψυχραιμία η κ. Ρασιδάκη αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα ότι οι selfies δίνουν τη δυνατότητα στους εφήβους να παίξουν και να διασκεδάσουν με την εικόνα τους.
«Να πειραματιστούν με διάφορα look, να τα μοιραστούν με φίλους και να γελάσουν. Ιδιαίτερα στα πιο ντροπαλά, συνεσταλμένα, ή με κάποια διαφορετικότητα παιδιά, δίνεται ένα πεδίο έκφρασης που παλαιότερα δεν υπήρχε».
Παρακολουθώντας τον τρόπο που οι νέοι αλλά και οι μεγαλύτερης ηλικίας άνθρωποι χρησιμοποιούν τα social media εύκολα φτάνουμε στο συμπέρασμα ότι γινόμαστε εμείς οι ίδιοι παπαράτσι του εαυτού μας καταδιώκοντας τα είδωλά μας 24 ώρες το 24ωρο.
Οι διαταραχές που προκαλούνται από τη μανία της εξαντλητικής αυτοφωτογράφισης και της online υπερέκθεσης απασχολεί όλο και περισσότερο τους ψυχιάτρους και τους ειδικούς και πολλοί υποστηρίζουν ότι πρόκειται για μια πραγματική ψυχική διαταραχή.
«Ιδιαίτερα στην εφηβεία, μια περίοδο που οι νέοι έχουν μεγάλη ανάγκη αποδοχής από τους συνομηλίκους, αναζητούν την ενήλικη ταυτότητά τους υιοθετώντας διάφορα image και δοκιμάζοντας συμπεριφορές.
Η ανασφάλεια και η ανάγκη επικύρωσης είναι μεγάλη. Οι οθόνες προσφέρουν ένα ασφαλές πεδίο προβολής όπου η επικύρωση μπορεί να έρθει βροχηδόν με δεκάδες likes σαν απάντηση στην ανασφάλεια των εσωτερικών αναζητήσεων.
Εδώ είναι και ο κίνδυνος: Η μη άμεση επικύρωση σε μια αναρτημένη φωτογραφία ή τα χαμηλά ποσοστά θετικών σχολίων, μπορεί να επιφέρει μια αίσθηση πανικού. Κι αυτό ο πανικός πηγάζει από την εγγενή ανάγκη του ανθρώπου για αναγνώριση και ένταξη στην ομάδα δεδομένου ότι η "αποπομπή" από αυτήν απειλεί την επιβίωση. Το ανθρώπινο είδος επιβιώνει μέσα από τις κοινωνίες.
Ταυτόχρονα, ο καθένας μας θέλει να είναι ξεχωριστός και αυτό σε συνδυασμό με την αναζήτηση ταυτότητας και μια περίοδο της ζωής μας που παίρνουμε συχνά ανόητα και επικίνδυνα ρίσκα, ωθεί εφήβους να ποστάρουν extreme ή προκλητικές φωτογραφίες του εαυτού τους.
Με αυτό τον τρόπο κινδυνεύουν με τις αναρτήσεις τους να στοχοποιηθούν, να πέσουν θύματα cyberbullying αλλά και να βλάψουν μελλοντικά τις προσωπικές και επαγγελματικές τους δυνατότητες.
Λόγω του ότι αυτές οι ηλικίες είναι ευάλωτες, ο κίνδυνος εξάρτησης αυξάνεται ακόμα περισσότερο όταν τα παιδιά δεν έχουν τη δυνατότατα να συναναστραφούν δια ζώσης με άλλους και να αναπτύξουν ουσιώδεις σχέσεις μαζί τους.
Όπως επίσης να ασχοληθούν με ενδιαφέροντα που τους απομακρύνουν από τις οθόνες όπως αθλήματα και δραστηριότητες που τα φέρνουν σε επαφή με τη φύση με ή χωρίς άλλα άτομα», εξηγεί η κ. Ρασιδάκη.
Έρευνες υποδεικνύουν αυξημένο άγχος που αφορά στην αγωνία για τα likes και τους followers αλλά και αυξημένα περιστατικά κατάθλιψης σε σχέση με το ότι τα παιδιά συχνά ποστάρουν ιδανικά image του εαυτού τους.
«Τόσο το snapchat αλλά και το instagram προσφέρουν την δυνατότητα "βελτίωσης" των χαρακτηριστικών τους. Αρκετοί νέοι κινδυνεύουν από κατάθλιψη δεδομένου ότι στην πραγματικότητα δεν πλησιάζουν την εικονική τους διαδικτυακή περσόνα. Η αγωνία των παιδιών να μη χάσουν στιγμή από τις διαδικτυακές συζητήσεις, διασπά την προσοχή τους.
Η ανάγκη να τσεκάρουν κάθε τρεις και λίγο τις οθόνες έχει αντίκτυπο στην σχολική απόδοση δεδομένου ότι για να μάθεις κάτι ή να λύσεις μια εξίσωση ή πρόβλημα φυσικής απαιτείται συγκέντρωση.
Οι επιπτώσεις από ελλιπή ύπνο, είτε γιατί ξενυχτούν μπροστά στην οθόνη, είτε γιατί ξυπνούν μες τη νύχτα για να ελέγξουν την εξέλιξη μιας κουβέντας, είναι ιδιαίτερα σοβαρός.
Οι έφηβοι έχουν αυξημένες ανάγκες ύπνου. Οι ειδικοί λένε ότι πρέπει κοιμούνται για 9.5 ώρες ενώ πολλά παιδιά κοιμούνται κάτω από 7 ώρες και τα συμπτώματα είναι εμφανή.
Η κακή διάθεση, ο έντονος εκνευρισμός και η αδυναμία συγκέντρωσής στη τάξη αλλά και στο διάβασμα είναι μερικά από αυτά.
Τέλος, οι έρευνες υποδεικνύουν και έναν άλλο ιδιαίτερα σοβαρό αντίκτυπο με την υπερβολική ενασχόληση με τα social media.
Τόσο η νηπιακή όσο και η εφηβική περίοδος της ζωής μας είναι σημαντικές στο να αναπτύσσουμε διαπροσωπικές δεξιότητες.
Η πολύωρη ενασχόληση με τις οθόνες δεν εκθέτει τους εφήβους στις "προκλήσεις" των αλληλεπιδράσεων πρόσωπο με πρόσωπο. Αυτό μπορεί να έχει σημαντικές αρνητικές προεκτάσεις στις μελλοντικές σχέσεις με συντρόφους, συνεργάτες αλλά και φίλους», καταλήγει η κ. Ρασιδάκη.
Info:
Το Φινλανδικό ντοκιμαντέρ The Perfect Selfie των Jenni Salonen και Maryam Razavi, θα προβληθεί το Σάββατο 24 Φεβρουαρίου στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκη και την Κυριακή 25 Φεβρουαρίου, στο Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138. Μετά την προβολή στο Μουσείο Μπενάκη θα ακολουθήσει συζήτηση με τη Χριστίνα Ρασιδάκη, Χριστίνα Ρασιδάκη, Ψυχοθεραπεύτρια, Σύμβουλος γονέων www.parentcoaching.gr, 6937475161, xrassid@otenet.gr.
Η Κυριακή Γονή είναι εικαστικός. Η καλλιτεχνική της πρακτική συνδυάζεται με την έρευνα και εστιάζει στις σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις τεχνολογίας και κοινωνίας. kyriakigoni.com