Πριν από πενήντα χρόνια, μια νεαρή αρραβωνιασμένη γυναίκα πέρασε την πόρτα της ΧΕΝ στην οδό Αμερικής όταν έμαθε ότι εκεί γίνονται μαθήματα μαγειρικής που θα της ήταν χρήσιμα όταν θα άνοιγε το νέο της σπίτι. Πενήντα χρόνια αργότερα, η Θεώνη Μποζώνη, που βρήκε εκεί πολλά και ενδιαφέροντα εργαστήρια, δράσεις και προγράμματα και βίωσε μια μεταμορφωτική εμπειρία μέσα από μια μεγάλη γυναικεία κοινότητα, είναι η πρόεδρος της ΧΕΝ Αθηνών.
Κοιτάζοντας τις φωτογραφίες του αρχείου, τη ρωτώ τι σημαίνει το «χριστιανική» στον τίτλο τους. «Μόνο θρησκευτική οργάνωση δεν είμαστε», λέει. «Μακριά από εμάς τα δόγματα και η πολιτική. Εμάς μας ενδιαφέρει η αυτοπεποίθηση και η κοινωνικότητα των γυναικών, ο κοινωνικός αποκλεισμός που βιώνουν, οι υπόδικες και οι κρατούμενες –δεν είναι τυχαίο ότι κάθε εβδομάδα είμαστε στις φυλακές γυναικών–, οι οικονομικές μετανάστριες, οι γυναίκες και τα παιδιά τους σε υποβαθμισμένα περιβάλλοντα. Μέσα στα χρόνια έχει μετατοπιστεί και η οπτική μας, προσαρμοζόμαστε στις ανάγκες της κοινωνίας, είμαστε συνδεδεμένες με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Kατά της Bίας και περιθάλπουμε κακοποιημένες και άνεργες γυναίκες».
H ΧΕΝ, που δραστηριοποιείται σε 120 χώρες, είναι παγκόσμια, γυναικεία εθελοντική οργάνωση με στόχο την ανάπτυξη της γυναίκας κάθε ηλικίας, ανεξάρτητα από φυλή, θρησκεία, πολιτική τοποθέτηση και οποιαδήποτε άλλη διάκριση.
Η ΧΕΝ είναι στην ουσία της μια από τις πρώτες φεμινιστικές οργανώσεις που ενδιαφέρθηκαν όχι μόνο για την εκπαίδευση αλλά και για την επαγγελματική υποστήριξη χιλιάδων γυναικών που δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να κάνουν οποιεσδήποτε σπουδές ή να λάβουν έστω και στοιχειώδη επαγγελματική κατάρτιση.
H ΧΕΝ, που δραστηριοποιείται σε 120 χώρες, είναι παγκόσμια, γυναικεία εθελοντική οργάνωση με στόχο την ανάπτυξη της γυναίκας κάθε ηλικίας, ανεξάρτητα από φυλή, θρησκεία, πολιτική τοποθέτηση και οποιαδήποτε άλλη διάκριση. Ιδρύθηκε το 1855 από τη Lady Mary Jane Kinnaird για νοσοκόμες που ταξίδευαν από ή προς τον Κριμαϊκό Πόλεμο. Το σπίτι στο οποίο στεγάστηκε κάλυψε τις ανάγκες των ανύπαντρων γυναικών που έφταναν από αγροτικές περιοχές για να ενταχθούν στο βιομηχανικό εργατικό δυναμικό στο Λονδίνο, προσφέροντας στέγη, εκπαίδευση και υποστήριξη.
Από τη Μικρασιατική Καταστροφή στη Χρυσή Σκάλα των Ανακτόρων
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή ενάμισι εκατομμύριο άνθρωποι καταφεύγουν στην Ελλάδα, σε μια χώρα αδύναμη και απροετοίμαστη να αντιμετωπίσει τις ανάγκες τους. Αναμεσά τους βρίσκονται και δέκα νεαρές γυναίκες πρόσφυγες, μέλη της ΧΑΝ Σμύρνης, της YWCA, που ξεκίνησαν με ενθουσιασμό τη λειτουργία της οργάνωσης στην Ελλάδα, με την εμπειρία της ευεργετικής δράσης που είχε μέχρι τότε στη ζωή τους.
Η Θεοδώρα Ισαακίδου, προσφυγοπούλα και αυτή από τη Σμύρνη, εργαζόταν στο Γραφείο Προς Εύρεσιν των Συγγενών των Προσφύγων, το οποίο στεγαζόταν στο κτίριο των Παλαιών Ανακτόρων. Καθημερινά περνούσαν από το γραφείο της συμπατριώτες της που αναζητούσαν την οικογένειά τους. Ανάμεσα τους και μέλη της YWCA Σμύρνης. Κατάφερε να τις συγκεντρώσει και οι πρώτες τους συναντήσεις έγιναν στον Βασιλικό Κήπο.
Πενήντα χρόνια αργότερα, το 1973, η Θεοδώρα Ισαακίδου θυμάται: «Συζήτησα το θέμα με την Φλώρα Χανιώτου και ένα άλλο μέλος της YWCA Κωνσταντινουπόλεως. Έβαλε η κάθε μιας μας από πέντε δραχμές και αγοράσαμε χαρτί και φακέλους για προσκλήσεις στην πρώτη μας συνεδρίαση. Τα ταχυδρομικά ήταν δωρεάν, γιατί είμεθα πρόσφυγες και μεταχειριστήκαμε τη σφραγίδα της Near East Relief. Καθίσαμε έως τις δέκα το βράδυ να γράψουμε τις προσκλήσεις στις 150 διευθύνσεις που είχαμε... Ήλθαν παραπάνω από 200.
Την ημέρα της συγκεντρώσεως πολλές συναντώμεθα για πρώτη φορά έπειτα από την καταστροφή. Χαρά και δάκρυα ήσαν ανάμικτα με αναμνήσεις της Σμύρνης. Ώρες ολόκληρες, ώρες ευχάριστες, μας έδωσε η YWCA και θέλαμε να έχωμε την οργάνωση στην Αθήνα. Το πώς; Δεν ξέραμε. Είμεθα πολύ νέες και άπειρες να το σκεφτούμε. Σκεπτόμεθα μόνον την ανάγκη και την χαρά που το YWCA της πόλεως θα προξενούσε σ' όλες τις νέες, είτε ήσαν από την Μικρά Ασία είτε από την κυρίως Ελλάδα».
Η πρώτη έδρα της ΧΕΝ ήταν η Χρυσή Σκάλα των Ανακτόρων, εκεί μπήκε για πρώτη φορά το μπλε τρίγωνο που συμβολίζει τον σκοπό της οργάνωσης, σε αυτήν τη σκάλα έγιναν οι συναντήσεις τους και η οργάνωση των πρώτων προγραμμάτων.
Ήταν μαθήματα ξένων γλωσσών στα αγγλικά και τα γαλλικά, λογιστικά, στενογραφία καθώς και ελληνικά για όσους δεν γνώριζαν γράμματα. Και όλα αυτά σε έναν χώρο με τέσσερα τραπέζια και έξι πάγκους και με εθελοντές δασκάλους που και αυτοί ήταν πρόσφυγες. Ξεκίνησε και ο αθλητισμός, βόλεϊ, μπάσκετ και τένις σε δανεικά γήπεδα. Οργανώθηκε και η πρώτη κατασκήνωση για νεαρά κορίτσια, ενώ μέσα σε έναν χρόνο τα μέλη της οργάνωσης είχαν φτάσει τα χίλια. Όσο η ΧΕΝ γινόταν γνωστή στην πρωτεύουσα, πολλές νέες Αθηναίες άρχισαν να συμμετέχουν στα προγράμματά της και έτσι άρχισαν να έρχονται σε επαφή οι προσφυγοπούλες με τις ντόπιες.
Δεν ήταν καθόλου εύκολο να εδραιωθεί μια οργάνωση στην αθηναϊκή κοινωνία. Υπήρχε σύγχυση και καχυποψία απέναντι σε καινούργιες ιδέες. Εκτός από την επανασύνδεση των οικογενειών που χάθηκαν στη Μικρασιατική Καταστροφή και την εξασφάλιση στέγης και εργασίας στις ξεριζωμένες Μικρασιάτισσες, ξεκίνησαν πρωτοπόρα προνοιακά μαθήματα κοπτικής, δακτυλογραφίας, ξένων γλωσσών και άθλησης καθώς και προγράμματα ψυχαγωγίας, αθλητισμού και κατασκηνώσεων.
Από τη δικτατορία του Μεταξά στην κόρη της Πηνελόπης Δέλτα
Το 1938 η ΧΕΝ καταργείται από τη δικτατορία Μεταξά. Μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ξεκινά πάλι από την αρχή, χωρίς στελέχη, χωρίς προσωπικό, χωρίς χρήματα, με πρωτεργάτρια όμως τη Σοφία Μαυρογορδάτου, κόρη της Πηνελόπης Δέλτα, γυναίκα με έμπνευση και ηγετικές ικανότητες. Εξασφάλισε στέγη, ολόκληρο κτίριο επτά ορόφων στο κέντρο της Αθήνας, στην οδό Αμερικής 11, εκεί που βρίσκεται και σήμερα η ΧΕΝ Αθήνας. Τα εγκαίνια του κτιρίου έγιναν το 1955 και πέντε χρόνια αργότερα η ΧΕΝ επεκτάθηκε και στο διπλανό κτίριο.
Οι δεκαετίες που ακολούθησαν έφεραν μεγάλες αλλαγές στην ελληνική κοινωνία. Ιδιαίτερα η δεκαετία του '60 είναι μία από τις πιο συγκλονιστικές της νεότερης ιστορίας. Πολιτικά και κοινωνικά κινήματα, έντονες κοινωνικές και πολιτικές ανατροπές, αλλαγές στη νοοτροπία, στα ήθη και τα έθιμα, ρήξεις και αμφισβητήσεις αλλά συγχρόνως αισιοδοξία και ελπίδα. Η φτώχεια και η ανεργία των αγροτικών περιοχών αναγκάζουν χιλιάδες πολίτες να μετακινηθούν στα αστικά κέντρα ή να μεταναστεύσουν σε υπερπόντιες χώρες ή στη δυτική Ευρώπη.
Σε αυτό το περιβάλλον η ΧΕΝ Αθηνών, με το βλέμμα στραμμένο στην κοινωνία, οργανώνει τις δράσεις και τα προγράμματά της με βάση τις πραγματικές ανάγκες της νέας γυναίκας και καταφέρνει να συμβάλει σημαντικά στην πρόοδο και ανάπτυξή της. 1.500 έως 1.800 άτομα περνούσαν καθημερινά την πόρτα της ΧΕΝ είτε για να παρακολουθήσουν ένα πρόγραμμα, είτε για να χρησιμοποιήσουν το εστιατόριο, την καντίνα ή τη βιβλιοθήκη.
Σπουδαίοι εκπαιδευτικοί όπως η Μαρία Χουρδάκη και ο Αλέξης Δημαράς είχαν την ευθύνη της λειτουργίας του εκπαιδευτικού τμήματος. Η ΧΕΝ Αθηνών γίνεται ευρύτερα γνωστή λόγω των εκπαιδευτικών και μορφωτικών της προγραμμάτων. Εκεί λειτούργησε η πρώτη Σχολή Βιβλιοθηκονομίας στην Ελλάδα, η οποία συνέβαλε στον πολλαπλασιασμό των βιβλιοθηκών στη χώρα που από κλειστές (μόνο σπουδαστές και λόγιοι γνώριζαν τη χρήση τους) μετατράπηκαν σε ανοικτές για το ευρύ κοινό. Παράλληλα λειτουργούσε η Σχολή Γραμματέων που έδωσε τη δυνατότητα σε εκατοντάδες νέα κορίτσια να αναζητήσουν εργασία και να αποκτήσουν οικονομική ανεξαρτησία.
Σε απόφοιτες δημοτικού, που μέχρι τη δεκαετία του '70 ήταν το ήμισυ του ελληνικού πληθυσμού, η ΧΕΝ προσέφερε τη δυνατότητα να αποκτήσουν επαγγελματικές γνώσεις για να ασκήσουν το επάγγελμα της μοδίστρας ή της κομμώτριας. Το ενδιαφέρον για τα συγκεκριμένα τμήματα ξεπερνούσε πάντα τις δυνατότητες της ΧΕΝ, γεγονός που φανέρωσε την ανάγκη των νεαρών κοριτσιών να ξεκινήσουν να εργάζονται επαγγελματικά από πολύ μικρή ηλικία.
Λειτουργούν εργαστήρια διακοσμητικής και τέχνης του βιβλίου, κεραμικής και ζωγραφικής, κοπτικής και ραπτικής. Στο εργαστήρι αυτό το ξενοδοχείο Χίλτον παρήγγειλε και ράφτηκαν 500 στολές των υπαλλήλων όταν ξεκίνησε τη λειτουργία του, ενώ χιλιάδες γυναίκες εκπαιδεύονται στο κέντημα, την υφαντική, τη μεταλλοτεχνία, το σμάλτο, το πλέξιμο, τη χειροτεχνία, αλλά και στη μαγειρική.
Για 20 χρόνια λειτουργεί Δημοτικό Σχολείο Ενηλίκων, αναγνωρισμένο από το υπουργείο Παιδείας, στο οποίο αποκτούν τις γνώσεις που στερήθηκαν στα πρώτα παιδικά τους χρόνια γυναίκες διαφόρων ηλικιών, ενώ ήταν το μοναδικό κέντρο εκμάθησης ξένων γλωσσών στην πρωτεύουσα, όπου διδάσκονταν οκτώ ξένες γλώσσες. Ενώ οι χώροι άθλησης και γύμνασης για τη γυναίκα στο κέντρο της Αθήνας ήταν ελάχιστοι, οι θέσεις του τμήματος Σωματικής Αγωγής έγιναν ανάρπαστες.
Το πρόγραμμα που μετέτρεψε τη ΧΕΝ σε χώρο Ανοικτού Πανεπιστημίου ήταν το «Διά βίου Επιμόρφωσις Ενηλίκων» που ξεκίνησε το 1968, με σκοπό να δώσει στη νέα γυναίκα τη δυνατότητα να ανανεώσει και να εκσυγχρονίσει τις γνώσεις της, ενώ παρελαύνουν σπουδαίοι συνθέτες και καλλιτέχνες στις βραδιές που οργανώνονται. Τα κορίτσια της επαρχίας έχουν εκεί στέγη, διαμονή, διατροφή, ασφάλεια και κυρίως τη δυνατότητα να ζουν σε ένα πολιτισμένο περιβάλλον.
Σε ένα από τα πρώτα εστιατόρια self-service της πρωτεύουσας μπορούν να βρουν καλής ποιότητας φαγητό. Σε διπλανό χώρο οργανώθηκε η λειτουργία δανειστικής βιβλιοθήκης με χιλιάδες τόμους.
Για να αντιμετωπίσει τις οικονομικές της ανάγκες η ΧΕΝ οργανώνει ποικίλες δράσεις και μπαζάρ με μεγάλη επιτυχία. Σήμερα, τα προγράμματά της εξακολουθούν να είναι ιδιαιτέρως δημοφιλή, οι εθελόντριες που τη στηρίζουν απίστευτα δραστήριες, τεχνολογικά ενήμερες και με προσανατολισμό στην έννοια της ισοτιμίας και στην εξάλειψη των διακρίσεων, στα προβλήματα του περιβάλλοντος, της ασφάλειας των τροφίμων, της υπογεννητικότητας, των μετακινήσεων πληθυσμών καθώς και του ρατσισμού.
Οι δράσεις της ΧΕΝ τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και στις τοπικές κοινωνίες έχουν κυρίως έμφυλη οπτική. «Tα δέκα χρόνια της κρίσης και ο Covid δημιούργησαν ψυχολογικές συνθήκες ώστε να πολλαπλασιαστούν τα περιστατικά έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας», λέει η κ. Μποζώνη. «Η χρήση του διαδικτύου έφερε θετικά αποτελέσματα, όσον αφορά την εξωστρέφεια και τη βελτίωση της άμεσης επικοινωνίας, ενημέρωσης και προσέγγισης. Με την εμπειρία και τη γνώση των 100 χρόνων να μετουσιώνει το εμπόδιο σε εφόδιο, βρισκόμαστε δυναμικά και δημιουργικά δίπλα στη γυναίκα, τα δικαιώματα και τις διεκδικήσεις της και στην κουλτούρα του εθελοντισμού και της αλληλεγγύης».
Πληροφορίες για τις δράσεις της ΧΕΝ Αθηνών μπορείτε να βρείτε εδώ