Στις 16 Απριλίου οι Τούρκοι πολίτες καλούνται να επιλέξουν ανάμεσα στο Ναι και στο Όχι σε ένα δημοψήφισμα με θέμα τη συνταγματική αναθεώρηση που θα ενισχύσει τις εξουσίες του Τούρκου Προέδρου Ταγίπ Ερντογάν. Παρόλο που το ποσοστό των αναποφάσιστων είναι αρκετά μεγάλο και οι νέοι 18-24 είναι αυτοί που θα κρίνουν το αποτέλεσμα, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν μικρή διαφορά υπέρ του Ναι, επιλογή που θα σημάνει αυτομάτως την καθιέρωση του προεδρικού συστήματος και την εδραίωση του Ταγίπ Ερντογάν στην εξουσία μέχρι και το 2029. Για τους περισσότερους αναλυτές το δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου και οι συνταγματικές αλλαγές θα επιφέρουν τη σουλτανοποίηση της γειτονικής χώρας, κρίνοντας την πολιτική επιβίωση του Ερντογάν αλλά και την ισχυροποίηση της θέσης του. Μεγάλο του όνειρο, να εξελιχθεί σε έναν δεύτερο Κεμάλ Ατατούρκ, αλλά με μια σημαντική διαφορά: την πλήρη «κατεδάφιση» του κοσμικού κράτους που δημιούργησε ο «πατέρας των Τούρκων». Πόσο καθοριστικό μπορεί να αποδειχτεί το συγκεκριμένο δημοψήφισμα; Θα επηρεαστούν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις; Είναι πιθανό να προκύψει ένας νέος σουλτάνος; Και ποια εικόνα επικρατεί αυτές τις μέρες στη γειτονική χώρα; Ζητήσαμε την άποψη του αναπληρωτή καθηγητή Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου Κώστα Υφαντή, ο οποίος από το 2012 είναι και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Kadir Has της Κωνσταντινούπολης και γνωρίζει πολύ καλά την εσωτερική κατάσταση στην Τουρκία.
— Τι κλίμα συναντήσατε αυτές τις μέρες στην Τουρκία;
Τους τελευταίους δύο μήνες το κλίμα είναι εξαιρετικά πολωμένο. Η συζήτηση υπέρ του Ναι είναι προφανώς ασύμμετρη και άνιση σε σχέση με αυτήν υπέρ του Όχι. Το Ναι το συναντάς παντού, σε αφίσες, σε πανό, σε συγκεντρώσεις και στους δρόμους. Το Όχι είναι σαν να μην υπάρχει, και κατά μία έννοια είναι και λογικό, διότι όποιος υποστηρίζει το Όχι είναι πολύ πιθανόν να κατηγορηθεί ως προδότης ή ότι προσβάλλει το έθνος. Η μάχη της προπαγάνδας είναι εντελώς άνιση.
Τίποτα δεν αποκλείεται, αν και ανήκω σε αυτούς που θεωρούν ότι οι εντάσεις στο Αιγαίο προκύπτουν από κακούς υπολογισμούς και εσφαλμένους χειρισμούς και από τις δύο πλευρές. Φαντάζομαι όμως ότι θα είναι πιο επικίνδυνο αν χάσει ο Τούρκος Πρόεδρος το δημοψήφισμα.
— Τι θα σημάνει η επικράτηση του Ναι ή του Όχι;
Σε μια πιθανή επικράτηση του Ναι, τα σενάρια είναι αρκετά. Σίγουρα, θα παίξει μεγάλο ρόλο ακόμη και η διαφορά ανάμεσα στις δύο επιλογές. Αν επιβεβαιωθούν οι δημοσκοπήσεις κι έχουμε οριακή επικράτηση του Ναι, δεν γνωρίζω αν τα προβλήματα θα λυθούν ή θα γίνουν περισσότερα. Διότι ναι μεν ο Ερντογάν θα έχει επικρατήσει, αλλά θα έχει δημιουργηθεί κάποιου είδους αμφισβήτηση. Και νομίζω πως εκεί οφείλεται η πόλωση των τελευταίων μηνών, προκειμένου να δημιουργηθεί μία όσον το δυνατόν μεγαλύτερη διαφορά. Έτσι εξηγείται και πώς, ξαφνικά, απέκτησαν μεγάλη σημασία οι ψήφοι της τουρκικής διασποράς στην Ευρώπη. Επίσης, θα υπάρξει μια σημαντική πολιτειακή αλλαγή, κινούμενη προς μια κατεύθυνση αντιδημοκρατική. Δεν θα μπορούμε να μιλάμε για ένα προεδρικό σύστημα όπως αυτό των Ηνωμένων Πολιτειών ή της Γαλλίας, που θέλει να επικαλείται ο Τούρκος Πρόεδρος. Το προεδρικό σύστημα που θα προκύψει μετά την επικράτηση του Ναι θα συγκρίνεται με εκείνα των χωρών του τρίτου κόσμου και των αντιδημοκρατικών καθεστώτων. Με μια επίφαση δημοκρατική θα νομιμοποιηθεί ένα κράτος πλειοψηφίας, όπου η μειοψηφία δεν θα έχει καθόλου δικαιώματα, ώστε να εκφράσει τη διαφορετική άποψη. Αυτομάτως, θα υπάρξει στοχοποίηση της άλλης πλευράς, της οποιασδήποτε άλλης πλευράς, πέραν αυτής που θα πρεσβεύει την άποψη του Ταγίπ Ερντογάν. Αναμφίβολα, θα επιταχυνθεί η αντιδημοκρατική διολίσθηση της γειτονικής χώρας. Δεν θα υπάρχει κανένα θεσμικό αντίβαρο. Στην περίπτωση της επικράτησης του Όχι, τα σενάρια είναι παρακινδυνευμένα. Πιθανόν να μην αλλάξουν πολλά, αλλά κρίνω ότι σε σύντομο χρονικό διάστημα ο Τούρκος Πρόεδρος θα επιχειρήσει και πάλι να προχωρήσει σε δημοψήφισμα, έως ότου πετύχει τον σκοπό του. Επιπλέον, θεωρώ ότι με την επιλογή του Όχι ο Ερντογάν θα είναι εξαιρετικά απρόβλεπτος, έχοντας ήδη μια εμπειρία από τη μέχρι τώρα πολιτική του τακτική.
Πιθανόν να επιβεβαιωθούν όλοι αυτοί που υποστηρίζουν ότι η συγκρουσιακή πολιτική έχει να κάνει με τις εσωτερικές ανάγκες. Ο Ερντογάν έχει εκτεθεί τόσο πολύ, που δεν νομίζω ότι τον ενδιαφέρει να επιστρέψει στην ηρεμία της προηγούμενης περιόδου στο πεδίο των εξωτερικών σχέσεων. Πιστεύω ότι πέρα από τα εσωτερικά ζητήματα που ικανοποιεί η εθνικιστική έξαρση, επιχειρεί και μια στρατηγική που κινείται στην κατεύθυνση του επαναπροσδιορισμού του αφηγήματος της πολιτικής της Τουρκίας. Τίποτα δεν αποκλείεται, αν και ανήκω σε αυτούς που θεωρούν ότι οι εντάσεις στο Αιγαίο προκύπτουν από κακούς υπολογισμούς και εσφαλμένους χειρισμούς και από τις δύο πλευρές. Φαντάζομαι όμως ότι θα είναι πιο επικίνδυνο αν χάσει ο Τούρκος Πρόεδρος το δημοψήφισμα.
— Πώς διαγράφεται το μέλλον στη γειτονική χώρα, αν ο Ερντογάν εξελιχθεί σε νέο σουλτάνο;
Αν κερδίσει το δημοψήφισμα, ο Ταγίπ Ερντογάν θα γίνει ο απόλυτος κυρίαρχος. Οι συνταγματικές μεταρρυθμίσεις τις οποίες καλείται ο τουρκικός λαός να επιλέξει τον καθιστούν τον απόλυτο κοινοβουλευτικό μονάρχη. Η διάκριση των εξουσιών τελειώνει, η εκτελεστική εξουσία θα μονοπωλείται από τον Πρόεδρο, το Κοινοβούλιο θα αποκτήσει διακοσμητικό χαρακτήρα, η Δικαιοσύνη θα ελέγχεται και το κράτος δικαίου θα αποτελεί παρελθόν. Η κοινοβουλευτική δημοκρατία, όπως τη γνωρίζουμε στον δυτικό κόσμο, στην Τουρκία δυστυχώς τελειώνει.
To άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO