Πριν από κάποια χρόνια, λίγες μέρες πριν ανέβω στο αεροπλάνο για Ελλάδα από την Μπογκοτά αγόρασα κάποια παλιά γυναικεία περιοδικά των ’70s για να διαβάσω στο ταξίδι – ρετρό μόδα και Λατινοαμερικάνοι σταρ στα νιάτα τους, μια συνέντευξη της νεαρής τότε σταρ σαπουνόπερας Βερόνικα Κάστρο (που αργότερα λατρεύτηκε και στην Ελλάδα), συνταγές για φιλέτα με σος μαδέρα και τούρτες-υπερπαραγωγή και διαφημίσεις για χρωματιστά παπούτσια-πλατφόρμες. Και, ξαφνικά, πάγωσα. Στο οπισθόφυλλο ενός, ημερομηνίας 1978, υπήρχε μια διαφήμιση για μια αλυσίδα με ηλεκτρικά είδη κι ένας κατάλογος των πόλεων όπου η εταιρεία είχε παραρτήματα – ανάμεσα σε αυτές και το Αρμέρο.
Ανατρίχιασα όταν κατάλαβα πως αυτό το μέρος δεν υπήρχε πια. Και όμως, σε αυτή την πόλη-φάντασμα, σε αυτό το μέρος όπου η φύση προσπαθεί για σχεδόν τρεις δεκαετίες να καλύψει τα σημάδια του θανάτου, κάποιος επέστρεφε κάποτε σπίτι του χαρούμενος, με μια καινούργια τηλεόραση. Άρχισα να ψάχνω την ιστορία και επισκέφτηκα το μέρος. Προς μεγάλη μου έκπληξη δεν ειναι εγκαταλλελειμενο αλλά έχει στηθεί μια μικρή τουριστική βιοτεχνία πάνω στα ερείπια με πωλητές να πουλάνε τα πάντα απο dvd με το χρονικό του τρόμου, νερά, γλυκά, αρέπες (πιτακια απο καλαμπόκι) και αναμνηστικά της Ομάιρα.
Το Αρμέρο ήταν μια πόλη 30.000 περίπου κατοίκων στην επαρχία της Τολίμα στην Κολομβία. Ήταν μια πλούσια πόλη, υπεύθυνη για το ένα πέμπτο της αγροτικής παραγωγής της χώρας, καθώς ήταν η κύρια πηγή παραγωγής ρυζιού της Κολομβίας, έβγαζε σόργο, καλαμπόκι, ένα μεγάλο μέρος του βαμβακιού που επεξεργάζονταν σε τοπικά εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας και είχε και καλλιέργειες καφέ. Αυτός ο πλούτος και η εύφορη γη οφείλονταν στο ηφαιστειακό έδαφος. Το Αρμέρο ανήκε στην ευρύτερη ζώνη γύρω από το ηφαίστειο Nevado del Ruiz και βρισκόταν σε μια κοιλάδα, περιστοιχισμένο από βουνά και ποτάμια – το ηφαίστειο απείχε 48 χιλιόμετρα από την πόλη και 169 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα της Κολομβίας, την Μπογκοτά. Ήταν η τρίτη μεγαλύτερη πόλη στην Tολίμα. Η πόλη ήταν όμορφη, με καλοσχεδιασμένη ρυμοτομία, μεγάλους δρόμους, πλούσια σπίτια, μουσείο, καθεδρικό, νοσοκομείο και όμορφα δημόσια κτίρια.
Αυτή η ευμάρεια και η ανάπτυξη ήταν οι κύριοι λόγοι που συντέλεσαν στον θάνατο των περισσότερων κατοίκων, καθώς, λόγω του φόβου απώλειας αυτού ακριβώς του πλούτου, πείστηκαν από μια καλά οργανωμένη εκστρατεία παραπληροφόρησης της κυβέρνησης και των ΜΜΕ να μην εγκαταλείψουν το μέρος, ακόμα και όταν όλα φώναζαν για το αντίθετο. Οι πολιτικοί, οι άρχοντες του τοπου και ο παπάς τους επεισαν να παραμεινουν στα σπίτια τους ακομα και οταν ολα έδειχναν πως έπρεπε να φυγουν, ακομα και οταν συγγενεις και φιλοι απο τα γειτονικα χωριά έπαιρναν τηλέφωνο τρομοκρατημένοι προσπαθώντας να ενημερώσουν την τελευταια στιγμή για την απειλή που έφτανε.
Στο παρελθόν, η πόλη είχε καταστραφεί από ηφαιστειακή έκρηξη το 1595 και από λασπορροές (lahar) το 1845. Η έκρηξη του 1595 στοίχισε τη ζωή σε 636 ανθρώπους. Το 1845, κατά τη διάρκεια μιας εκδήλωσης, 1.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν από σεισμό που ήταν αποτέλεσμα λασπορροής κοντά στον ποταμό Μαγκταλένα. Όμως, αυτά συνέβησαν πολλά χρόνια πριν και τα θύματα δεν ήταν τόσο πολλά...
Η τραγωδία του Aρμέρο (Tragedia de Armero) ήταν μία από τις σημαντικότερες συνέπειες της έκρηξης του ηφαιστείου Nevado del Ruiz στην Τολίμα της Κολομβίας, στις 13 Νοεμβρίου του 1985. Μετά από 69 χρόνια λήθαργου το ηφαίστειο εξερράγη, σκοτώνοντας 24.000 από τους 30.000 κατοίκους και καταστρέφοντας μεγάλο μέρος απο την οικονομία της χώρας. Η διαχείριση της κρίσης έβλαψε ανεπανόρθωτα το τουριστικό προφίλ της Κολομβίας. Η κυβέρνηση είχε προειδοποιηθει από πολλούς επιστήμονες, από το Γεωλογικό Ινστιτούτο της χώρας και από οργανώσεις μελέτης ηφαιστείων, Κολομβιανές και ξένες να εκκενώσει την περιοχή όταν τον Σεπτέμβριο του 1985 εντοπίστηκε ηφαιστειακή δραστηριότητα. Ο δήμαρχος της πόλης συχνά έκανε αναφορές ζητώντας απαντήσεις, αλλά αυτές αγνοήθηκαν. Κάποιοι, σε κάποια γραφεία στην Μπογκοτά, υπολόγισαν πως η παύση της οικονομικής δραστηριότητας θα ήταν πιο δραματική από μερικούς, όπως νόμιζαν, θανάτους. Εαν η πόλη τελικά απειλούταν αυτο πιστευαν πως θα αφορουσε κάποιες φτωχογειτονιές στα περίχωρα και μετά όλα θα επέστραφαν όπως πριν. Φυσικά, δεν μπορούσαν να υπολογίσουν το τι συνέβη...
Τη νύχτα της 13ης Νοεμβρίου του 1985 πυροκλαστικές ροές ξέσπασαν από τον κρατήρα του ηφαιστείου με αποτέλεσμα να λιώσουν οι παγετώνες του βουνού, στέλνοντας τέσσερα τεράστια lahars (μείγμα λάβας και μπάζων που προκαλείται από κατολισθήσεις και ροές συντριμμιών, κάτι σαν υγρό τσιμέντο) προς τα κάτω, στις πλαγιές του ηφαιστείου, με ταχύτητα 70 χιλιόμετρα την ώρα. Τα lahars επιταχύνθηκαν όταν ενώθηκαν με τα έξι μεγάλα ποτάμια στη βάση του ηφαιστείου. Το κύμα έπληξε την πόλη του Aρμέρο, σκοτώνοντας τους περισσότερους κατοίκους του και μετατρέποντας σε λιγοτερο απο μια ώρα μια πόλη-κόσμημα σε έναν γιγάντιο βάλτο. Αρκετοί πέθαναν με τραγικό τρόπο τις επόμενες μέρες, με τα μέλη τους παγιδευμένα στα μπάζα των σπιτιών τους, βλέποντας τα ελικόπτερα να πετάνε από πάνω τους, χωρίς να μπορεί κανείς να τους ελευθερώσει – απλώς τους τραβούσαν βίντεο. Ανάμεσα τους και η μολις 13 ετών Omayra Sanchez που επέζησε τρεις ημέρες παγιδευμένη και έγινε το σύμβολο της τραγωδίας στην διάσημη και αμφιλεγόμενη φωτογραφία του Frank Fournier. Πλάνα και φωτογραφίες της Omayra, που έγινε και το πιο γνωστό θύμα της τραγωδίας, δημοσιεύτηκαν σε όλο τον κόσμο. Σημερα το βίντεο οπου αποχαιρετά τους γονείς της παίζεται ξανά και ξανά στον τάφο της. Το μηχάνημα που θα στράγγιζε το νερό και που απεγνωσμένα ζητούσαν οι διασωστες και ίσως της έσωζε την ζωή έφτασε πολύ αργά όταν η κοπέλα είχε πεθάνει απο γάγγραινα. Λένε πως είναι αγία και στήθηκε δίπλα στο τάφο της ένα μνημείο απο παιδικά παιχνίδια, φτηνά εφηβικά κοσμήματα και αναμνηστικές πλάκες απο κόσμο που της ζήτησε χάρες και πραγματοποιήθηκαν. Εβαλα ενα κολιέ με χαντρες απο καρπους στο μνημείο και της άναψα ενα κερί αν και η εμπορευματοποιηση του θανάτου σε κανει να νιωθεις αμηχανα.
Τα θύματα σε άλλες γειτονικές πόλεις, ιδιαίτερα στην Chinchiná, ανέβασαν τον συνολικό αριθμό των νεκρών σε 24.000 περίπου. Άλλες φωτογραφίες των lahars και των συνεπειών της καταστροφής τράβηξαν την προσοχή παγκοσμίως και οδήγησαν σε διαμάχη σχετικά με τον βαθμό στον οποίο η κυβέρνηση της Κολομβίας ήταν υπεύθυνη για την καταστροφή. Ένα πανό σε μια ομαδική κηδεία στο Ιβαγέ έγραφε: ''Το ηφαίστειο δεν σκότωσε 22.000 άτομα. Η κυβέρνηση τούς σκότωσε''. Λιγες μέρες πριν μια ομάδα ανταρτών του νόμιμου πλέον κόμματος Μ19 είχε καταλάβει το κεντρικό δικαστήριο της Μπογκοτά, ακολούθησε μάχη με θύματα και έτσι η βοήθεια στο Αρμέρο καθυστερησε πολύ καθως ο στρατος έμεινε στην πρωτευουσα οπως και πολλά σωστικά συεργεια.
Οι προσπάθειες διάσωσης εμποδίστηκαν από τη σύνθεση της λάσπης, εξαιτίας της οποίας ήταν σχεδόν αδύνατο να κινηθεί κάποιος μέσα σε αυτή χωρίς να κολλήσει. Κατοικοι απο τα γύρω χωριά ετρεξαν να βοηθήσουν αλλα επέστρεψαν τρομοκρατημενοι πισω καθώς τα ξεχειλισμένα ποτάμια που μετέφεραν μπαζα και πτωματα ανθρώπων και ζωων απαγορευαν την προσβαση για ωρες. Τα πρώτα συνεργεία έφτασαν τελικά στο Aρμέρο δώδεκα ώρες μετά την έκρηξη, όταν πολλοί από τους σοβαρά τραυματισμένους ήταν ήδη νεκροί. Οι διασώστες βρήκαν ένα τοπίο που αποτελούταν από πεσμένα δέντρα, παραμορφωμένα ανθρώπινα σώματα και σωρούς από συντρίμμια. Στο you tube υπάρχουν πολλά βιντεο με σοκαριστικές εικόνες που δειχνουν σκυλιά και γουρούνια να τρώνε πτώματα, συγγενεις να αγκαλιάζουν ακέφαλα σώματα και ανθρώπους παγιδευμενους στην λάσπη ή να ουρλιάζουν γυμνοί τρεχοντας στα ερειπια - καλο θα ηταν να μην ειχαν ανεβει καν.
Ηταν η δεύτερη πιο θανατηφόρα ηφαιστειακή καταστροφή του 20ού αιώνα και το τέταρτο πιο θανατηφόρο ηφαιστειακό γεγονός που καταγράφεται από το 1500 μ.Χ. Ήταν μια προβλέψιμη καταστροφή που επιδεινώθηκε από την άγνοια του κόσμου όσον αφορά την ιστορία του ηφαιστείου αλλά και απο την συνειδητή αποπειρα να τους πείσουν να μείνουν εκεί. Ενας χάρτης που έδειχνε την πιθανή πορεία του λάχαρ εκτυπώθηκε σε πράσινο αντί για κόκκινο χρώμα πριν διανεμηθει στους κατοικους χωρις αλλες εξηγησεις. Οι γεωλόγοι και οι άλλοι εμπειρογνώμονες που είχαν προειδοποιήσει τις Αρχές και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης σχετικά με τον κίνδυνο κατά τη διάρκεια των εβδομάδων και των ημερών που προηγήθηκαν της έκρηξης (μερικοι ακομα και ένα χρόνο πριν) αντιμετωπιστηκαν ως γραφικοι.
Την ημέρα της έκρηξης έγιναν αρκετές προσπάθειες εκκένωσης και μια απο τον Ερυθρο Σταυρο στις 9 το βράδυ, αλλά μια καταιγίδα περιόρισε την επικοινωνία. Οι πιο πολλοί έμειναν στα σπίτια τους, κατόπιν εντολής, πιστεύοντας ότι η έκρηξη είχε τελειώσει. Ο θόρυβος από την καταιγίδα ίσως εμπόδισε πολλούς να ακούσουν τους ήχους από το Ruiz παρα μόνο όταν ήταν πολύ αργά. Ο δήμαρχος που οι αποπειρες του να πεισει τους πολιτικούς να κάνουν κάτι είχαν πέσει στο κενο πείστηκε και ο ιδιος να μεινει και καθυσύχαζε τον κοσμο στο ράδιο που επαιζε τραγούδια και κατέγραψε στον αερα την τελευταια του φράση ''Αυτο είναι αληθεια τεράστιο!''.
Μια απο τις τις πιο ενδιαφέρουσες φωτογραφιες ειναι αυτή με τον εξαντλημένο διασωστη δίπλα στην Ομάιρα οπως και αυτή με τον Πάπα Ιωάννη Παυλο ΙΙ να γονατίζει μπροστά στον σταυρό για τα θύματα.
Η τελευταία πράξη του δράματος παιχτηκε με τα ''χαμένα παιδιά του Αρμέρο''. Οποιο παιδί βρέθηκε χωρίς συγγενείς σε νοσοκομείο δόθηκε με συνοπτικές διαδικασίες για υιοθεσία ακόμα και εκτός της χώρας χωρίς να γίνει προσπάθεια να ενωθεί με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας του. Aκόμα και σημερα εμφανίζονται άνθρωποι απο Ευρωπη και ΗΠΑ που ψάχνουν τους δικούς τους. Αυτή η απάνθρωπη πράξη ήταν ισως προς το συμφέρον των παιδιών αλλά στέρησε μια τραυματισμένη κοινότητα απο την ελπίδα. Το Αρμέρο δεν ξανακτίστηκε ποτέ. Οι επιζώντες έκτισαν ενα μικρο χωριο δίπλα το Guayabal - Armero. Τα αλλοτε ομορφα κτίρια του Αρμέρο στεκουν ακομα με τα ονοματα των οικογενειών που ζουσαν και χαθηκαν εκει γραμμενα στους τοιχους. Τα φτωχοτερα σπιτια απλα εξαφανιστηκαν και απο τον καθεδρικο του Αγιου Λαυρεντιου έμεινε μονο ενα κομμάτι του τρουλου. Ο Παπας Ιωάννης Παυλος ΙΙ κύρηξε την πολη που πια ειναι ενα απο τα μεγαλυτερα νεκροταφεια του κοσμου σε ιερο τοπο. Περπατωντας αναμεσα στους ταφους ειναι σχεδον χαρουμενο να βλέπεις ημερομηνιες νωρίτερα απο την 13η Νοέμβρη του 1985 αν και δεν ειναι πολλές αυτές.
Η ερώτηση βέβαια είναι γιατί οι κάτοικοι δεν έφυγαν. Ακόμα και όταν η στάχτη νωρίς το απόγευμα είχε καλύψει τα σπίτια τους οι κάτοικοι άκουσαν την κυβέρνηση που τους έλεγε να μείνουν σπίτι ενώ η σωτηρία ήταν μόλις μιας ώρας περπάτημα. Κάποιος ψυχολόγος που μελέτησε την συμπεριφορά των κατοίκων κατέληξε στο οτι οι άνθρωποι προτιμούν να μείνουν στην ασφαλεια αυτού που γνωρίζουν ακόμα και όταν απειλούνται παρά να ρισκάρουν το άγνωστο. Ειδικά οταν κάποιος που εμπιστεύονται δεν ενθαρρύνει τέτοιες αποπειρες ελευθεριας. Προτίμησαν λοιπον την οικεια ψευδαισθηση πως ολα πηγαιναν καλά απο το να πιστέψουν τα ιδια τους τα μάτια... Κανείς υπεύθυνος δεν τιμωρήθηκε ποτέ. Στο Αρμέρο μπορεί κανεις να δει φωτογραφιες απο άλλοτε χαρούμενες στιγμές με τον κοσμο να κάνει πικ νικ στο ποτάμι και απο γιορτές. Τα κειμήλια που σώθηκαν και οι ιστοριες επιζώντων προβαλλονται απο το προτζεκτ Armando Armero που προσπαθεί να φυλάξει την μνήμη του τοπου σωζοντας τα ελαχιστα αντικειμενα και τις φωτογραφιες που απεμειναν.
Ο τοτε προεδρος της Κολομβίας ζει πλέον ήρεμος σε μια ιστορική επαρχιακή πόλη σε ένα διατηρητέο σπιτι.
Το Nevado del Ruiz έχει εκραγεί αρκετές φορές μετά την καταστροφή και συνεχίζει να απειλεί μέχρι και 500.000 ανθρώπους που ζουν κατά μήκος των περιοχών Combeima, Chinchiná, Coello - Toche και Guali. Για να αντιμετωπίσει τήν απειλή, η Κολομβιανή κυβέρνηση δημιούργησε μια εξειδικευμένη υπηρεσία που προωθεί τη διάγνωση των φυσικών απειλών. Το Γεωλογικό Ινστιτούτο των ΗΠΑ δημιούργησε, επίσης, το Πρόγραμμα Βοήθειας Ηφαιστειακών Καταστροφών και την Ομάδα Βοήθειας Ηφαιστειακής Κρίσης. Επιπλέον, πολλές από τις πόλεις της Κολομβίας έχουν προγράμματα για την ευαισθητοποίηση σε θέματα φυσικών καταστροφών και για την προστασία των ανθρώπων από αυτές. Στην περιοχή του Nevado del Ruiz ιδίως, οι ντόπιοι έχουν γίνει καχύποπτοι όσον αφορά την ηφαιστειακή δραστηριότητα: όταν το ηφαίστειο εξερράγη το 1989, πάνω από 2.300 άνθρωποι που ζουν γύρω από αυτό απομακρύνθηκαν. Οταν υπήρχαν ενδείξεις για μια πιθανή έκρηξη το 2012 οι κάτοικοι έβαλαν τα στοιχεία των παιδιών πάνω τους απο φοβο μην γινει παλι το ιδιο.
Και δυο τραγούδια για μια ιστορια που γράφτηκε ''με πονο και αίμα'' ενώ ο Κύριος ''απέστρεφε το βλέμμα εκείνη τη νύχτα''.