Ω! κι η νύχτα ακόμη , η νύχτα, όταν ο άνεμος πλημμυρισμένος από άπειρο,
στο πρόσωπο μας δέρνει, η νύχτα, η λαχταρισμένη νύχτα,
η ήρεμα απογοητευμένη που κοπιαστική θα ‘ναι στην ήρεμη καρδιά,
σε ποιόν δε θα έμενε ;
Πιο αλαφριά να ‘ναι για τους ερωτευμένους ;
Αχ! Τη μοίρα τους κρύβουν ο ένας απ’ τον άλλον.
Δεν το έμαθες ακόμη; Το κενό να πετάξεις απ’ την αγκαλιά σου
μέσα στους χώρους που ανασαίνουμε
και τα πουλιά ίσως μ’ ένα παθητικότερο πέταγμα
τον φαρδεμένο αέρα να αιστανθούνε .
(απόσπασμα από την πρώτη Ελεγεία του Ντουίνο)
Το 1910 ο Ρίλκε ταξίδεψε στη Δαλματία, στη Βόρεια Αφρική και στην Αίγυπτο. Κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο εγκαταστάθηκε στο Μόναχο. Τότε δημοσίευσε και τα αριστουργήματά του Ελεγείες του Ντουίνο (Duineser Elegien, 1911 - 1922), που άρχισε να γράφει κατά τη διάρκεια της παραμονής του στον Πύργο του Ντουίνο της Δαλματίας, κοντά στη Τεργέστη, και τα Σονέτα στον Ορφέα (Sonette an Orpheus, 1922), εμπνευσμένα από τον θάνατο ενός νεαρού κοριτσιού. Με τα δυο αυτά του έργα, με τον πλούσιο λυρισμό τους, το υμνητικό ύφος και την όρεξη για ζωή, ο Ρίλκε έφθασε στο αποκορύφωμα του ποιητικού του έργου.
Ο θάνατος είναι η αθέατη σε μας πλευρά της ζωής, αυτή που έχει αποστρέψει το πρόσωπο: οφείλουμε να επιχειρούμε την μεγαλύτερη δυνατή συνειδητότητα της ύπαρξής μας, που (με φυσικότητα) ενοικεί και στους δύο αυτούς τομείς με τα δυσδιάκριτα μεταξύ τους όρια, τρέφεται ανεξάντλητα και από τους δύο...
Οι δέκα αυτές ποιητικές συνθέσεις, που αποτελούν τις Ελεγείες, γράφτηκαν πριν, κατά και μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και έτσι φέρουν τη σφραγίδα της αγωνίας του σύγχρονου ανθρώπου του οποίου τα θαυμαστά επιτεύγματα κατέληξαν σε ένα αιματηρό αδιέξοδο. Τις δημιουργούσε για δέκα ολόκληρα χρόνια από τον Ιανουάριο του 1912 μέχρι το 1922.
Μέσα από τον θρήνο αναδεικνύεται ο αξεπέραστος ύμνος στην ομορφιά αλλά και η απόλυτη κατάφαση υπέρ της ανθρώπινης ζωής. Ο Ρίλκε ανανεώνει όλη τη μεγάλη γερμανική ποιητική παράδοση, και ο ευρωπαϊκός λυρισμός φτάνει στο απόγειό του.
Μέσα σε αυτό το λυρικό θαύμα της ποίησής του, υπάρχει το ανθρώπινο συναίσθημα, ο φόβος της απώλειας, η αδυναμία της στιγμής. Είναι ένα έργο που αφιέρωσε στην αρχόντισσα Μαρί φον Τουρν ουντ Τάξις – Χοενλόε. Με την αριστουργηματική του ποίηση κερδίζει διεθνή φήμη. Η γερμανόφωνη ποίηση βρίσκεται στο αποκορύφωμά της. Ο Στέφαν Τσβάιχ κάνει λόγο για «άπειρο τέντωμα της γλώσσας, που χρειάστηκε να υπερβεί τα όριά της και να καμφθεί ως τις απύθμενες αβύσσους της», τοποθετώντας τον Ρίλκε, στο ίδιο επίπεδο με τους Φρίντριχ Χέλντερλιν και Νοβάλις.
"Στις Ελεγείες κατάφαση της ζωής και κατάφαση του θανάτου αποδεικνύονται ένα. Η παραδοχή του ενός αλλά όχι του άλλου θα αποτελούσε παρακώλυση, που θα απέκλειε εντέλει κάθε έννοια απεριόριστου – αυτό είναι το βίωμα και η πανηγυρική διατύπωση των Ελεγειών. Ο θάνατος είναι η αθέατη σε μας πλευρά της ζωής, αυτή που έχει αποστρέψει το πρόσωπο: οφείλουμε να επιχειρούμε την μεγαλύτερη δυνατή συνειδητότητα της ύπαρξής μας, που (με φυσικότητα) ενοικεί και στους δύο αυτούς τομείς με τα δυσδιάκριτα μεταξύ τους όρια, τρέφεται ανεξάντλητα και από τους δύο... Η αληθινή μορφή του βίου περνά μέσα από τις δύο επικράτειες, το αίμα στην μέγιστη τροχιά του τις διασχίζει και τις δύο: δεν υφίσταται ούτε εδώ ούτε επέκεινα παρά η μεγάλη ενότητα, όπου ενοικούν πλάσματα που μας υπερβαίνουν, οι «άγγελοι». Ας θέσουμε το πρόβλημα της αγάπης εντός του ιερού τώρα πλέον κόσμου, του κατ' αυτόν τον τρόπου διευρυμένου κατά το μεγαλύτερό του ήμισυ, τώρα για πρώτη φορά ολόκληρου" γράφει ο Ρίλκε σε μια επιστολή του προς τον Βίτολντ Χούλεβις.
Αποσπάσματα από τα σπουδαία αυτά ποιήματα του Ρίλκε και το "Ρέκβιεμ για μια φίλη", σε ένα θεατροποιημένο αναλόγιο θα παρουσιαστούν σε νέα μετάφραση και σκηνοθετική επιμέλεια του Βίκου Ναχμία. Θα τα διαβάσουν τρεις ηθοποιοί, η Όλια Λαζαρίδου, η Αμαλία Μουτούση, και η Μαρίσσα Τριανταφυλλίδου σε ένα αναλόγιο μιας ώρας στο θέατρο Σφενδόνη 1, 2 και 8 Δεκεμβρίου.
«Είναι μια πολύ παλιά αγάπη με την ποίηση του Ρίλκε και στις προηγούμενες συνεργασίες μου με την Αμαλία, την Όλια και την Μαρίσσα για τις ανάγκες του στούντιο προετοιμασίας μας για τα έργα που κάναμε χρησιμοποιούσα κάθε φορά αυτά τα ποιήματα γιατί έχουν μέσα όλα αυτά τα στοιχεία που χρειαζόμουν σαν όχημα εργασίας για οτιδήποτε άλλο κάνω. Τα χρησιμοποιούσα γιατί είναι σπουδαία η στίξη της γραφής, είναι τόσο σπουδαία τα ποιήματα ανεξάρτητα κάθε άλλου χαρακτηρισμού, από τα πιο σπουδαία του 20ου αιώνα και της μεγάλης γερμανικής ποίησης», μας λέει ο σκηνοθέτης της παράστασης Βίκος Ναχμίας.
«Έχουμε δουλέψει όλες τις ελεγείες και έχουμε κάνει μια επιλογή ώστε να υπάρχει μια χρονική οικονομία στο ακρόαμα. Το "Ρέκβιεμ για μια φίλη» το λέει η Αμαλία. Αυτό είναι το σκηνικό σχήμα».
Το 1900 ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε συναντά τη ζωγράφο Πάουλα Μόντερσον - Μπέκερ στην αποικία καλλιτεχνών Βορπσβέντε και συνδέεται αμέσως μαζί της με δυνατή φιλία. Το 1907 η ζωγράφος πεθαίνει απρόσμενα σε ηλικία μόλις 31 ετών. Ο Ρίλκε θα γράψει γι' αυτήν, ένα χρόνο μετά, το "Ρέκβιεμ για μια φίλη". Ο ποιητής αναθυμάται, θρηνεί, συνομιλεί με τη νεκρή φίλη, πάνω από όλα όμως στοχάζεται πάνω στα θέματα του θανάτου, της ζωής, της καλλιτεχνικής δημιουργίας, της φιλίας και του έρωτα, δημιουργώντας ένα συγκλονιστικό ποιητικό κείμενο. Λίγες μέρες μετά την ολοκλήρωση του ποιήματος, ο Ρίλκε γράφει ένα δεύτερο ρέκβιεμ αφιερωμένο στη μνήμη του νεαρού ποιητή Βολφ Γκραφ φον Κάλκροϊτ, που είχε αυτοκτονήσει δυο χρόνια πριν, και αποστέλλει αμέσως τα δύο κείμενα στον εκδότη του, εκφράζοντας την επιθυμία να εκδοθούν μαζί σε έναν μικρό τόμο -επιθυμία που πραγματοποιείται την αμέσως επόμενη χρονιά (1909).
Info:
Θέατρο Σφενδονή
Δύο σπουδαία ποιήματα του Ρίλκε: "Οι Ελεγείες του Ντουίνο" και το "Ρέκβιεμ για μια φίλη"
1, 2 & 8 Δεκεμβρίου, 9 μ.μ.
Μετάφραση και σκηνοθετική επιμέλεια: Βίκος Ναχμίας
Διαβάζουν: Όλια Λαζαρίδου, Αμαλία Μουτούση, Μαρίσσα Τριανταφυλλίδου.
σχόλια