Το τέλος του Βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας;

Το τέλος του Βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας; Facebook Twitter
Όσο κι αν η γραφή της Αλεξίεβιτς υποδεικνύει μια περιγραφική δεινότητα που ενδεχομένως να ακραγγίζει τα φιλοσοφικά γραπτά του Μπέρτραντ Ράσσελ -άλλου κατόχου του Νόμπελ- σε καμία περίπτωση δεν συνιστά λογοτεχνία.Το παραδέχεται και η ίδια...
3


Είναι σίγουρα παρήγορο για μια γυναίκα που γράφει από την πρώτη γραμμή της εμπειρίας −πολεμικά βιώματα και τραύματα− να κατακτά την ύψιστη διάκριση ενός Νόμπελ. Ακόμα περισσότερο όταν η γυναίκα αυτή υπηρετεί με συνέπεια, σπουδή και περίσσιο θάρρος την αποστολή της, που είναι η ερευνητική δημοσιογραφία. Για τη Σβετλάνα Αλεξίεβιτς το Νόμπελ δεν μπορεί παρά να επιβραβεύει μια σειρά από εξονυχιστικές έρευνες που, σε πολλές περιπτώσεις, έθεσαν σε κίνδυνο την ίδια της τη ζωή. Επιπλέον, ένα τόσο σημαντικό βραβείο αναγνωρίζει στα βιβλία της την ανίχνευση μιας περίτεχνης γραφής που ξεπερνά τα όρια της τεκμηριωτικής δημοσιογραφίας. Τι σχέση έχουν, όμως, όλα αυτά με τη λογοτεχνία;


Ενδεχομένως καμία. Και σίγουρα καμία απολύτως με το Νόμπελ, που για πρώτη φορά φαίνεται να ακυρώνει την ίδια του την ύπαρξη, καταργώντας οριστικά την οντολογική του ταυτότητα: την ανάδειξη του ύψιστου σκοπού της λογοτεχνίας. Όσο κι αν η γραφή της Αλεξίεβιτς υποδεικνύει μια περιγραφική δεινότητα που ενδεχομένως να ακραγγίζει τα φιλοσοφικά γραπτά του Μπέρτραντ Ράσελ −άλλου κατόχου του Νόμπελ−, σε καμία περίπτωση δεν συνιστά λογοτεχνία. Το παραδέχεται και η ίδια: «Είναι πιθανό, αν ζούσα στον 19ο αιώνα, να είχα γίνει λογοτέχνης, αλλά είναι διαφορετικές οι ανάγκες στον σύγχρονο κόσμο». Τι πιο υποτιμητικό από αυτό; Να θεωρείς, δηλαδή, ότι η λογοτεχνία συνίσταται στην αφήγηση ιστοριών που εξαντλούνται σε αυτό που εσύ εκλαμβάνεις ως ακαδημαϊκό λογοτεχνικό ανάγνωσμα. Προς επίρρωσιν των λεχθέντων της Αλεξίεβιτς ακολούθησε μία σειρά από κείμενα που σκοπό είχαν να εξάρουν τις αρετές του δοκιμιακού λόγου και να τονίσουν τη ρεαλιστική του υπόσταση σε σχέση με τη μυθοπλασία. Τα επιχειρήματα ήταν πολλά, με κορυφαίο το κείμενο στο περίφημο «New Yorker», το οποίο έχει υποστηρίξει σθεναρά την υποψηφιότητα της Αλεξίεβιτς στο παρελθόν . Εκεί ο γνωστός αρθρογράφος Φίλιπ Γκούρεβιτς επεσήμανε ότι «κάθε μορφή έκφρασης έχει τις δικές της υφολογικές απαιτήσεις» και ότι γι' αυτό πρέπει να δούμε τις διαφορετικές δυνατότητες που παρέχει το δοκίμιο (non)fiction. «Εφόσον καταρρίφθηκαν τα στεγανά αναφορικά με το non fiction και το Νόμπελ, κάποια στιγμή θα μας φαίνεται παράλογο ακόμα και το ότι κάποτε υπήρχαν. Η λογοτεχνία δεν είναι παρά μια πιο φαντεζί λέξη για τη γραφή» (!).

Tο Νόμπελ για πρώτη φορά φαίνεται να ακυρώνει την ίδια του την ύπαρξη καταργώντας οριστικά την οντολογική του ταυτότητα: την ανάδειξη του ύψιστου σκοπού της λογοτεχνίας.


Θαρρώ πως αυτή και μόνο η παράγραφος αρκεί για να εξοργιστεί και ο πιο απλός αναγνώστης: όχι μόνο υποτιμά κατάφορα τις αρχές της λογοτεχνίας και της ποίησης αλλά με έναν έμμεσο τρόπο επικυρώνει την προϊούσα πορεία ενός ολόκληρου συστήματος προώθησης των τάσεων που τείνουν να εκλαμβάνονται ως λογοτεχνικές, χωρίς να είναι. Η καταγραφή αμέτρητων λιστών μπεστ σέλερ, οι νέες κατηγοριοποιήσεις αναφορικά με τα λογοτεχνικά είδη και οι συγγραφείς-αστέρες του ενός βιβλίου προφανώς έχουν ελάχιστη σχέση με τη φλέβα που χτυπάει δυνατά στο λογοτεχνικό corpus. Αν το λογοτεχνικό υφάδι έμπλεξε τον μύθο ενός Ντοστογιέφσκι κι ενός Μέλβιλ, είναι γιατί αμφότεροι ανέδειξαν μια γραφή που ξεπερνά την όμορφη αφήγηση ιστοριών. Αντίθετα, είναι αυτοί που αναζήτησαν την ελάχιστη, ευφάνταστη λεπτομέρεια που μόνο ένας διακεκριμένος τεχνίτης της λογοτεχνίας, όπως ο Μέλβιλ, ξέρει να εντοπίζει. Αρκεί να σκεφτούμε τον Πάουντ, που, σε μία από τις συνεντεύξεις που είχε επιμεληθεί ο Γκούρεβιτς για το «Paris Review of Books» (ναι, ο ίδιος άνθρωπος που έγραψε το κείμενο στο «New Yorker»!) εξηγώντας τη λειτουργία του ποιητή, επεσήμανε ότι αυτός δεν θα πάψει ποτέ να αναζητά έναν βολικό, μικρό, οδικό χάρτη, όπως αυτός του Παραδείσου που είχαν στο Μεσαίωνα! Και αντίστοιχη αγωνία είχε κατά την εξεύρεση του υλικού: «Αν η πέτρα δεν είναι αρκετά σκληρή ώστε να διατηρήσει τη μορφή, τότε πρέπει να φύγει». Τόσο απλά. Το λογοτεχνικό ταξίδι και οι αμέτρητες περιπέτειες της ανεύρεσης της mot juste είναι που δίνουν την απόλαυση και όχι ο προορισμός − που ενδεχομένως να συνίσταται στην καταγραφή μιας ακόμα συναρπαστικής ιστορίας, όπως αυτές που τόσο καλά ξέρει να πλέκει η Αλεξίεβιτς.


Αντίστοιχα, πάλι, ένας άνθρωπος που έζησε βαθιά τη δίωξη, τον εξευτελισμό και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Ρωσία, ο Βαρλαάμ Τίχονοβιτς Σαλάμοφ, είχε κάποτε καταδείξει τι σημαίνει να μετατρέπει κανείς τα τραυματικά υλικά της εμπειρίας του σε ένα αριστουργηματικό λογοτεχνικό ανάγνωσμα. Δεν έμεινε στα τεκμήρια, δεν προσπέρασε ως τραυματική εμπειρία τα τεκταινόμενα αλλά τα μετουσίωσε σε ύψιστη δημιουργία με τις «Ιστορίες από την Κολιμά». Αυτό ίσως, και τίποτε άλλο, είναι ο ύψιστος σκοπός της λογοτεχνίας: «Τα γραπτά μου αφορούν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης όσο αυτά του Εξιπερί τον ουρανό ή του Μέλβιλ τη θάλασσα. Βασικά, οι ιστορίες μου συνιστούν οδηγίες για το πώς πρέπει να δρα κανείς μέσα στο πλήθος. Να είναι όχι απλώς λιγάκι αριστερότερα απ' τα αριστερά, μα ακόμα περισσότερο αληθινός απ' την αλήθεια την ίδια. Για το αίμα που είναι αληθές κι ανώνυμο». Αυτή την ύψιστη και απόλυτη αλήθεια μπορεί κανείς να τη βρει μόνο στη μυθοπλασία. Όλα τα άλλα είναι απλώς (non-fiction) λόγια − πόσο μάλλον όταν έχουν συγκεκριμένη πολιτική κατεύθυνση και χρωματισμό και σίγουρα ελάχιστη σχέση έχουν με τη λογοτεχνία.

3

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ακύλλας Καραζήσης: «Μου αρέσει η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού γιατί δεν ξέρεις ποτέ τι είναι αλήθεια και τι ψέμα»

The Book Lovers / Ακύλλας Καραζήσης: «Μου αρέσει η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού γιατί δεν ξέρεις τι είναι αλήθεια και τι ψέμα»

Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Ακύλλα Καραζήση για την αναγνωστική διαδρομή του, που ξεκινάει από τον «Τομ Σόγερ» και τη Θεσσαλονίκη, περνάει από τον ρομαντικό κόσμο της Χαϊδελβέργης και φτάνει στην Αθήνα του θεάτρου και των κειμένων.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Ιωάννα Τσιβάκου: «Δεν έχει χρόνο ο σημερινός άνθρωπος να γνωρίσει τον άλλον κι εδώ βρίσκεται η δυστυχία του»

Βιβλίο / Ιωάννα Τσιβάκου: «Δεν έχει χρόνο ο σημερινός άνθρωπος να γνωρίσει τον άλλον κι εδώ βρίσκεται η δυστυχία του»

Η συγγραφέας και ομότιμη καθηγήτρια Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου μιλά για την εποχή μας, τον χώρο της εκπαίδευσης και την ταυτότητα του νεοέλληνα.   
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Η άνοδος της δεξιάς συνδέεται με τις αποτυχίες της αριστεράς»

Βιβλίο / «Η άνοδος της δεξιάς συνδέεται με τις αποτυχίες της αριστεράς»

Ο Ντόναλντ Σασούν, ομότιμος καθηγητής Συγκριτικής Ευρωπαϊκής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου και άλλοτε στενός φίλος, συνεργάτης και επιμελητής των βιβλίων του Έρικ Χoμπσμπάουμ, μιλά στη LiFO.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η Κάλλας δεν ήταν τραγική φιγούρα και δεν εγκατέλειψε την καριέρα της για τον Ωνάση

Βιβλίο / Η Κάλλας δεν ήταν τραγική φιγούρα και δεν εγκατέλειψε την καριέρα της για τον Ωνάση

Η συγγραφέας του βιβλίου “Diva”, Ντέζι Γκούντγουιν, τονίζει με άρθρο της στον Guardian ότι το να χαρακτηρίζει κανείς τη ζωή της κορυφαίας τραγουδίστριας τραγική, σημαίνει ότι την αδικεί κατάφωρα.
THE LIFO TEAM
Η Θήβα που δεν ξέρουμε

Βιβλίο / Η Θήβα που δεν ξέρουμε

Ο Βρετανός ιστορικός Πολ Κάρτλετζ αποκαθιστά την ιστορική πόλη της αρχαιότητας που αντιμετώπιζαν υπεροπτικά οι Αθηναίοι. Δείχνει πώς τα θηβαϊκά θέματα επιβιώνουν στη σύγχρονη τέχνη, γράφει για τον Επαμεινώνδα που είχε έναν μόνο τραχύ μανδύα, παρουσιάζει την κοινωνία που δημιουργεί τον Ιερό Λόχο, ένα στρατιωτικό σώμα που αποτελείται αποκλειστικά από εραστές και ερώμενους.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Συζητώντας για ένα θέμα ταμπού της ελληνικής κοινωνίας, τους δωσίλογους της Κατοχής

Βιβλίο / Oι δωσίλογοι, ένα θέμα ταμπού της ελληνικής κοινωνίας

Μέσα από την έρευνά του σε αρχεία που μέχρι σήμερα παραμένουν κλειστά ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης εξετάζει τα γεγονότα και τα πρόσωπα που συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς κατακτητές σε μια πολύπαθη και αιματηρή για την Αθήνα περίοδο.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Το πρώτο μυθιστόρημα της Καλλιρρόης Παρούση μπήκε στα ευπώλητα από στόμα σε στόμα

Βιβλίο / Το πρώτο μυθιστόρημα της Καλλιρρόης Παρούση μπήκε στα ευπώλητα από στόμα σε στόμα

Το Λίγα Λόγια για μένα της Καλλιρρόης Παρούση είναι ένα μυθιστόρημα με ποιητικό λόγο που το νεανικό κοινό το ανακάλυψε μέσω word of mouth. Και όπως λέει και ένας φίλος της «ένα καλό βιβλίο είναι σαν μία νάρκη, δεν ξέρεις σε ποιανού την ψυχή θα σκάσει».
M. HULOT
Γκαζμέντ Καπλάνι «Με λένε Ευρώπη»

Το πίσω ράφι / «Με λένε Ευρώπη»: Το βιβλίο ενός Αλβανού μετανάστη για τις περιπέτειές του στην Ελλάδα

Ο Γκαζμέντ Καπλάνι εναλλάσσει την εμπειρία του στην Ελλάδα με τις μικρές οδύσσειες ανθρώπων που άφησαν πίσω την πατρίδα τους, σε ένα βιβλίο που κινείται διαρκώς μεταξύ μυθοπλασίας και πραγματικότητας και καταπιάνεται με το ανεξάντλητο θέμα της μετανάστευσης και της ταυτότητας.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο Larry Gus διάβασε τον «Οδυσσέα» του Τζόις περπατώντας τους δρόμους της Αθήνας

The Book Lovers / Ο Larry Gus διάβασε τον «Οδυσσέα» του Τζόις περπατώντας τους δρόμους της Αθήνας

O Νίκος Μπακουνάκης συζητά με τον μουσικό και συνθέτη Larry Gus, aka Παναγιώτη Μελίδη, για τα βιβλία που επηρέασαν τη μουσική του. Πρόκειται για έναν εντελώς ιδιοσυγκρασιακό αναγνώστη.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
«Μέχρι τον Αύγουστο»: Το ‘χαμένο’ μυθιστόρημα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες έπρεπε να παραμείνει χαμένο

Βιβλίο / «Μέχρι τον Αύγουστο»: Το «χαμένο» μυθιστόρημα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες έπρεπε να παραμείνει χαμένο

Το βιβλίο προσφέρει στιγμιαίες απολαύσεις, αλλά είναι ολοφάνερα ημιτελές και πολλά σημεία του μοιάζουν τόσο κακογραμμένα που καθιστούν απολύτως κατανοητή την επιθυμία του συγγραφέα να μην εκδοθεί ποτέ.
THE LIFO TEAM
Ο σουρεαλιστικός «συντε(λο)γοτεχνικός» κόσμος του Αχιλλέα ΙΙΙ

Βιβλίο / Ο σουρεαλιστικός «συντε(λο)γοτεχνικός» κόσμος του Αχιλλέα ΙΙΙ

Ο βραβευμένος συγγραφέας που μόλις κυκλοφόρησε τη συλλογή διηγημάτων του με τον διφορούμενο τίτλο «Τέλος Πάντων» εξηγεί, μεταξύ πολλών άλλων, γιατί τον απασχολούσε συνέχεια το τέλος του κόσμου, σε σημείο που του έγινε εμμονή.
M. HULOT
Πέρα από τις Ακυβέρνητες πολιτείες: O Τσίρκας, ο Σεφέρης, ο Κοτζιάς και η Χούντα του 1967

Lifo Mini – Series / Πέρα από τις Ακυβέρνητες Πολιτείες: O Τσίρκας, ο Σεφέρης, ο Κοτζιάς και η Χούντα του '67

H Κωνσταντίνα Βούλγαρη σκιαγραφεί την προσωπικότητα του Στρατή Τσίρκα, μιλά για τη φιλία του με τον Σεφέρη, την πολιτική του δράση μέσα στη Δικτατορία, αλλά και για το πώς έπεισε τον Παύλο Ζάννα να μεταφράσει Προυστ, μέσα στη φυλακή. Στο podcast ακούγονται για πρώτη φορά αποσπάσματα από διάλεξη που είχε δώσει ο Σ. Τσίρκας μαζί με τον Α. Kοτζιά.
THE LIFO TEAM
Σέρχιο Πιτόλ «Συζυγική ζωή»

Το Πίσω Ράφι / «Η συζυγική ζωή»: Η απολαυστική σάτιρα του Σέρχιο Πιτόλ για τις δηλητηριασμένες σχέσεις

Μέσα από τις απέλπιδες προσπάθειες μιας γυναίκας ν’ απαλλαγεί οριστικά από τον άπιστο σύζυγό της, με τη λοξή και ειρωνική ματιά του, ένας από τους κορυφαίους σύγχρονους Λατινοαμερικανούς συγγραφείς μεταμορφώνει σε φάρσα αυτό που άλλοι θα έβλεπαν ως τραγωδία.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Paul Lynch

Βιβλίο / Paul Lynch: «Υπάρχουν συγγραφείς που παίζουν στο κέντρο του γηπέδου, εγώ παίζω στα άκρα»

Ο πέμπτος Ιρλανδός συγγραφέας που παίρνει το Booker εξηγεί στη Βένα Γεωργακοπούλου γιατί στην Ιρλανδία βγαίνουν τόσο σημαντικά βιβλία, περιγράφει πως σε μια λαϊκή σχολίασαν το βραβευμένο βιβλίο του ως «πολύ μαύρο» και πως αν καθόταν να γράψει κάτι για να κερδίσει, αυτό δεν θα ήταν το «Τραγούδι του προφήτη».
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

σχόλια

2 σχόλια
Εχοντας περάσει αρκετό χρόνο τις τελευταίες μέρες αναζητώντας ένα operational definition για την "οντολογική ταυτότητα" της λογοτεχνιας, όπως αναφέρει το άρθρο σε σχέση με τα βραβεία Nobel, άρχισα να αναρωτιέμαι μήπως ένα κατάλληλα διατυπωμένο PhD που βασίζεται σε έρευνα και μαρτυρίες μπορεί και αυτό να είναι λογοτεχνία. Κρίμα για όσους έκαναν qualitative research και μάλιστα ανέπτυξαν και μοντέλα για να πουν κάτι παραπάνω από απλές non-fiction περιγραφές. Αν ξανακάνω PhD, δεν θα πάω για Viva, αλλά κατευθείαν για Nobel!!!