Ελύτης εδώ και τώρα

Ελύτης εδώ και τώρα Facebook Twitter
0
Ελύτης εδώ και τώρα Facebook Twitter
Στο λεύκωμα επανέρχονται με τρόπο καίριο όσα πολύτιμα έχουμε κρατήσει από τον Ελύτη: το φως, τα βιβλία, η γλώσσα, το όραμα, η μουσική...

Η επέτειος είναι απλώς μια αφορμή για να θυμηθείς αυτό που χρυσώνεται, που μένει πάντα εκεί και αντί να απομακρύνεται, ανεβαίνει προς το ζενίθ του. Αυτό συμβαίνει με τον Οδυσσέα Ελύτη, ο οποίος, αντί να ξεχνιέται, είκοσι κιόλας χρόνια μετά τον θάνατό του, σήμερα μοιάζει πιο αδυσώπητος, μέσα στην αλήθεια του, από ποτέ. Μοιάζει να αντιστρέφει, άθελά του, την ασχήμια, τη στιγμή ακριβώς που ένα ακόμα πολιτικό συμβάν, μια αποσπασματική είδηση, ένα θορυβώδες δημοσίευμα, καταδεικνύουν ότι τα πράγματα απλώς δεν θα μπορούσαν να είναι αλλιώς. Οι σάπιοι θρύλοι βγάζουν πια μια αποφορά από τα ντουλάπια της ιστορίας, ενώ το παλιό ορίζεται ως νέο και το νέο ως παλιό. Αντίθετα, ο Ελύτης είναι εδώ ?ποτέ νεκρός, μα πάντα ολοζώντανος?, για να μας θυμίσει ότι μπορούμε να βρούμε το ανέφικτο, ακριβώς επειδή οφείλουμε να επινοήσουμε το καθημερινό. Γι' αυτό και το λεύκωμα με τον ακριβή τίτλο Ο Ναυτίλος του Αιώνα που εκδόθηκε το 2011, αλλά εξακολουθεί να κυκλοφορεί σήμερα σε ανατύπωση, σε επιμέλεια και σύνθεση Ιουλίτας Ηλιοπούλου από τις εκδόσεις Ίκαρος δεν είναι μόνο ένας φόρος τιμής στον ποιητή αλλά και ένα νοερό και πραγματικό καταφύγιο. Ελύτης εδώ και τώρα, λοιπόν, ως απάντηση σε ένα ελληνικό παρόν που χάσκει μετέωρο και κενό.


Στο λεύκωμα επανέρχονται με τρόπο καίριο όσα πολύτιμα έχουμε κρατήσει από τον Ελύτη: το φως, τα βιβλία, η γλώσσα, το όραμα, η μουσική (σε κεφάλαια που φέρουν ακριβείς τίτλους όπως «Άξιον Εστί το φως», «Ποίηση μόνον είναι Κείνο που απομένει» ή «Ανάγκη να μετατρεπόμαστε κάθε στιγμή σε εικόνα»). Στην αρχή παρατίθεται χρονολόγιο, ενώ στη συνέχεια ζωντανεύει, μέσα από αποσπάσματα, φωτογραφίες και κολάζ, ο κόσμος του ποιητή. Πολλοί συνέβαλαν στην οργάνωση του υλικού (η φιλόλογος Φωτεινή Τασιού, η Μαρία Ζουράρη στην τεκμηρίωση του εικονογραφικού υλικού, Νίκος Κυριακίδης στην επιμελημένη επεξεργασία κάθε σελίδας, ο Ηλίας Καφάογλου και Μαριλένα Πανουργιά στην προσωπική εργασία). Η παρεμβατική διάθεση που κατευθύνει το έργο, θέτοντας άδηλα το ερώτημα «γιατί ο Ελύτης», δίνεται στον πρόλογο που υπογράφει η Ιουλίτα Ηλιόπουλου, επιμένοντας πως οι λέξεις του συνιστούν «προτροπές πράξης» και «εφαλτήρια ενεργειών». Αυτό κρατάμε ως προαπαιτούμενο, ενδεχομένως και ως απάντηση στο γιατί ο Ελύτης τώρα. Δεν είναι παράταιρο, αν σκεφτείς πως τα δεδομένα της ποίησης ή του οράματος του ποιητή δεν ήταν καθόλου ασαφή, παρά όριζαν το τσαγανό ενός κόσμου εντελώς αδιαπραγμάτευτου από τότε. Αυτό συμβαίνει και σήμερα, σε μια εποχή κατά την οποία τα πάντα μοιάζουν ηττημένα και η σκέψη του προβάλλει ως το μοναδικό νόημα που θα μπορούσε κανείς να προτάξει απέναντι στο κενό. Μια σκέψη που δεν υποτάχθηκε σε καμία εξωτερική συνθήκη ή συμβεβηκός και έμεινε αγέρωχη, να στοχάζεται δυνατά και βαθιά από το πιο χαμηλό σημείο της ελληνικής συνθήκης. Η απλή πέτρα από την ξερολιθιά όπλισε τα χέρια του ποιητή ώστε να γράψει στίχους, διεκδικώντας με πάθος την αλήθεια που επιβάλλουν η απλότητα, το μικρό ελάχιστο φέγγος που παραμένει κρυμμένο στο πιο οδυνηρό έλλειμμα: «Λίγη καθαρή καρδιά ζητάει πάντοτε το Απίθανο για να φανερωθεί (...)

Ας τον ακολουθήσουμε σε αυτό το όραμα από το οποίο «έβγαινε μια αίσθηση και η αίσθηση αυτή οδηγούσε πάλι σ' ένα όραμα. Είχε σημασία η κίνηση. Θέλω να πω, η παράλληλη κίνηση της ψυχής ή αλλιώς και το αιώνιο».

Και, βέβαια, με τις αισθήσεις και με την ανταλλαγή τους οι απλοί άνθρωποι γνώρισαν ανέκαθεν τον κόσμο και οι ποιητές το μέλλον τους μέσα στον ουρανό» φανερώνει επίσης το απόσπασμα που παρατίθεται στο λεύκωμα (από τα «Ανοιχτά Χαρτιά»). Έτσι και τώρα: τι χρειαζόμαστε ακριβώς για να είμαστε πλούσιοι; Γιατί, τελικά, έχουμε ανάγκη το όραμα και όχι μόνο τα λεφτά; (και αυτό είναι που πρέπει να αναρωτιόμαστε σε καιρό κρίσης). Λίγη ελευθερία που μπορεί να φυσάει από την οντολογική αυτοτέλεια, καθώς και Τέχνη-Τύχη-Τόλμη, Τύχη που ανήγαγε ο ίδιος ο Ελύτης σε προσωπικό και καθολικό μανιφέστο. Άλλωστε, αυτά τα τρία ποτέ δεν τα διαχώρισε και μπαίνοντας με θάρρος στον ορμητικό ποταμό που βάφτισε τον Ηράκλειτο κατάλαβε πως η αντίφαση δεν δείχνει αδιέξοδα παρά δρόμους. Δείχνει λειτουργία. Αντί για την άρνηση ή τη διαλεκτική που όρισαν γενιές και γενιές των Δυτικών, η κατάφαση του απλού και του ωραίου, το θετικό που σαρώνει συντριπτικά την αρνητική αμφιβολία, έγιναν το ακατάλυτο σύμπαν του ποιητικού του κόσμου. Κάποτε λέγαμε ότι η αθωότητα του Ελύτη είναι εξηγήσιμη, τώρα λέμε ότι είναι επιβεβλημένη. Ενδεχομένως να μην καταλάβαμε πως ο ήλιος που έρχεται να λούσει τα τραύματα δεν ήταν αυτός ενός γλυκού πρωινού αλλά μιας σαρωτικής και ισοπεδωτικής αλήθειας. Αν κάτι, επομένως, ξαναφέρνει τον Ελύτη στο προσκήνιο ως περισσότερο επίκαιρο από ποτέ είναι ότι αποκαλύπτει τα υλικά μιας πολύτιμης ταυτότητας που θέλουμε διαρκώς να ξεχνάμε: «Η ποιητική ματιά κατακυρώνει την παρουσία ενός κόσμου διαφορετικού. Του γνωστού κόσμου που καταλύει τη μοναξιά των στοιχείων, ειρηνεύει τους εχθρικούς πληθυσμούς, υψώνει τις σημαίες στο ύψος της μίας και μόνης σημαίας όλων των ανθρώπων» γράφει στα «Ανοιχτά Χαρτιά». Αυτοί θέλουμε να είμαστε και σε έναν τέτοιο κόσμο ξεχάσαμε να ζούμε.


Ποιος είναι, λοιπόν, αυτός ο κόσμος; Ο μικρός, ο μέγας, που διαθέτει την οξύτητα του αλατιού που λαξεύτηκε στο ανθρώπινο κορμί και τη γλύκα που χαρίζει η αγκαλιά από ένα κορίτσι: «Τη στιγμή που η αόρατη, αλλά και γι' αυτό πιο ουσιαστική, πιο συγκλονιστική θαυματουργία συνεχίζεται με τη μορφή ενός απλού άνθους που ανοίγει τα πέταλά του ή μιας θάλασσας που στραφτοκοπάει στον ήλιο, έχει το δικαίωμα να ελπίζει κανείς ότι, ανάμεσ' από τα φοβερά κυκλοτρόνια, και τους ηλεκτρονικούς εγκεφάλους, μια μέρα, όπως ανάμεσ' από δυο μαλτεζόπετρες, θα ξεφυτρώσει πάλι, σαν καταπόρφυρη παπαρούνα, η Ποίηση. Δε μιλώ για την ικανότητα να συνθέτει κανένας στίχους αλλά για την άλλη ? ν' ανασυνθέτει τον κόσμο κυριολεκτικά και μεταφορικά, έτσι που οι πόθοι του, όσο περισσότερο καταφέρνουν να πραγματοποιούνται, τόσο και πιο πολύ θα συντελούν στο να υλοποιηθεί ένα Αγαθό αποδεκτό από το σύνολο των Ανθρώπων» («Ανοιχτά Χαρτιά», απόσπασμα από το λεύκωμα). Δεν χωρούν εδώ αμφιβολίες, όχι γιατί δεν είναι αποδεκτές ?άλλωστε τα πάντα στην ποίηση του Ελύτη καταυγάζουν ελευθερία? αλλά γιατί κάτι τέτοιο προστάζει το ίδιο το αίτημα της ζωής. Υπέροχο το κεφάλαιο που προτάσσει τις οντολογικές θέσεις του Ελύτη υπό τον τίτλο «Ένα μεταφορικό καλοκαίρι με περίμενε», λαμβάνοντας υπόψη πως αυτό που αγωνιούσε να βρει ο Ελύτης ως άνθρωπος που τον έθρεψε η ποίηση δεν ήταν κάτι έξω από εμάς αλλά η ουσία, το βιος, η αλήθεια και η αγάπη: το μαυροτσούκαλο, η Σαπφώ, που υπήρξε ο πρώτος του και αμετανόητος έρωτας και η μάνα και Παναγιά που άπλωνε την αγκαλιά της στα εκκλησάκια. Σήμερα, που τίποτε από όλα αυτά δεν συνιστούν τη μοναδική μας αλήθεια –πόσο, αλήθεια, αγαπούν και πόσο ερωτεύονται, μέσα σε τόσο θόρυβο, οι άνθρωποι;?, ο Ελύτης έρχεται για να μας τραβήξει ποιητικά από το μανίκι. Ας τον ακολουθήσουμε σε αυτό το όραμα από το οποίο «έβγαινε μια αίσθηση και η αίσθηση αυτή οδηγούσε πάλι σ' ένα όραμα. Είχε σημασία η κίνηση. Θέλω να πω, η παράλληλη κίνηση της ψυχής ή αλλιώς και το αιώνιο». Νυν και αεί θα έλεγαν οι θρησκευόμενοι, συνενώνοντας τον χρόνο. Νυν και αεί θα έλεγε ο μεταφυσικά γήινος ποιητής, πιστεύοντας ταυτόχρονα στο στιγμιαίο και στο αιώνιο.

Το άρθρο είναι από την έντυπη έκδοση της LIFO.

0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Δυο γυναίκες συγγραφείς αποκαλύπτουν τα κρυφά μυστικά της γραφής

Βιβλίο / Όλες οι γυναίκες του κόσμου στο νέο βιβλίο της Αμάντας Μιχαλοπούλου

Στο «Μακρύ ταξίδι της μιας μέσα στην άλλη», η μητρότητα γίνεται ο συνδετικός κρίκος που ενώνει όλες τις μητέρες και όλες τις κόρες με τις γυναίκες της Ιστορίας που θαυμάσαμε, αλλά και τις ανώνυμες «Παναγίες» που κράτησαν στους ώμους τους τα βάρη της ανθρωπότητας.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Ένας μύθος λέει πως αν χάσεις κάτι στην Αθήνα, θα το βρεις στον Ελαιώνα»

Βιβλίο / «Ένας μύθος λέει πως αν χάσεις κάτι στην Αθήνα, θα το βρεις στον Ελαιώνα»

Στο νέο του βιβλίο, «Lost Things Found», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Hyper Hypo, ο εικαστικός φωτογράφος Αντώνης Θεοδωρίδης εξερευνά τον μαγικό κόσμο της υπαίθριας αγοράς του Ελαιώνα.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Ντιντιέ Εριμπόν: «Καιρός για ένα κίνημα των ηλικιωμένων!»

Ντιντιέ Εριμπόν / Ντιντιέ Εριμπόν: «Να πάψουμε να βλέπουμε τους ηλικιωμένους ως κοινωνικούς παρίες»

Από τους σημαντικότερους και πιο επιδραστικούς σύγχρονους Γάλλους στοχαστές, ο Ντιντιέ Εριμπόν συνδύασε στα βιβλία του τα δύσκολα βιώματα της νεότητάς του με μια εμπεριστατωμένη, αλλά και εικονοκλαστική, κοινωνικοπολιτική «ακτινογραφία» της γαλλικής κοινωνίας. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Κεχαγιάς

Βιβλίο / «Το να εκδίδεις βιβλία στην Ελλάδα είναι σαν να παίζεις στο καζίνο»

Η Γεννήτρια είναι ένας νέος εκδοτικός οίκος αφιερωμένος στη σύγχρονη λογοτεχνία. Ο εκδότης της, συγγραφέας και μεταφραστής, Παναγιώτης Κεχαγιάς, μιλά για τις δυσκολίες και τις χαρές του εγχειρήματος, για το πώς σκοπεύει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις μιας ιδιαίτερα ανταγωνιστικής αγοράς, καθώς και για τους πρώτους τίτλους που ετοιμάζεται να εκδώσει.
M. HULOT
Κωνσταντίνος Τσουκαλάς: «Ακούμε συνεχώς για ανάπτυξη, χωρίς να διερευνάται τι είναι το "καλό"»

Οι Αθηναίοι / Κωνσταντίνος Τσουκαλάς: «Ακούμε συνεχώς για ανάπτυξη, χωρίς να διερευνάται τι είναι το "καλό"»

Η εκτέλεση του Μπελογιάννη τον έκανε αριστερό. Η αυτοκτονία του Νίκου Πουλαντζά, μπροστά στα μάτια του, τον καθόρισε. Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, ένας από τους σημαντικότερους διανοούμενους της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, αφηγείται το προσωπικό του ταξίδι και την πνευματική περιπέτεια μιας ολόκληρης εποχής, από τη διανόηση του Παρισιού μέχρι τους δρόμους της πολιτικής και τις αίθουσες των πανεπιστημίων.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Βιβλίο / Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Δεν υπάρχει μελέτη για τον ελληνικό εθνικισμό που να μην έχει αναφορές στο έργο της. Η επανακυκλοφορία του βιβλίου της «Το “Πρότυπο Βασίλειο” και η Μεγάλη Ιδέα» από τις εκδόσεις Νήσος συνιστά αναμφίβολα εκδοτικό γεγονός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Νίκος Μπακουνάκης: «Αυτή τη θέση δεν την παντρεύεσαι, ούτε είσαι θεός» ΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Νίκος Μπακουνάκης / Νίκος Μπακουνάκης: «Αυτή τη θέση δεν την παντρεύεσαι, ούτε είσαι θεός»

Ο πρόεδρος του ΕΛΙΒΙΠ, στην πρώτη του συνέντευξη, μιλά στη LIFO για τους στόχους και τις δράσεις του ιδρύματος και για το προσωπικό του όραμα για το βιβλίο. Ποιος ο ρόλος των μεταφράσεων στην πολιτιστική διπλωματία και πώς θα αυξηθεί η φιλαναγνωσία; 
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζόναθαν Κόου

I was there / Τζόναθαν Κόου: «Το να είσαι κυνικός δείχνει τεμπελιά στη σκέψη»

Ο διάσημος Βρετανός συγγραφέας βρέθηκε στην Αθήνα και μίλησε για τη συγγραφή ως «πολυτέλεια για λίγους», την εκλογή Τραμπ ως «έκφραση απόγνωσης» και τη «woke» κουλτούρα ως πράξη ενσυναίσθησης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πολ Όστερ (1947-2024): Ο Mr. Vertigo των ονειρικών μας κόσμων

Σαν σήμερα  / Πολ Όστερ: «Οι χαμένες ευκαιρίες αποτελούν μέρος της ζωής στον ίδιο βαθμό με τις κερδισμένες»

Σαν σήμερα 30 Απριλίου, το 2024 πεθαίνει ο σπουδαίος Αμερικανός συγγραφέας και μετρ της σύμπτωσης, που κατάφερε να συνδυάσει την προοπτική των άπειρων φανταστικών κόσμων με το ατελείωτο κυνήγι των ευκαιριών και τη νουάρ ατμόσφαιρα με τα πιο ανήκουστα αυτοβιογραφικά περιστατικά.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ηλίας Μαγκλίνης: «Η ανάκριση»

Το Πίσω Ράφι / «Γιατί δεν μου μιλάς ποτέ για τον εφιάλτη σου, μπαμπά;»

Η «Ανάκριση» του Ηλία Μαγκλίνη, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πεζά των τελευταίων χρόνων, φέρνει σε αντιπαράθεση έναν πατέρα που βασανίστηκε στη Χούντα με την κόρη του που «βασανίζεται» ως περφόρμερ στα χνάρια της Μαρίνα Αμπράμοβιτς.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Πέντε κλασικά έργα που πρέπει κανείς να διαβάσει

Βιβλίο / 5 κλασικά βιβλία που κυκλοφόρησαν ξανά σε νέες μεταφράσεις

Η κλασική λογοτεχνία παραμένει εξαιρετικά επίκαιρη, κι αυτό το αντιλαμβάνεται κανείς ανατρέχοντας στους τίτλους της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής και σε έργα των Τζόις, Κουτσί, Κάφκα, Αντρέγεφ και Τσβάιχ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Τάσος Θεοφίλου: «Η φυλακή είναι το LinkedΙn των παρανόμων» ή «Το πορνό και το Κανάλι της Βουλής είναι από τα πιο δημοφιλή θεάματα στη φυλακή»

Βιβλίο / Τάσος Θεοφίλου: «Όταν μυρίζω μακαρόνια με κιμά θυμάμαι τη φυλακή»

Με αφορμή το βιβλίο-ντοκουμέντο «Η φυλακή», ο Τάσος Θεοφίλου μιλά για την εμπειρία του εγκλεισμού, για τον αθέατο μικρόκοσμο των σωφρονιστικών ιδρυμάτων –μακριά απ’ τις εικόνες που αναπαράγουν σειρές και ταινίες– και για το πώς η φυλακή λειτουργεί σαν το LinkedIn των παρανόμων.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Michel Gaubert: Ο dj που βάζει μουσικές στα σημαντικότερα catwalks

Βιβλίο / Michel Gaubert: Ο dj που βάζει μουσικές στα σημαντικότερα catwalks

Chanel, Dior και πολλοί ακόμα οίκοι υψηλής ραπτικής «ντύνουν» τα shows τους με τη μουσική του. Στο «Remixed», την αυτοβιογραφία-παλίμψηστο των επιρροών και των εμμονών του, ο ενορχηστρωτής της σύγχρονης catwalk κουλτούρας μας ξεναγεί σε έναν κόσμο όπου μουσική και εικόνα γίνονται ένα.
ΣΤΕΛΛΑ ΛΙΖΑΡΔΗ
Ρωμανός ο Μελωδός: Ο ουρανόθρεφτος ποιητής του Θείου Δράματος

Βιβλίο / Ρωμανός ο Μελωδός: Ο ουρανόθρεφτος ποιητής του Θείου Δράματος

Λίγοι είναι οι ποιητικά γραμμένοι εκκλησιαστικοί στίχοι που δεν φέρουν τη σφραγίδα αυτού του ξεχωριστού υμνωδού και εκφραστή της βυζαντινής ποιητικής παράδοσης που τίμησαν οι σύγχρονοί μας ποιητές, από τον Οδυσσέα Ελύτη μέχρι τον Νίκο Καρούζο.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Τα 5 πιο σημαντικά βιβλία του Μάριο Βάργκας Λιόσα

Βιβλίο / Τα 5 πιο σημαντικά βιβλία του Μάριο Βάργκας Λιόσα

Η τελευταία μεγάλη μορφή της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας που πίστευε πως «η λογοτεχνία μπορεί να αλλάξει την πραγματικότητα» έφυγε την Κυριακή σε ηλικία 89 ετών. Ξεχωρίσαμε πέντε από τα πιο αξιόλογα μυθιστορήματά του.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ