Υπάρχουν μερικές μέρες τον χρόνο, όπως π.χ. η Παγκόσμια Ημέρα του Περιβάλλοντος (5 Ιουνίου), που οικολογική μας συνείδηση, ενώ βρίσκεται σε λήθαργο, αφυπνίζεται κάπως περισσότερο από το κανονικό. Μέρες που ενδιαφερόμαστε λίγο παραπάνω για την κλιματική αλλαγή, το φαινόμενο του θερμοκηπίου και τους πάγους που λιώνουν στους πόλους, για τα είδη ζώων που τελούν υπό εξαφάνιση, για την αναδάσωση, για την ηχορρύπανση, για το ενεργειακό μας αποτύπωμα, μέρες που ξεκινάμε πάλι την ανακύκλωση, που προτιμάμε τα βιολογικά προϊόντα, που ασχολούμαστε με την κηπουρική στους κήπους, στα μπαλκόνια και στις ταράτσες μας, που χρησιμοποιούμε το ποδήλατο για τις μετακινήσεις μας στην πόλη. Μέρες που στηρίζουμε και μοιραζόμαστε στα social media τις εκστρατείες που οργανώνουν οι ΜΚΟ και οι περιβαλοντικές οργανώσεις, που επιβραβεύουμε τις «πράσινες ιδέες» και τους ανθρώπους που επέλεξαν ν’ αφήσουν τις τυπικές δουλειές τους για να ενισχύσουν με τις δυνάμεις τους αυτόν το μάλλον άνισο αγώνα που ακούει στο όνομα «προστασία του περιβάλλοντος. Αυτή η αποσπασματική ενασχόληση με το περιβάλλον χαρακτηρίζει το μεγαλύτερο ποσοστό των Eλλήνων και γεννά ένα εύλογο ερώτημα. Τελικά, και παρά τον καθημερινό «βομβαρδισμό» που υφίσταται η οικολογική μας συνείδηση τα τελευταία χρόνια, σε ποιο σημείο βρισκόμαστε; Επιχειρήσαμε να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό χωρίζοντας το ρεπορτάζ σε έξι βασικές κατηγορίες που συνδέονται άμεσα με το περιβάλλον.
Συμπερασματικά, οι αριθμοί πράγματι δείχνουν πως οι Έλληνες ανακυκλώνουν περισσότερο τα τελευταία χρόνια, αλλά ο δρόμος που χρειάζεται να διανυθεί είναι ακόμα μακρύς.
Ανακύκλωση απορριμμάτων και συσκευών
Στην περίπτωση της ανακύκλωσης απορριμμάτων το μόνο που χρειάζεται να κάνει κάποιος είναι ο διαχωρισμός και η πλύση πριν από την τοποθέτησή τους στους μπλε κάδους. Από την άλλη, στην περίπτωση της ανακύκλωσης συσκευών, όταν αυτές είναι μεγάλου μεγέθους μπορούν να παραδοθούν στην αρμόδια υπηρεσία ογκωδών των δήμων, ενώ όταν αφορά μικροσυσκευές και λάμπες, μπορούν να μεταφερθούν στα καταστήματα που πωλούν ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά είδη, σε αλυσίδες σούπερ-μάρκετ και άλλα συμβεβλημένα σημεία. Η ανακύκλωση είναι ξεκάθαρα το οικολογικό μέτρο με τη μαζικότερη συμμετοχή από πλευράς του ελληνικού κοινού και αυτό επειδή δεν απαιτεί επιπλέον κόπο και κόστος. Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την Public Issue για λογαριασμό του προγράμματος «Καλύτερη Ζωή» της WWF αποδεικνύεται η βελτίωση των επιδόσεών μας στον τομέα της ανακύκλωσης. Πιο συγκεκριμένα, στην ερώτηση για το αν «τον τελευταίο μήνα έτυχε καμιά φορά να πετάξετε παλιά χαρτιά, μέταλλα, μπαταρίες ή πλαστικά σε κάδους ανακύκλωσης», θετικά απάντησε το 86%. Το 2007 το ίδιο ποσοστό ήταν στο 58%. Η αυξητική αυτή τάση επιβεβαιώνεται και από το site της Ελληνικής Εταιρείας Αξιοποίησης Ανακύκλωσης, αφού από τους 98.000 κάδους που δόθηκαν στους δήμους όλης της χώρας το 2009, σήμερα ο αριθμός τους ξεπερνά τις 140.000. Στον τομέα της ανακύκλωσης συσκευών το τοπίο είναι ελαφρώς διαφορετικό, αλλά και εκεί αναμένεται φέτος μία ανάκαμψη, όπως μας εξηγεί η διευθύντρια Marketing & Επικοινωνίας της Ανακύκλωσης Συσκευών Α.Ε. Νατάσσα Βορηά. «Το 2009 ανακυκλώθηκαν 66.000 τόνοι παλιών συσκευών. Αυτή ήταν και η χρονιά που, από την έναρξη της δραστηριότητάς μας, επιτεύχθηκε το υψηλότερο νούμερο συλλογής. Η δύσκολη οικονομική συγκυρία επέφερε μέσα στα επόμενα τρία χρόνια πτώση στον κλάδο των λευκών συσκευών, γεγονός που οδήγησε και σε σημαντική μείωση του συνολικού βάρους των συσκευών που συγκεντρώθηκαν και ανακυκλώθηκαν. Το 2013 η συλλογή άρχισε να επανακάμπτει. Η φετινή χρονιά εκτιμάται ότι θα κλείσει με 42.000 τόνους συσκευών. Η συμμετοχή της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και της Πάτρας στη συνολική συλλογή είναι μεγάλη, γεγονός που οφείλεται τόσο στη συγκέντρωση πληθυσμού, όσο και στο ανεπτυγμένο δίκτυο λιανεμπορίου. Η Κρήτη, η Ήπειρος και η Θεσσαλία παρουσιάζουν χαμηλότερη ανακύκλωση, γι’ αυτό και έχουμε επικεντρώσει σε αυτές τις περιφέρειες τις προσπάθειές μας. Μέσα στα τελευταία 3 χρόνια έχουν ανακυκλωθεί συνολικά 10.000.000 ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές. Το αποτέλεσμα είναι αξιοσημείωτο, αν αναλογιστούμε το μέγεθος της ρύπανσης που αποφεύχθηκε, εάν αυτός ο τεράστιος αριθμός συσκευών απορριπτόταν στη φύση ή στις χωματερές, καθώς και το μέγεθος των φυσικών πόρων που βοηθήσαμε να εξοικονομηθούν χάρη στην αξιοποίηση των υλικών τους». Ο κόπος που απαιτείται για την ανακύκλωση μεγάλων συσκευών παίζει και εδώ σημαντικό ρόλο στην οικολογική συμπεριφορά των Ελλήνων, επισημαίνει η κ. Βορηά. «Σήμερα, έχουν δώσει για ανακύκλωση κάποια ηλεκτρική συσκευή 4 στους 10 Έλληνες, νούμερο υπερδιπλάσιο σε σχέση με λίγα χρόνια πριν. Παρότι η μεγάλη πλειονότητα γνωρίζει ότι ανακυκλώνονται οι μεγάλες συσκευές, η συμμετοχή τους στην ανακύκλωσή συνδέεται περισσότερο με τις μικροσυσκευές, για τις οποίες απαιτείται ελάχιστη προσπάθεια. Όπως φαίνεται, οι Έλληνες κινητοποιούμαστε μόνο όταν δεν απαιτείται κόπος. Αντίθετα, στην περίπτωση της ανακύκλωσης κάποιας μεγάλης συσκευής, δεν φαίνεται να αναλαμβάνουμε στον ίδιο βαθμό μερίδιο ευθύνης. Στοιχεία από έρευνες που διεξάγουμε δείχνουν ότι είναι μικρό το ποσοστό των πολιτών που επικοινωνεί με τον δήμο τους για την αποκομιδή ογκωδών συσκευών και ακόμη πιο μικρό το ποσοστό αυτών που τις μεταφέρουν σε χώρο του δήμου, πρακτική διαδεδομένη σε άλλες χώρες της Ευρώπης».
Συμπερασματικά, οι αριθμοί πράγματι δείχνουν πως οι Έλληνες ανακυκλώνουν περισσότερο τα τελευταία χρόνια, αλλά ο δρόμος που χρειάζεται να διανυθεί είναι ακόμα μακρύς. Δεν είναι μόνο το φαινόμενο των Μπλε Κάδων που πολλές φορές γεμίζουν με πάσης φύσεως μη ανακυκλώσιμα απορρίμματα, το οποίο καταδεικνύει πως η ανακύκλωση δεν αποτελεί ακόμα μέρος της κουλτούρας μας. Στην ίδια έρευνα της Public Issue ένα ποσοστό 11% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι η ανακύκλωση δεν αξίζει τον κόπο. Παράλληλα, σε έρευνα της Eurostat το 2013 σχετικά με την παραγωγή οικιακών απορριμμάτων στην Ε.Ε. αλλά και για τα ποσοστά ανακύκλωσης και κομποστοποίησης, η Ελλάδα βρίσκεται σε μία από τις τελευταίες θέσεις, κυρίως λόγω του χαμηλού ρυθμού ανακύκλωσης και του σχεδόν μηδενικού ποσοστού κομποστοποίησης. Παρ’ όλα αυτά, τα σημάδια για το μέλλον είναι μάλλον ενθαρρυντικά.
MKO και περιβαλοντικές οργανώσεις
Ένα μεγάλο κομμάτι στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης αναλαμβάνουν και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις που ασχολούνται με το περιβάλλον. Οι εκστρατείες, οι δράσεις και οι εκδηλώσεις που οργανώνουν κινητοποιούν μέρος του κοινού και καταλαμβάνουν σημαντική μερίδα στην ενεργοποίηση της οικολογικής συνείδησης και τη διάδοση «πράσινων» ειδήσεων. Ποια είναι όμως η πραγματική επίδρασή τους και τι συμβαίνει αυτήν τη χρονική περίοδο με τους φίλους, τους εθελοντές και τους υποστηρικτές τους; Αυξάνονται ή μειώνονται και γιατί; Ο κ. Αχιλλέας Πληθάρας, υπεύθυνος του προγράμματος «Καλύτερη Ζωή» (www.kalyterizoi.gr) της WWF Ελλάς, οργάνωσης που μόνο για φέτος έχει υλοποιήσει ή σχεδιάσει περισσότερες από 50 θεματικές δράσεις, απαντάει σχετικά: «Παρά την κρίση και παρά το πέπλο δυσπιστίας που έχει σκεπάσει μερίδα των μη κυβερνητικών οργανώσεων, οι υποστηρικτές και εθελοντές του WWF Ελλάς συνεχίζουν να αυξάνονται, πράγμα που υποδηλώνει την εμπιστοσύνη της πλειονότητας των πολιτών απέναντι στην οργάνωση! Συνολικά οι υποστηρικτές μας αριθμούν τους 10.700, ενώ περισσότεροι από 1.000 συμπολίτες έχουν εκδηλώσει το ενδιαφέρον τους για παροχή εθελοντικής βοήθειας. Ταυτόχρονα, εξακολουθούμε να απολαμβάνουμε τη στήριξη των διακεκριμένων φίλων της οργάνωσης, των ανθρώπων δηλαδή που –πολλές φορές με το πενιχρό τους εισόδημα– ενισχύουν χρηματικά την οργάνωση με ποσά που ξεπερνούν τα €500 ετησίως. Και ο αριθμός των διακεκριμένων φίλων έχει αυξηθεί τα τελευταία δυο χρόνια!». Ο υπεύθυνος επικοινωνίας του Αρκτούρου, που πέρσι αναγκάστηκε να κλείσει τα γραφεία του σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη προκειμένου να περιορίσει το λειτουργικό κόστος, κ. Πάνος Στεφάνου δίνει διαφορετική απάντηση για τη δική του οργάνωση: «Έχουμε πιο περιορισμένη παρουσία όσον αφορά τις εκδηλώσεις, αλλά οι δράσεις συνεχίζονται. Σίγουρα, και λόγω της οικονομικής κρίσης, έχουν μειωθεί οι υποστηρικτές και οι χορηγίες, άρα και ο αριθμός των εσόδων. Δεν συμβαίνει το ίδιο και με τον αριθμό των εθελοντών». Τη δική του άποψη μας παραθέτει για το θέμα και ο υπεύθυνος εκστρατειών της Greenpeace κ. Δημήτρης Ιμπραήμ: «Φέτος, με τη βοήθεια των υποστηρικτών μας βρεθήκαμε στην Κεφαλονιά για να πούμε “όχι” στα σχέδια για εξορύξεις υδρογονανθράκων, στη Ρόδο για να προτείνουμε λύσεις στην κατασκευή νέας μονάδας μαζούτ της ΔΕΗ στο πανέμορφο Πρασονήσι, φτιάξαμε τη δική μας φέτα με ντόπιες ζωοτροφές αντί για μεταλλαγμένη σόγια, στηρίξαμε την παγκόσμια εκστρατεία για την προστασία της Αρκτικής, επεξεργαστήκαμε και υποβάλαμε προτάσεις για σημαντικά νομοσχέδια και υπουργικές αποφάσεις, εναντιωθήκαμε στα σχέδια της ελληνικής προεδρίας να μπουν τα μεταλλαγμένα στην Ευρώπη, βρεθήκαμε στην πρώτη γραμμή ενάντια στο νομοσχέδιο για τον αιγιαλό, αναδείξαμε τις απειλές που κρύβουν τα φυτοφάρμακα για τις μέλισσες κι έχουμε ακόμα δύο μεγάλα πακέτα δουλειάς μέχρι το τέλος του χρόνου!» και συνεχίζει, «Το ελληνικό γραφείο της Greenpeace έχει αυτήν τη στιγμή περισσότερους από 100 εθελοντές, όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και σε ολόκληρη την Ελλάδα, από το Ρέθυμνο μέχρι τα Γιάννενα και την Κοζάνη. Ο αριθμός αυτός διαρκώς αυξάνεται, όπως και αυξάνονται και οι ευθύνες που εμπιστευόμαστε στους εθελοντές μας. Για παράδειγμα, το Ice Ride φέτος, η ποδηλατοδράση μας για την προστασία της Αρκτικής, οργανώθηκε αποκλειστικά από εθελοντές».
Η συσχέτιση της αυξομείωσης εθελοντών και εσόδων με την αφύπνιση της οικολογικής συνείδησης μπορεί δημοσιογραφικά να αποτελεί δημοσιογραφικά ένα λογικό άλμα για την εξαγωγή κάποιου συμπεράσματος, αλλά αυτό δεν βρίσκει σύμφωνο τον κ. Στεφάνου. «Δεν πρέπει να κρίνουμε την οικολογική συνείδηση των Ελλήνων με βάση τα έσοδα των περιβαλλοντολογικών οργανώσεων. Σε σχέση με τα παλιότερα χρόνια που θυμάμαι εγώ, η ευαισθητοποίηση είναι αυξημένη». Την ίδια άποψη εκφράζει και ο κ. Αχχιλέας Πληθάρας: «Η προστασία του περιβάλλοντος δεν έγινε ποτέ μόδα στην Ελλάδα. Πρέπει να δούμε πού βρισκόμασταν πριν από χρόνια, πού είμαστε τώρα, και αν είμαστε ικανοποιημένοι από το αποτέλεσμα. Αν εξετάσουμε την πρόοδο της ευαισθητοποίησης των Ελλήνων τα τελευταία 20 χρόνια, τότε θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα ικανοποιημένοι, καθώς, πράγματι, η κατάσταση έχει βελτιωθεί πάρα πολύ. Όμως σε απόλυτα μεγέθη τα περιθώρια βελτίωσης παραμένουν μεγάλα, για να πούμε με βεβαιότητα ότι το περιβάλλον είναι μέρος της κουλτούρας των Ελλήνων. Η οικονομική κρίση προκάλεσε μετατόπιση των ενδιαφερόντων των πολιτών και το περιβάλλον αναπόφευκτα μετακινήθηκε χαμηλότερα στις προτεραιότητες των πολιτών, όμως παραμένει σε καλή θέση. Επιπλέον, ολοένα και περισσότεροι αντιλαμβάνονται ότι η ένταξη του περιβάλλοντος στις πολιτικές, τις κοινωνικές και τις καθημερινές πρακτικές μπορεί να φέρει πολλαπλά οφέλη: στα οικονομικά της χώρας, στη δημιουργία ενός αχτύπητου μοναδικού brand για την Ελλάδα, στη βελτίωση της ποιότητας ζωής».
Αν εξετάσουμε την πρόοδο της ευαισθητοποίησης των Ελλήνων τα τελευταία 20 χρόνια, τότε θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα ικανοποιημένοι, καθώς, πράγματι, η κατάσταση έχει βελτιωθεί πάρα πολύ.
Πράσινη Μετακίνηση
Στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις με τα εκατομμύρια των κατοίκων, οι μετακινήσεις από το ένα σημείο στο άλλο –που μπορεί να απέχουν πολλές δεκάδες χιλιόμετρα μεταξύ τους– έχουν ιδιαίτερη σημασία. Χωρίς αξιόπιστα κυκλοφοριακά δίκτυα, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι υπάρχουν Αθηναίοι, αλλά Πατησιώτες, Νεοκοσμίτες, κάτοικοι του Κολωνακίου κ.ο.κ.
Τις τελευταίες δυο-τρεις δεκαετίες το αυτοκίνητο στην Αθήνα βρισκόταν στο επίκεντρο των μετακινήσεων. Τα πλεονεκτήματα της οδήγησης είναι γνωστά: άνεση, ελαχιστοποίηση του χρόνου μετακίνησης, επιλογή της διαδρομής κ.ά. Αν και την τελευταία δεκαπενταετία μπήκε στη ζωή μας το μετρό και τα τελευταία χρόνια φαίνεται πως λιγότερα αυτοκίνητα κυκλοφορούν στους αθηναϊκούς δρόμους λόγω οικονομικής κρίσης, το πρόβλημα παραμένει. Ειδικοί επισημαίνουν ότι τα αυτοκίνητα και οι οδηγοί με τη γνωστή «ελληνική»-επιθετική οδήγηση επιβαρύνουν δυσανάλογα πολύ τη ζωή στην πόλη. Εκτός από τα κυκλοφοριακά προβλήματα και τα γνωστά μποτιλιαρίσματα ειδικά σε ώρες αιχμής, η μεγάλη εξάπλωση του αυτοκινήτου απαιτεί εκτάσεις γης για δρόμους, γκαράζ, πρατήρια καυσίμων, μηχανουργεία, οι οποίες αφαιρούνται από τη ζωή της πόλης. Οι μεγάλοι λεωφόροι και αυτοκινητόδρομοι χωρίζουν ουσιαστικά την πόλη στα δύο και δυσκολεύουν τις μετακινήσεις των πεζών. Τέλος, ειδικά στην Αθήνα, ο μη σεβασμός των πεζοδρομίων και των διαβάσεων από τους οδηγούς που παρκάρουν τα αυτοκίνητά τους όπου βρουν επιτείνει το πρόβλημα.
Εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ε.Ε. αναφέρουν πως το κόστος από την κυκλοφοριακή συμφόρηση ανέρχεται σε περίπου 100 δισ. ευρώ ετησίως, που αντιστοιχεί στο 1% του κοινοτικού ΑΕΠ. Ο δείκτης οχημάτων ανά 1.000 άτομα από το 1975 μέχρι το 2002 αυξήθηκε δραματικά –διπλασιάστηκε– και η διανυθείσα απόσταση τριπλασιάστηκε. Σύμφωνα με τα στοιχεία και πάλι της Ε.Ε. (2006), ο όγκος του φορτίου στις οδικές μεταφορές είχε αύξηση της τάξης του 35% την τελευταία δεκαετία, με αποτέλεσμα το 10% του δικτύου να επηρεάζεται καθημερινά από τις κυκλοφοριακές συμφορήσεις. Επίσης, αναφέρουν πως οι αστικές μεταφορές συμβάλλουν στο 40% των εκπομπών CO2 και στο 70% άλλων ρύπων (Ε.Ε., 2009).
Η οικονομική κρίση ελπίζουμε ότι θα περάσει κάποια στιγμή και τότε τα αυτοκίνητα θα πλημμυρίσουν και πάλι τους δρόμους της Αθήνας. Ο αναπληρωτής καθηγητής του εργαστηρίου Ελέγχου Ρύπανσης του Περιβάλλοντος του τμήματος Χημείας του ΑΠΘ κ. Φυτιάνος δήλωσε πρόσφατα πως «η συμμετοχή της κυκλοφορίας στη συνολική ρύπανση της ατμόσφαιρας ανέρχεται σε 60% για το μονοξείδιο του άνθρακα, 30% για τα οξείδια του αζώτου, 50% για τους υδρογονάνθρακες και 3,5% για το διοξείδιο του θείου. Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα καυσαέρια εκπέμπονται στο ύψος αναπνοής του ανθρώπου, τα αυτοκίνητα κατατάσσονται στους μεγαλύτερους ρυπαντές της ατμόσφαιρας των πόλεων, με ποσοστό συμμετοχής 80-99%». Τι μπορούμε να κάνουμε, λοιπόν;
Ένα από τα πρόσφατα ευχάριστα νέα είναι η εξαγγελία της γραμμής 4 του μετρό, που θα περιλαμβάνει μάλιστα 14 σταθμούς, αντί για 9 που περιμέναμε. Η νέα γραμμή θα έχει μήκος 12,5 χλμ. και εκτιμάται ότι θα εξυπηρετεί περίπου 220.000 επιβάτες ημερησίως. Αν σκεφτεί κανείς ότι θα περάσει από πυκνοκατοικημένες γειτονιές που δεν εξυπηρετούνται από κανένα μέσο σταθερής τροχιάς, όπως το Γαλάτσι, η Κυψέλη, η Καισαριανή κ.ά., είναι λογικό να περιμένουμε μια μείωση της κίνησης των αυτοκινήτων. Το έργο όμως θα είναι έτοιμο, σύμφωνα με τις αισιόδοξες εκτιμήσεις, το 2023.
Σίγουρα νωρίτερα θα έχουμε τον μεγάλο ποδηλατικό άξονα μήκους 27 χιλιομέτρων που θα φθάνει από την Κηφισιά στο Φάληρο. Στο πρώτο κομμάτι, από το Φάληρο έως το Γκάζι, οι εργασίες έχουν ήδη ξεκινήσει και το έργο αναμένεται να ολοκληρωθεί στο τέλος του 2015. Το βόρειο κομμάτι, από το Γκάζι ως την Κηφισιά, μήκους 16,5 χλμ. αναμένεται να προκηρυχθεί σύντομα. Από την άλλη, ένα άλλο ενδιαφέρον σχετικό μέτρο που είχε ανακοινωθεί πρόσφατα, αυτό της δημιουργίας σταθμών με κοινόχρηστα ποδήλατα σε 70 σημεία της Αθήνας, φαίνεται ότι έχει βαλτώσει. Δέκα μήνες μετά τον Δεκέμβριο του 2013, οπότε υποτίθεται ότι οι σταθμοί θα ξεκινούσαν τη λειτουργία τους στον δήμο Αθηναίων, δεν έχουμε δει κανένα.
Διατροφή
Αν και αρκετοί από εμάς δεν το γνωρίζουν, τα τρόφιμα που καταναλώνουμε αποτελούν παράγοντες που καθορίζουν το κλίμα. Το φαγητό που τρώμε αποτελεί περίπου το 20% του άνθρακα που αφήνουμε πίσω μας.
Τι μπορούμε να κάνουμε για να τρεφόμαστε όσο το δυνατόν πιο πράσινα; Αρχικά, να ακολουθήσουμε τέσσερις απλούς κανόνες. Πρώτον, όσο μικρότερη είναι η απόσταση από το αγρόκτημα που καλλιεργούνται τα τρόφιμα μέχρι την αγορά, τόσο μικρότερος είναι και ο αντίκτυπος του άνθρακα. Ανά τέσσερα λίτρα καυσίμου που καίγεται από φορτηγά, πλοία, αεροπλάνα και άλλα μέσα που μεταφέρουν τις τροφές, απελευθερώνονται 10 και παραπάνω κιλά διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα.
Δεύτερον, τα αζωτούχα λιπάσματα που χρησιμοποιούνται στις καλλιέργειες χρειάζονται τεράστιες ποσότητες ορυκτών καυσίμων για να παραχθούν. Επίσης, όταν τα λιπάσματα αυτά εφαρμόζονται στο χώμα, απελευθερώνουν το υποξείδιο του αζώτου στην ατμόσφαιρα, ένα αέριο του θερμοκηπίου που έχει τριακόσιες φορές μεγαλύτερη επίδραση στην υπερθέρμανση του πλανήτη από το διοξείδιο του άνθρακα.
Τρίτον, να αποφεύγουμε όσο γίνεται το κρέας. Το βόειο κρέας παράγει πολύ περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα από το κοτόπουλο και περίπου 50 φορές όσο η σόγια και οι πατάτες. Τρώγοντας μόνο ένα γεύμα την εβδομάδα που περιέχει γαλακτοκομικά προϊόντα ή κόκκινο κρέας, μειώνουμε την επίδραση του διοξειδίου του άνθρακα σε σχεδόν 2.000 χλμ. λιγότερης οδήγησης.
Τέταρτον, μπορούμε να αντικαταστήσουμε τις πλαστικές σακούλες για τη μεταφορά όσων ψωνίζουμε από χάρτινες.
Μήπως, όμως, όλα αυτά είναι περιττές πολυτέλειες, ειδικά σε περίοδο κρίσης; Η food blogger Αντζελίνα Καλογεροπούλου (twominutesangie.blogspot.com) μας λέει: «Οι τιμές των βιολογικών λαχανικών τα τελευταία δύο χρόνια τείνουν να εξομοιωθούν με τις τιμές των συμβατικών, στις λαϊκές αγορές τουλάχιστον. Στα υπόλοιπα τρόφιμα παρατηρείται ακόμα μια μικροδιαφορά στις τιμές ή και μεγάλη, αν θες, σε ορισμένα μικρής παραγωγής. Αλλά η τιμή δεν πρέπει να είναι ο πρώτος παράγοντας βάσει του οποίου θα διαλέξουμε την τροφή μας. Πρέπει να πληρώνουμε παραπάνω για την καλή, αγνή, φρέσκια και θρεπτική τροφή. Πρέπει να ψάχνουμε όχι μόνο τα βιολογικά τρόφιμα αλλά και τα βιοδυναμικά, είτε κατευθείαν από τους παραγωγούς είτε στις αγορές και στα σούπερ-μάρκετ, που όλο και πιο πολύ τα βάζουν στα ράφια τους. Στη Γερμανία, μάλιστα, άνοιξε και το πρώτο βιολογικό σούπερ-μάρκετ: έχει προϊόντα απαλλαγμένα από φυτοφάρμακα, που ωριμάζουν στον καιρό τους, δηλαδή, όλο γεύση και θρέψη. Αμφιβάλλω αν απευθύνονται μόνο σε πλουσίους, μάλλον σε ανθρώπους που καταλαβαίνουν τη σημασία της καλής τροφής».
Τι γίνεται, όμως, με τα βιολογικά καταστήματα που πριν από μερικά χρόνια είχαν κατακλύσει τις γειτονιές της Αθήνας; Η Αντζελίνα μας λέει: «Κάποια στιγμή άνοιξαν πολλά βιολογικά, όπως αποκαλούνται από τους περισσότερους. Αρκετά σε κάθε γειτονιά, και μάλιστα με πληθώρα εισαγόμενων προϊόντων, κυρίως γερμανικών. Άλλα έκλεισαν, άλλα το παλεύουν. Τα σούπερ-μάρκετ και άλλες αγορές, όπως και το Ίντερνετ, πωλούν τα προϊόντα τους σε ανταγωνιστικές τιμές». Δηλαδή, μιλάμε για ένα trend που μπορεί να περνάει; «Η κατανάλωση βιολογικών προϊόντων δεν είναι trend με την έννοια της μόδας. Μιλάμε για φαγητό, για το φαγητό μας. Μάλλον μια συλλογική αφύπνιση της κοινής γνώμης είναι. Ο κόσμος καταλαβαίνει ότι το fast food, τη φθηνή, επεξεργασμένη τροφή, την πληρώνει αλλιώς, κυρίως με την ανοστίλα, τις δυσανεξίες, τις αδιαθεσίες. Περιέργως, όμως, έχουμε και μια άνθηση των ανεξήγητα φθηνών καταστημάτων με τρόφιμα, όπου ένα τυρί κοστίζει τόσο λίγο, που σε κάνει να αναρωτιέσαι αν πραγματικά είναι τυρί ή ένα οικονομικό, επεξεργασμένο σκεύασμα που ονομάζεται, με την ανοχή της νομοθεσίας, τυρί. Το trend αυτήν τη στιγμή, αν θέλετε να χρησιμοποιήσουμε αυτό τον όρο, είναι να σκέφτεσαι τι βάζεις στο στόμα σου, όπως έκαναν οι παλιοί και ζούσαν χαρούμενοι και υγιείς για πολλά χρόνια».
Πράσινες ταράτσες
Όπως έχει πει ένας Αυστριακός ζωγράφος και αρχιτέκτονας, «χρωστάμε το κομμάτι πρασίνου που “έκλεψε” το κτίριό μας να το δώσουμε, όσο αυτό είναι δυνατόν, πίσω». Αυτόν το ρόλο φιλοδοξούν να παίξουν οι πράσινες ταράτσες.
Είναι γνωστά τα οικονομικά οφέλη των πράσινων στεγών για τους ιδιοκτήτες των κτιρίων. Καταρχάς, μειώνεται σημαντικά το κόστος ψύξης του κτίρίου, καθώς η θερμοκρασία το καλοκαίρι μπορεί να πέσει από 3 έως 10 βαθμούς, ενώ τον χειμώνα ακτινοβολείται λιγότερη θερμότητα από το εσωτερικό προς τα έξω και γενικά η μόνωση της στέγης, που βρίσκεται κάτω από την πράσινη επιφάνεια, προστατεύεται καλύτερα από τις υπεριώδεις ακτινοβολίες και τις αυξομειώσεις της θερμοκρασίας του αέρα. Ένα άλλο οικονομικό όφελος είναι η αύξηση της αξίας του ακινήτου, από την αισθητική του αναβάθμιση και την προσθήκη νέων, χρησιμοποιούμενων χώρων.
Ένα από τα μεγαλύτερα θέματα που αφορούν κυρίως το κέντρο της Αθήνας είναι το φαινόμενο της «θερμικής νησίδας». Το καλοκαίρι, οι αστικές επιφάνειες, όπως τα κτίρια και οι δρόμοι, αποθηκεύουν ηλιακή ενέργεια κατά τη διάρκεια της ημέρας και εμποδίζουν τη φυσική ψύχρανση της ατμόσφαιρας το βράδυ. Υπεύθυνα για το φαινόμενο είναι τα υλικά των αθηναϊκών κτιρίων, δηλαδή το τσιμέντο, αλλά και η διάταξή τους γύρω από στενούς δρόμους που εμποδίζουν τη διαφυγή της ηλιακής ενέργειας και την κυκλοφορία του αέρα. Οι πράσινες στέγες βελτιώνουν την ισορροπία του οικοσυστήματος εντός των πόλεων, δημιουργώντας μικροκλίμα το οποίο απορροφά μεγάλη ποσότητα σκόνης και νέφους και ταυτόχρονα μειώνει την ηχορρύπανση. Μέσω της φωτοσύνθεσης των φυτών παράγεται περισσότερο οξυγόνο στην ατμόσφαιρα και μειώνεται το διοξείδιο του άνθρακα. Με αυτό τον τρόπο βελτιώνεται το ευρύτερο οικοσύστημα και αναβαθμίζεται το άμεσο περιβάλλον.
Η Γερμανία δίνει οικονομικά κίνητρα σε όλους τους πολίτες για να γίνουν πράσινες οι στέγες των κτιρίων τους. Η Ιαπωνία ψήφισε νόμο και πλέον θα είναι υποχρεωτικό το φύτεμα των ταρατσών, ενώ στη Σκανδιναβία τα πανεπιστήμια ψάχνουν με πειραματικές καλλιέργειες για τα πιο κατάλληλα είδη φυτών σε διάφορες συνθήκες (σκιά, έλλειψη νερού κ.λπ.) και οι τοπικές κοινότητες ενισχύουν τους ιδιοκτήτες σε κάποιο ποσοστό. Στη Νορβηγία υπάρχει ίσως η μεγαλύτερη φυτεμένη στέγη στον κόσμο, με έκταση 26 στρέμματα. Στη χώρα μας, το μόνο μέτρο που μπορεί να συγκριθεί με όλα τα προηγούμενα, είναι τα 15.000.000 ευρώ που διέθεσε το υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής σε φορείς του Δημοσίου και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης για τη δημιουργία πράσινων χώρων στις ταράτσες σχολείων, δημαρχείων, βρεφονηπιακών σταθμών και άλλων κτιρίων του Δημοσίου, συνολικά 87 τον αριθμό.
Γενικά, η διαδικασία της δημιουργίας μιας πράσινης στέγης είναι λίγο πολύπλοκη, δηλαδή δεν μπορεί να γίνει από τον καθένα. Χρησιμοποιείται διαστρωμάτωση, φυτικό υπόστρωμα που μπορεί να φτάσει ως το 1,20 μ., αποστραγγιστικό δίκτυο, μεμβράνες προστασίας. Υπάρχουν γενικά τρεις τύποι φύτευσης: ο εκτατικός, ο ημιεντατικός και ο εντατικός. Σε γενικές γραμμές, ο πρώτος αφορά επιφάνειες στις οποίες δεν έχουμε εύκολα πρόσβαση και κυρίως δεν αντέχουν μεγάλα βάρη – όχι περισσότερο από 120 κιλά/τ.μ.. O δεύτερος είναι για επιφάνειες που τις επισκεπτόμαστε πιο συχνά και στις οποίες θέλουμε πράσινο όλο τον χρόνο, αν είναι δυνατόν – σε αυτή την περίπτωση η επιφάνεια θα πρέπει να αντέχει βάρη από 100 έως και 270 κιλά/τ.μ. O τρίτος τύπος είναι για όσους θέλουν να δουν ακόμη και δέντρα να μεγαλώνουν στην ταράτσα τους, αλλά χρειάζεται αδιάκοπη φροντίδα και αντοχή της επιφάνειας σε βάρη μεγαλύτερα από 270 κιλά/τ.μ. Ανάλογα με τον τύπο, λοιπόν, της φύτευσης και φυσικά την εταιρεία που θα επιλέξουμε, το κόστος μπορεί να φθάσει από τα 6 ευρώ ως και τα 100 ανά τετραγωνικό μέτρο.
Και αν δεν θέλετε να μοιάσετε στον αρχιτέκτονα που δημιούργησε στην ταράτσα του στους Αμπελόκηπους μια φάρμα με κότες, κουνέλια, φραγκόκοτες, μια κατσίκα κι έναν τράγο ανάμεσα σε ντοματιές, ελιές, πορτοκαλιές, συκιές και αρωματικά φυτά, μπορείτε να ξεκινήσετε με μερικές φασκομηλιές κι ένα δεντρολίβανο.
Αιθαλομίχλη
Πριν από δύο χρόνια έγινε ίσως ένα από τα μεγαλύτερα περιβαλλοντικά εγκλήματα των τελευταίων ετών στην Ελλάδα. Η κυβέρνηση αποφάσισε να αυξήσει τον ειδικό φόρο κατανάλωσης στο πετρέλαιο θέρμανσης, προφανώς για να εισρεύσουν στα κρατικά ταμεία κάποια έξτρα (εκατοντάδες) εκατομμύρια ευρώ.
Το μέτρο γύρισε μπούμερανγκ. Οικογένειες που αδυνατούσαν να πληρώσουν για το πετρέλαιο βρέθηκαν σχεδόν σε κάθε πολυκατοικία της χώρας, μπλοκάροντας στην ουσία και τα υπόλοιπα διαμερίσματα. Όλοι μαζί στράφηκαν σε εναλλακτικές πηγές θέρμανσης: τζάκια, σόμπες, ξύλα, σανίδες, δέντρα από πάρκα κ.λπ.
Αν και σε γενικές γραμμές ο περσινός χειμώνας ήταν ήπιος, η κατάσταση στην ατμόσφαιρα από τη συγκέντρωση των σωματιδίων ήταν τραγική. Το υπουργείο Υγείας έκανε επανειλημμένως συστάσεις για άτομα με αναπνευστικά προβλήματα, ενώ με κοινή υπουργική απόφαση αποφασίστηκε ότι τις ημέρες με αυξημένες εκπομπές σωματιδίων θα παρέχεται έκπτωση ίση με το 70% του οικιακού τιμολογίου για την αντίστοιχη περιοχή, σε όλους ανεξαιρέτως τους οικιακούς καταναλωτές για αριθμό ημερών ίσο με τις ημέρες εφαρμογής του μέτρου – η απόφαση δεν έλυσε το πρόβλημα.
Παρά τα αυξημένα όρια που χρησιμοποιεί η ελληνική κυβέρνηση όσον αφορά τη μέτρηση των εκπομπών των μικροσωματιδίων, η κατάσταση χτύπησε «κόκκινο» πολλές φορές κατά τη διάρκεια του προηγούμενου χειμώνα. Ειδικοί έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις επικίνδυνες χημικές ενώσεις που μεταφέρονται στους πνεύμονές μας, οι οποίες αυξάνουν τον κίνδυνο της καρκινογένεσης, δυσχεραίνουν την αναπνευστική λειτουργία και προκαλούν μεγάλη επιβάρυνση σε ευαίσθητες πληθυσμιακές ομάδες, όπως τα άτομα με άσθμα, οι ασθενείς με αναπνευστικά προβλήματα, τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το ημερήσιο όριο για τα μεγαλύτερα μικροσωματίδια (PM10) είναι 50 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο και το ετήσιο 40 και«επιτρέπονται» 35 παραβιάσεις του ημερήσιου ορίου τον χρόνο, ενώ για τα μικρότερα το ετήσιο όριο θα είναι 25 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο από το 2015. Καταλαβαίνουμε το μέγεθος του προβλήματος, αν σκεφτούμε ότι στο Θησείο καταγράφηκαν πολλές μέρες με 300 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο...
Πριν από λίγες μέρες υπογράφηκε τροπολογία σύμφωνα με την οποία μειώνεται ο ΕΦΚ στο πετρέλαιο θέρμανσης και το φωτιστικό πετρέλαιο κατά 30%, από 330 ευρώ ανά χιλιόλιτρο σε 230 ευρώ ανά χιλιόλιτρο. Η κυβέρνηση ελπίζει ότι η κατανάλωση θα αυξηθεί και θα εξαλειφθεί η απώλεια εσόδων. Παράλληλα, θα συνεχιστεί η επιδότηση για την αγορά πετρελαίου θέρμανσης με €0,35, όπως ίσχυε πέρυσι, με την τελική τιμή να υπολογίζεται σε €0,75-0,80 ανά λίτρο.
σχόλια