Δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται

Δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται Facebook Twitter
Όπως κι αλλού εκείνη την εποχή, έτσι και στην αρχαία Αθήνα οι ενεργειακές ανάγκες του πληθυσμού καλύπτονταν κυρίως από άνθρακα και ξύλο, συνεπώς η παραγωγή, η μεταφορά και το εμπόριό τους αποτελούσε μία ολοκληρωμένη οικονομική δραστηριότητα... Εικονογράφηση: Dreyk the Pirate / LIFO
0

Όχι, η αιθαλομίχλη δεν είναι φαινόμενο αποκλειστικά των καιρών μας. Ίσως στην αρχαιότητα να μην ήταν τόσο ανυπόφορη. Μπορεί, πράγματι, οι Αθηναίοι της Κλασικής Περιόδου να μην έκαιγαν μέχρι και πλαστικές καρέκλες για να ζεσταθούν. Ένα, όμως, είναι βέβαιο: η ανάγκη για καύσιμη ύλη δεν είναι τελευταία μόδα. Τα μικρά ή μεγάλα σύννεφα καπνού δεν είναι μόνο δικό μας προνόμιο. Κάθε άλλο.

«Οι δ' ίσαν υλοτόμους πελέκεας εν χερσίν έχοντες / σειράς τ' ευπλέκτους» αναφέρει ήδη ο Όμηρος στην Ιλιάδα (23. 114-115), με άλλα λόγια «πήγαν, κρατώντας στα χέρια τσεκούρια που έκοβαν ξύλα και καλοπλεγμένα σχοινιά». Με διαφορά λίγων αιώνων, ο Αριστοφάνης (fr. 610 K-A) αναφέρει: «αλλ' ιμάντα μοι δος και ζμινύην. Εγώ γαρ ειμ' επί ξύλα», δηλαδή «αλλά δώσε μου ένα λουρί κι ένα εργαλείο κοπής. Γιατί πάω για ξύλα».

Όπως κι αλλού εκείνη την εποχή, έτσι και στην αρχαία Αθήνα οι ενεργειακές ανάγκες του πληθυσμού καλύπτονταν κυρίως από άνθρακα και ξύλο, συνεπώς η παραγωγή, η μεταφορά και το εμπόριό τους αποτελούσε μία ολοκληρωμένη οικονομική δραστηριότητα. Λόγω της πληθυσμιακής της συγκέντρωσης, αλλά και της βιοτεχνικής παραγωγής και των λοιπών οικονομικών δραστηριοτήτων, η Αθήνα της Κλασικής Περιόδου κατανάλωνε μεγάλες ποσότητες καύσιμης ύλης. Ας το σκεφτούμε λίγο καλύτερα: αρτοποιεία, μεταλλοτεχνικά και κεραμικά εργαστήρια, λουτρά, οικείες κι άλλες τόσες και τόσες δραστηριότητες απαιτούσαν για τη λειτουργία τους σημαντικές ποσότητες ξυλοκάρβουνου, πολλές φορές μάλιστα συγκεκριμένων ειδών, οι οποίες θα καίγονταν σε ειδικούς, κατά περίπτωση, κλιβάνους. Στην Περί Φυτών Ιστορία ο Λέσβιος φιλόσοφος του 4ου αι. π.Χ. Θεόφραστος αναφέρει πώς κορμοί δέντρων σχίζονταν στα δύο, στοιβάζονταν μαζί και καλύπτονταν με λάσπη πριν καούν εντός ειδικών κατασκευών.

Η εργασία αυτή ήταν, βέβαια, όσο βαριά ακούγεται, κι ακόμα παραπάνω. Τόσο ο Αριστοφάνης όσο και ο Μένανδρος έχουν δημιουργήσει αξιολύπητους ήρωες στους οποίους έλαχε να συλλέγουν και να κουβαλούν καυσόξυλα. Ο Κνήμων στον Δύσκολο του Μενάνδρου παραπονιέται ότι «ζη μόνος [...] ξυλοφορών σκάπτων τ' αεί πονών», ενώ ο Δικαιόπολις στους αριστοφανικούς Αχαρνής φαντασιώνεται ηδονικά μια νεαρή «υλοφόρον» σκλάβα. Η υλοτομία και η μεταφορά της καύσιμης ύλης ήταν, καταπώς φαίνεται, δραστηριότητες πιο ταιριαστές στους σκλάβους, στους φτωχούς και στους επαγγελματίες εμπόρους κάρβουνου και ξύλου, παρά στους ευυπόληπτους Αθηναίους πολίτες. Οι ελεύθεροι Αθηναίοι πολίτες που απασχολούνταν με το επαγγελματικό εμπόριο καύσιμης ύλης αποτελούσαν μία σχεδόν περιθωριακή, κατώτατη οικονομική τάξη. Μάλιστα, κατά τον Αθηναίο ρήτορα και πολιτικό του 5ου αι. π.Χ. Ανδοκίδη, μια πόλη σε κατάσταση πολέμου μπορεί να εκπέσει τόσο, ώστε οι ασχολούμενοι με το κάρβουνο να κατέλθουν από τα βουνά στην πόλη: «Ίδοιμεν [...] εκ των ορών τους ανθρακευτάς εις το άστυ ήκοντας».

Όλα δείχνουν πως το πρόβλημα της εύρεσης καύσιμης ύλης δεν άγγιζε τόσο τις πιο εύπορες οικογένειες της πόλης. Πώς θα μπορούσε, άλλωστε; Σύμφωνα με ενεπίγραφες αττικές στήλες του 5ου αι. π.Χ., οι πλούσιοι Αθηναίοι συνήθως προμηθεύονταν καύσιμη ύλη από τα εξοχικά κτήματά τους και τις εκτάσεις που κατείχαν εκτός των τειχών της πόλης. Ο Αλκιβιάδης, μέλος της αριστοκρατικής οικογένειας των Αλκμεωνίδων, είχε στην κατοχή του εκτάσεις με «ξύλα καύσιμα», «φρύγανα» και «ρυμούς» (κούτσουρα). Η πρόσβαση και απόκτηση καυσόξυλων ήταν τόσο σημαντική για πλούσιους και φτωχούς, που, σύμφωνα με τον Μένανδρο, μόλις έπεφτε μια οξιά, όλοι έσπευδαν να μαζέψουν τα ξύλα της: «Δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται».

Στην ακμή της ηγεμονίας της, η Αθήνα της πολύκροτης Κλασικής Περιόδου αντιμετώπιζε τις τεράστιες ενεργειακές ανάγκες της με κάθε δυνατό τρόπο: σκλάβοι, κάθιδροι καρβουνιάρηδες, φορτωμένα γαϊδουράκια, πηγαινοέρχονταν φορτωμένοι με καυσόξυλα από δημόσιες και ιδιωτικές εκτάσεις, προμηθεύοντας φούρνους, κλιβάνους και εστίες με την πολύτιμη ύλη, μέλη μιας κοινωνίας περισσότερο ταξικής απ' όσο φανταζόμαστε σήμερα, κάτω από καπνό και αιθαλομίχλη σχεδόν παρόμοια με τη δική μας – εκτός από τις πλαστικές καρέκλες. 

ΠΗΓΕΣ
S. Douglas Olson, Firewood and Charcoal in Classical Athens, «Hesperia», 60, 1991, p. 411-420 / T.W. Gallant, Risk and Survival in Ancient Greece: Reconstructing the Rural Domestic Economy, Palo Alto, 1991 / R. Meiggs, Trees and Timber in the Ancient Mediterranean World, Oxford, 1982 / W.E. Thompson, The Athenian Entrepreneur, AntCl 51, 1982, p. 53-85

Αρχαιολογία & Ιστορία
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μια επίσκεψη στο Ψυχιατρείο Θεσσαλονίκης το 1932 / «Γέλια καμπάνιζαν σαν καγχασμοί του Σατανά!» / Φρίκη και ανθρώπινα ράκη στο Ψυχιατρείο Θεσσαλονίκης το 1932

Αρχαιολογία & Ιστορία / «Γέλια καμπάνιζαν σαν καγχασμοί του Σατανά!»: Στο Ψυχιατρείο Θεσσαλονίκης το 1932

Τα dirty '30s & late '20s «ακολουθούν» τον δημοσιογράφο Χρήστο Εμ. Αγγελομάτη στο Ψυχιατρείο Θεσσαλονίκης το 1932 και διασώζουν εικόνες αποτροπιασμού που δύσκολα περιγράφονται. Παρά «τις άναρθρες κραυγές» και «τα στριγκά ξεφωνητά» που άκουσε στην είσοδο, ο ρεπόρτερ πέρασε την πύλη. Τι αντίκρισε;
DIRTY '30S & LATE '20S
Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Βιβλίο / Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Δεν υπάρχει μελέτη για τον ελληνικό εθνικισμό που να μην έχει αναφορές στο έργο της. Η επανακυκλοφορία του βιβλίου της «Το “Πρότυπο Βασίλειο” και η Μεγάλη Ιδέα» από τις εκδόσεις Νήσος συνιστά αναμφίβολα εκδοτικό γεγονός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ποιον θεωρούσαν «άσχημο» στην αρχαία Αθήνα;

Ιστορία μιας πόλης / Υπήρχαν και «άσχημα» αγαλματίδια στην αρχαία Αθήνα

Μικρά αγαλματίδια ή γλυπτά λατρευτικού ή θρησκευτικού συνήθως χαρακτήρα, που απεικονίζουν ανθρώπινες ή ζωικές μορφές: τα ειδώλια. Είναι όλα oμοιόμορφα ή υπάρχουν και ενδιαφέρουσες, συχνά αναπάντεχες, διαφοροποιήσεις; H Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με την Αναστασία Μεϊντάνη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Η ιστορία του κούρου Αριστοδίκου που στάθηκε ορόσημο της ελληνικής τέχνης

Αρχαιολογία / Κούρος Αριστόδικος: Ένα άγαλμα ορόσημο στην αρχαία ελληνική Τέχνη

Το άγαλμα, λίγο μεγαλύτερο του φυσικού μεγέθους, έχει ύψος 1,95 μ., είναι σμιλεμένο σε παριανό μάρμαρο, χρονολογείται από τους μελετητές γύρω στα 510-500 π.Χ., αποτελεί το τελευταίο δείγμα της μεγάλης σειράς των αττικών κούρων και αποκαλύπτει ποιες ήταν οι ταφικές συνήθειες στην Αθήνα εκείνης της εποχής.
THE LIFO TEAM
Ποιοι ήταν οι μαυραγορίτες της Κατοχής και πώς λειτουργούσαν;

Ιστορία μιας πόλης / Ποιοι ήταν οι μαυραγορίτες της Κατοχής;

Πώς ήταν η καθημερινότητα στην Αθήνα της γερμανικής Κατοχής; Ποιες στρατηγικές ανέπτυξαν οι Αθηναίοι για να επιβιώσουν; Πώς και πού έβρισκαν τρόφιμα; Πώς επηρέασε η παρουσία των κατακτητών τις μετακινήσεις των κατοίκων της πόλης; H Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη για την καθημερινή ζωή στην κατοχική Αθήνα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Τι έτρεχε με τους λαγούς στην αρχαία Αθήνα;

Ιστορία μιας πόλης / Τι έτρεχε με τους λαγούς στην αρχαία Αθήνα;

Στην αρχαία Αθήνα, ο λαγός δεν ήταν μόνο θήραμα, αλλά και σύμβολο ερωτικής επιθυμίας και γονιμότητας, ενώ χρησιμοποιούνταν επίσης ως προσφορά στους θεούς. Ο Ξενοφών έγραψε για το κυνήγι του, ενώ εμφανίζεται συχνά στην τέχνη - στα αγγεία, στις παραστάσεις συμποσίων, ακόμη και σε ταφικά μνημεία. Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με την Κάτια Μαργαρίτη ρίχνοντας φως στο παρελθόν ενός ζώου που είχε πολύ μεγαλύτερη σημασία απ’ ό,τι ίσως φανταζόμαστε.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Μιμάρ Σινάν: Ο αρχιτέκτονας που έχτισε τα πιο σημαντικά κτίρια της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Γεννήθηκε σαν σήμερα  / Μιμάρ Σινάν: Ο αρχιτέκτονας που έχτισε τα πιο σημαντικά κτίρια της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Στις 15 Απριλίου 1489 γεννήθηκε ο αρχιτέκτονας που έφτιαξε από τριακόσια τριάντα έργα. Ανάμεσα σε αυτά, το Τέμενος του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς (1550 -1557) και το Κουρσούμ Τζαμί ή Τζαμί του Οσμάν Σαχ στα Τρίκαλα, το μοναδικό του έργο που σώζεται στην Ελλάδα.
ΚΟΡΙΝΑ ΦΑΡΜΑΚΟΡΗ
«Η ερωμένη της»: Το πιο τολμηρό αθηναϊκό ρομάντζο του Μεσοπολέμου

Ιστορία μιας πόλης / «Η ερωμένη της»: Το πιο τολμηρό αθηναϊκό ρομάντζο του Μεσοπολέμου

Πόσο μπορεί να συμβάλει ένα βιβλίο στη σεξουαλική χειραφέτηση των Ελληνίδων; Η Αγιάτη Μπενάρδου μιλά με την Παναγιώτα Βογιατζή για την Ντόρα Ρωζέττη και τη γυναικεία ομοφυλοφιλία στην Αθήνα των αρχών του 20ού αώνα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Close up: Η ψηφιακά αποκατεστημένη τοιχογραφία στον τάφο του Φιλίππου στις Αιγές

Αρχαιολογία & Ιστορία / Close up: Η ψηφιακά αποκατεστημένη τοιχογραφία στον τάφο του Φιλίππου στις Αιγές

Το σημαντικότερο σωζόμενο έργο της κλασικής ξαναζωντανεύει 23 αιώνες μετά με τη βοήθεια της αρχαιομετρίας, της τεχνητή νοημοσύνη και της καλλιτεχνικής δημιουργίας σε μια καινοτόμο μελέτη αποκατάστασή του που ανοίγει νέους ορίζοντες στην αναβίωση της αρχαίας τέχνης.
THE LIFO TEAM
Πώς η τεχνολογία αποκαθιστά το σημαντικότερο έργο της κλασικής ζωγραφικής 23 αιώνες μετά;

Αρχαιολογία & Ιστορία / Πώς η τεχνολογία αποκαθιστά το σημαντικότερο έργο της κλασικής ζωγραφικής 23 αιώνες μετά;

Η αρχαιομετρία, η τεχνητή νοημοσύνη και η καλλιτεχνική δημιουργία συνεργάστηκαν σε μια καινοτόμο μελέτη αποκατάστασης της τοιχογραφίας με το κυνήγι από τον τάφο του Φιλίππου στις Αιγές, ανοίγοντας νέους ορίζοντες στην αναβίωση της αρχαίας τέχνης.
M. HULOT
Δωσίλογοι: Ποιοι και γιατί συνεργάστηκαν με τους κατακτητές;

Ιστορία μιας πόλης / Δωσίλογοι: Ποιοι και γιατί συνεργάστηκαν με τους κατακτητές;

Πώς επιχειρήθηκε η αναθεώρηση της εικόνας των δωσιλόγων τις δεκαετίες που ακολούθησαν μετά την Κατοχή και τα Δεκεμβριανά, και ποια ήταν η επίδραση αυτής της αναθεώρησης στη δημόσια ιστορική μνήμη; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη για ένα θέμα ταμπού που ακόμα απασχολεί τους ιστορικούς αλλά και την κοινωνία.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Από τι πέθαναν δεκάδες χιλιάδες Αθηναίοι το 430 π.Χ.;

Ιστορία μιας πόλης / Από τι πέθαναν δεκάδες χιλιάδες Αθηναίοι το 430 π.Χ.;

Ο Θουκυδίδης ισχυρίζεται ότι ήταν μια ασθένεια εισαγόμενη, η οποία ξεκίνησε από την Αιθιοπία και προτού φθάσει στην Αθήνα, εξαπλώθηκε στην Αίγυπτο και την Περσική αυτοκρατορία. H Αγιάτη Μπενάρδου μιλά με τον Στέφανο Παρασκευαΐδη για τον λοιμό των Αθηνών με την πρωτοφανή θνησιμότητα, καθώς υπολογίζεται ότι χάθηκε το 1/3 του πληθυσμού της πόλης.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Επίσκεψη στον αρχέγονο κόσμο της Σαμοθράκης με σύμμαχο την τεχνολογία

Αρχαιολογία & Ιστορία / Σαμοθράκη: Βλέπουμε την ιστορία του νησιού ξανά με σύμμαχο την τεχνολογία

Η Σαμοθράκη του Νίκης, του Ομήρου, των Καβείρων, των φιλοσόφων, των χαρτογράφων της Αναγέννησης, των αρχαιολόγων, των αρχιτεκτόνων και των φωτογράφων του 20ού αιώνα αλλά και των σύγχρονων μοντελιστών σε μια εμπεριστατωμένη έκθεση της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ