4,48 Ψυχώση: Θέατρο σαν άγρια κραυγή

4,48 Ψυχώση: Θέατρο σαν άγρια κραυγή Facebook Twitter
0

Η Σάρα Κέιν (1971-1999) πρωτοεμφανίστηκε στη σκηνή με το Blasted το 1995 και έως το 1998 είχε γράψει το Phaedra’s Love, το Cleansed, το Crave και το 4,48 Psychosis (που παρουσιάστηκε στο θέατρο το 2000 – μετά την αυτοκτονία της). Σε αυτό το μικρό σώμα κειμένων έχει «γράψει» τη ζωή της και μέσα απ’ αυτό υπερέβη τα όρια της ζωής της: έγινε η πρώτη «κλασική» του 21ου αι. Γιατί με τα έργα της Κέιν θα ασχολούμαστε ξανά και ξανά, όπως συμβαίνει μόνο με τους μεγάλους συγγραφείς και το σημαντικό θέατρο, προσπαθώντας να φωτίσουμε το μυστήριο που αποτελούν – αν τα καταφέρουμε, θα μπορέσουμε να πούμε ότι λύσαμε το αίνιγμα της ύπαρξης, θα έχουμε βρει την απάντηση στο μείζον ερώτημα: γιατί αξίζει να ζει κανείς, προσπαθώντας μάταια να ισορροπήσει τον ανεξάντλητο πόθο της ζωής με τη φρίκη του να υπάρχεις.

Στα έργα της αίρεται η συμβατική σχέση μεταξύ θέματος, πλοκής, δομής. Η ίδια έδωσε κάποιες «ερμηνευτικές» κατευθύνσεις, που όμως περιπλέκουν ακόμα περισσότερο την ερμηνευτική τους προσέγγιση – είναι το Βlasted ένα έργο για την ελπίδα, το Phaedra’s Love για την πίστη και το Cleansed για την αγάπη; Μα, τότε, πώς, πάλι η ίδια, συνέδεσε το Blasted με τον πόλεμο στη Βοσνία, με τις χιλιάδες γυναίκες που βιάστηκαν κατά τη διάρκειά του και με τον παραλογισμό οι τερατωδίες που διαπράττουν οι άνδρες να είναι αποδεκτές «εν καιρώ πολέμου»;

H βία που κυριαρχεί στο Phaedra’s Love τρομοκράτησε ακόμη και τον Χάρολντ Πίντερ. Κι όμως, πραγματευόμενη τον αρχαίο μύθο και το έργο του Σενέκα, προχώρησε σε καίρια σχόλια για το ψυχικό κενό και τη συναισθηματική αναπηρία από την οποία υποφέρει ο σύγχρονος άνθρωπος. Τα πάθη κι οι διαστροφές της βασιλικής οικογένειας στο έργο της αποτελούν εκφάνσεις της απάθειας, μιας εσωτερικής ερήμωσης που μοιραία οδηγεί στην καταστροφή και στον θάνατο.

Kι αν θέλεις να πλησιάσεις το Cleansed δεν μπορείς να παραβλέψεις αυτό που η ίδια η Κέιν είπε, ότι μέσα της «δούλευε» επίμονα μια φράση του Ρολάν Μπαρτ, ότι το να είσαι ερωτευμένος χωρίς ανταπόκριση συγκρίνεται με την κατάσταση ενός έγκλειστου στο Νταχάου. Επιπλέον, πρέπει να βρεις απάντηση για τη σκηνική οδηγία που τοποθετεί τη δράση του Cleansed στον «περίβολο ενός πανεπιστημίου». Προφανώς, η υπόδειξη έχει να κάνει με τη λειτουργία της ψυχιατρικής ως μηχανισμού κοινωνικού ελέγχου και «κανονικοποίησης», όπως έδειξε ο Μισέλ Φουκώ και η ίδια καταδίκασε με τον τρόπο της στο 4,48 Psychosis, αναφερόμενη στις προσωπικές της εμπειρίες από το ψυχιατρικό νοσοκομείο Μaudsley ή το πανεπιστημιακό King’s College Hospital στο Λονδίνο. «Σε παρακαλώ. Μην κλείνεις τον διακόπτη του μυαλού μου προσπαθώντας να με κάνεις κανονική» γράφει σπαρακτικά, και πιο κάτω: «Οk, let’s do it, ας μπούμε στα φάρμακα, ας κάνουμε τη χημική λοβοτομή, ας διακόψουμε τις ανώτερες λειτουργίες του εγκεφάλου μου και –ποιος ξέρει, γαμώτο– ίσως τότε γίνω λίγο πιο ικανή να ζήσω». Βίωσε την έσχατη αντίφαση, εκείνη που είδε τα πάντα, «άρρωστη» σ’ έναν κόσμο όπου τα πάντα ρυθμίζει «η χρόνια παράνοια των λογικών».

Kατά όχι και τόσο περίεργο τρόπο το θέατρο της Κέιν παραπέμπει ευθέως στον Αντόρνο και στις εισαγωγικές προτάσεις της Διαλεκτικής του Διαφωτισμού του, όπου επισημαίνει ότι στον διαφωτισμένο κόσμο μας «ακτινοβολεί ο θρίαμβος της καταστροφής». Και σε ’κείνη τη σκέψη του ότι «Το να γράψεις έστω και ένα ποίημα μετά το Άουσβιτς είναι βάρβαρο», που πάντως αργότερα ο ίδιος διόρθωσε, λέγοντας ότι το δικαίωμα της έκφρασης παραμένει όσο δεν τελειώνει ο άνθρωπος με τον πόνο, κι όσο υπάρχουν άνθρωποι που βασανίζονται. Δεν είναι τυχαίο που αγάπησαν τη Σάρα Κέιν πιο πολύ στην Γερμανία παρά στη χώρα της.

Στα έργα της το πολιτικό και το υπαρξιακό δένουν αξεδιάλυτα, και μάλιστα σε δομές που ακυρώνουν τα ασφαλή δραματουργικά πλαίσια. Η Κέιν θέλησε να ταρακουνήσει τη βαθιά εμπορευματοποιημένη αγγλική σκηνή και το «πολιτισμένο» θεατρόφιλο κοινό της με έργα ακραίας βίας, που όμως ανακαλούν ευθέως την περήφανη παράδοση του αγγλικού θεάτρου (τις αγριότητες του σαιξπηρικού Τίτου Ανδρόνικου, φερ’ ειπείν, ή τις αιμοσταγείς τραγωδίες της ιακωβίνικης περιόδου). Μπόρεσε να το κάνει όχι μόνο λόγω του μοναδικού συγγραφικού της δαιμόνιου αλλά και γιατί ήταν η πιο διαβασμένη συγγραφέας της γενιάς της και η διακειμενικότητα, οι αναφορές σε πλήθος κειμένων και συγγραφέων, είναι ένα στοιχείο που χαρακτηρίζει τη δραματουργία της (χαρακτηριστικό παράδειγμα το Crave).

Επιπλέον, είχε την τόλμη να προτείνει και να αντιπαρατεθεί. Κάθε έργο της είναι ένα πείραμα σε μια καινούργια δομική κατεύθυνση, αλλά με μια γλώσσα υψηλής ποιητικής αξίας. Το restless που έκαιγε το είναι της εκφράστηκε μέσα από την πίστη της ότι στο θέατρο τίποτα δεν απαγορευμένο και ότι καμιά καλλιτεχνική έκφραση δεν είναι τόσο ομιλητική, γι’ αυτό πολύτιμη, όσο η σκηνική. Ας πούμε τα ανείπωτα, λοιπόν, κι όποιος αντέξει. Εκείνη δεν άντεξε. Αλλά πριν βάλει τέρμα στη ζωή της, έγραψε ένα συγκλονιστικό κείμενο που εξηγεί γιατί δεν μπορούσε να ζήσει άλλο, διαυγής αποτύπωση του σχίσματος του μυαλού και της ψυχής και ταυτόχρονα απελπισμένη κραυγή για την αγάπη που δεν ήρθε ποτέ, τη μόνη δύναμη που θα μπορούσε να τη σώσει.

Νιώθω ότι είναι κάτι σαν ιεροσυλία να αποπειραθεί κανείς να αναλύσει δραματουργικά το αυτοβιογραφικό 4.48 Psychosis που παρουσιάζει η Άντζελα Μπρούσκου στο Bios. Πολλά θα μπορούσα να γράψω για γλώσσα και ύφος, διακειμενικές αναφορές, πρόσωπα και δομή. Θα το αποφύγω . Έχω διαβάσει ουκ ολίγες θεατρολογικές και ψυχαναλυτικές/ψυχιατρικές προσεγγίσεις και ειλικρινά αγανακτώ με όλη αυτήν τη φλυαρία, με όλο αυτό το περισπούδαστο ύφος, με «λόγια, λόγια, λόγια», που τι κάνουν στην ουσία; Προσπαθούν να καλύψουν την κραυγή της Σάρας Κέιν, να σβήσουν το καταυγαστικό φως της Αποκάλυψής της, να δικαιολογήσουν όλα αυτά που η ίδια αρνήθηκε με τον πιο απόλυτο τρόπο. Το 4,48 Psychosis έχει εκδοθεί, όποιος θέλει μπορεί να το διαβάσει και να καταλάβει ή να μην καταλάβει.

Ούτε για την παράσταση της Μπρούσκου θέλω να πω πολλά. Ακολούθησε με πίστη και προσοχή τις λέξεις της Κέιν, χρησιμοποιώντας αυτοσχέδιους φωτισμούς που πολύ ταιριάζουν στο κείμενο – γιατί ανακαλούν τον σκληρό, «άτεχνο» τρόπο που η διαύγεια διαδεχόταν το σκοτάδι στο μυαλό της Κέιν. Η manual χρήση των καμερών που προβάλλουν γκρο-πλαν τα δύο πρόσωπα της συγγραφέως (Παρθενόπη Μπουζούρη και Κωνσταντίνα Αγγελοπούλου) λειτουργεί στον αντίποδα της μοδάτης, high-tech σκηνικής λαγνείας και αναδεικνύει το βάσανο του Εγώ που διχάζεται μεταξύ της κατανόησης των πραγμάτων στον απόλυτο βαθμό και της ψυχοδιανοητικής κατάρρευσης, ενόσω η ελπίδα της ίασης σταθερά απομακρύνεται. Ουσιαστική η συμβολή της μουσικής που έγραψε η Nalyssa Green γιατί φωτίζει και ισορροπεί με τον λιτό λυρισμό της το σκοτάδι του έργου. Όπως πράγματι εξαιρετική είναι η ερμηνεία της Παρθενόπης Μπουζούρη – πραγματική κατάθεση ψυχής. Σπαρακτική, και με μια αλήθεια που δεν συναντάς συχνά στη σκηνή.

0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Γιάννης Χουβαρδάς: «Το κοινό που έρχεται να σε δει είναι ο καθρέφτης σου»

Θέατρο / Γιάννης Χουβαρδάς: «Το κοινό που έρχεται να σε δει είναι ο καθρέφτης σου»

Ο κορυφαίος Έλληνας σκηνοθέτης διασκευάζει φέτος τις τραγωδίες του Οιδίποδα σε ένα ενιαίο έργο και μιλά στη LiFO, για το πώς η μοίρα είναι μια παρεξηγημένη έννοια, ενώ σχολιάζει το αφήγημα περί «καθαρότητας» της Επιδαύρου, καθώς και τις ακραίες αντιδράσεις που έχει δεχθεί από το κοινό.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
ΓΙΑ 28 ΜΑΙΟΥ Elena Souliotis: Η Ελληνίδα που θα γινόταν η επόμενη Κάλλας 

Θέατρο / Elena Souliotis: Η Ελληνίδα που θα γινόταν η επόμενη Κάλλας 

Σαν σήμερα, το 1943, γεννήθηκε η Ελληνίδα σοπράνο που διέπρεψε για μια ολόκληρη δεκαετία στην Ευρώπη και την Αμερική, αλλά κάηκε εξαιτίας μιας σειράς ιδιαίτερα απαιτητικών ρόλων, τους οποίους ερμήνευσε πολύ νωρίς. Ο κόντρα τενόρος Άρης Χριστοφέλλης, ένας από τους λίγους στην Ελλάδα που γνωρίζουν σε βάθος την πορεία της, περιγράφει την άνοδο και την πτώση της.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Δημήτρης Καπουράνης: «Το αόρατο νήμα που ενώνει τα παιδιά μεταναστών είναι το πένθος»

Θέατρο / Δημήτρης Καπουράνης: «Το αόρατο νήμα που ενώνει τα παιδιά μεταναστών είναι το πένθος»

Από τους Αγίους Σαράντα της Αλβανίας μέχρι τη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, η ζωή του βραβευμένου ηθοποιού, τραγουδιστή και σεναριογράφου είναι μια διαρκής προσπάθεια συμφιλίωσης με την απώλεια. Η παράσταση «Μια άλλη Θήβα» τον καθόρισε, ενώ ο ρόλος του στο «Brokeback Mountain» τού έσβησε κάθε ομοφοβικό κατάλοιπο. Δηλώνει πως αυτό που τον ενοχλεί βαθιά είναι η αδράνεια απέναντι σε όσα συμβαίνουν γύρω μας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μιχαήλ Μαρμαρινός: Το έπος μάς έμαθε να αναπνέουμε ΟΙ ΥΠΟΛΟΙΠΟΙ ΑΡΚΕΤΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ

Θέατρο / Μιχαήλ Μαρμαρινός: «Από μια κοινωνία της αιδούς, γίναμε μια κοινωνία της ξεδιαντροπιάς»

Με τη νέα του παράσταση, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός επιστρέφει στην Οδύσσεια και στον Όμηρο και διερευνά την έννοια της φιλοξενίας. Αναλογίζεται το «απύθμενο θράσος» της εποχής μας, εξηγεί τη στενή σχέση του έπους με το βίωμα και το θαύμα που χάσαμε και παραμένει σχεδόν σιωπηλός για τη νέα του θέση ως καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Αθηνών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
13 λόγοι για να πάμε φέτος στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Θέατρο / 13 λόγοι για να πάμε φέτος στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Τέχνη με φαντασία, αστείρευτη δημιουργία, πρωτοποριακές προσεγγίσεις: ένα επετειακό, εορταστικό, πολυσυλλεκτικό πρόγραμμα για τα 70 χρόνια του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου μέσα από 83 επιλογές από το θέατρο, τη μουσική και τον χορό.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Κυνηγώντας τον χαμένο χρόνο σε ένα έργο για την εξουσία

Θέατρο / «Δελφίνοι ή Καζιμίρ και Φιλιντόρ»: Ένα έργο για τη μόνιμη ήττα μας από τον χρόνο

Ο Θωμάς Μοσχόπουλος σκηνοθετεί και γράφει ένα έργο-παιχνίδι, εξετάζοντας τις σχέσεις εξουσίας, τον δημιουργικό αντίλογο και τη μάταιη προσπάθεια να ασκήσουμε έλεγχο στη ζωή.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
ΕΠΕΞ ΧΛΟΗ ΟΜΠΟΛΕΝΣΚΙ: Σκηνογράφος-ενδυματολόγος του θεάτρου και της όπερας

Οι Αθηναίοι / Χλόη Ομπολένσκι: «Τι είναι ένα θεατρικό έργο; Οι δυνατότητες που δίνει στους ηθοποιούς»

Ξεκίνησε την καριέρα της ως βοηθός της Λίλα ντε Νόμπιλι, υπήρξε φίλη του Γιάννη Τσαρούχη, συνεργάστηκε με τον Κάρολο Κουν και τον Λευτέρη Βογιατζή, δούλεψε με τον Φράνκο Τζεφιρέλι και, για περισσότερο από 20 χρόνια, με τον Πίτερ Μπρουκ. Η διεθνούς φήμης σκηνογράφος και ενδυματολόγος Χλόη Ομπολένσκι υπογράφει τα σκηνικά και τα κοστούμια στην «Τουραντότ» του Πουτσίνι και αφηγείται τη ζωή της στη LiFO.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
«Φάουστ» του Άρη Μπινιάρη, ένα μιούζικαλ από την Κόλαση

Θέατρο / Φάουστ: Ένα μιούζικαλ από την κόλαση

«Ζήσε! Μας λέει ο θάνατος, ζήσε!», είναι το ρεφρέν του τραγουδιού που επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά, εν μέσω ομαδικών βακχικών περιπτύξεων – Κριτική της Λουίζας Αρκουμανέα για την παράσταση «Φάουστ» του Γκαίτε σε σκηνοθεσία Άρη Μπινιάρη στο Εθνικό Θέατρο.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Η Αριάν Μνουσκίν τα βάζει με τους δράκους της Ιστορίας

Θέατρο / Η Αριάν Μνουσκίν τα βάζει με τους δράκους της Ιστορίας

Η μεγάλη προσωπικότητα του ευρωπαϊκού θεάτρου Αριάν Μνουσκίν επιστρέφει στο Φεστιβάλ Αθηνών με το Θέατρο του Ήλιου για να μιλήσουν για τα τέρατα της Ιστορίας που παραμονεύουν πάντα και απειλούν τον ελεύθερο κόσμο. Με αφορμή την παράσταση που αποθεώνει τη σημασία του λαϊκού θεάτρου στην εποχή μας μοιραζόμαστε την ιστορία της ζωής και της τέχνης της, έννοιες άρρηκτα συνδεδεμένες, που υπηρετούν με πάθος την πρωτοπορία, την εγγύτητα που δημιουργεί η τέχνη και τη μεγαλειώδη ουτοπία.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
ΕΠΕΞ ΤΙΤΛΟΙ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ Νίκος Χατζόπουλος

Νίκος Χατζόπουλος / «Αν σκέφτεσαι μόνο το ταμείο, κάποια στιγμή το ταμείο θα πάψει να σκέφτεται εσένα»

Ο Νίκος Χατζόπουλος έχει διανύσει μια μακρά πορεία ως ηθοποιός, σκηνοθέτης, μεταφραστής και δάσκαλος υποκριτικής. Μιλά στη LIFO για το πόσο έχει αλλάξει το θεατρικό τοπίο σήμερα, για τα πρόσφατα περιστατικά λογοκρισίας στην τέχνη, καθώς και για τις προσεχείς συνεργασίες του με τον Γιάννη Χουβαρδά και τον Ακύλλα Καραζήση.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τι θα δούμε φέτος στο Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας;

Χορός / Τι θα δούμε φέτος στο Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας;

Maguy Marin, Χρήστος Παπαδόπουλος, Damien Jalet, Omar Rajeh και άλλα εμβληματικά ονόματα του χορού πρωταγωνιστούν στις 20 παραστάσεις του φετινού προγράμματος του 31ου Διεθνούς Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας, που θα πραγματοποιηθεί από τις 18-27 Ιουλίου.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Μια άλλη Θήβα»: Η πιο αθόρυβη επιτυχία της θεατρικής Αθήνας

The Review / «Μια άλλη Θήβα»: Η παράσταση-φαινόμενο που ξεπέρασε τους 100.000 θεατές

O Χρήστος Παρίδης συνομιλεί με τη Βένα Γεωργακοπούλου για την θεατρική παράσταση στο Θεάτρο του Νέου Κόσμου, σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου, που διανύει πλέον την τρίτη της σεζόν σε γεμάτες αίθουσες. Ποιο είναι το μυστικό της επιτυχίας της; Το ίδιο το έργο ή οι δύο πρωταγωνιστές, ο Θάνος Λέκκας και ο Δημήτρης Καπουράνης, που καθήλωσαν το κοινό;
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
«Διαβάζοντας Ευριπίδη καταλαβαίνεις πού πάτησε η ακροδεξιά»

Θέατρο / «Διαβάζοντας Ευριπίδη καταλαβαίνεις πού πάτησε η ακροδεξιά»

Η Μαρία Πρωτόπαππα σκηνοθετεί την «Ανδρομάχη» στην Επίδαυρο, με άντρες ηθοποιούς στους γυναικείους ρόλους, εξερευνώντας τις πολιτικές και ηθικές διαστάσεις του έργου του Ευριπίδη. Η δημοκρατία, η ελευθερία, η ηθική και η ευθύνη ηγετών και πολιτών έρχονται σε πρώτο πλάνο σε μια πολιτική και κοινωνική τραγωδία με πολυδιάστατη δομή.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η «Χρυσή Εποχή»

Αποστολή στο Νόβι Σαντ / Κωνσταντίνος Ρήγος: «Ήθελα ένα υπέροχο πάρτι όπου όλοι είναι ευτυχισμένοι»

Στη νέα παράσταση του Κωνσταντίνου Ρήγου «Χρυσή Εποχή», μια συμπαραγωγή της ΕΛΣ με το Φεστιβάλ Χορού Βελιγραδίου, εικόνες από μια καριέρα 35 ετών μεταμορφώνονται ‒μεταδίδοντας τον ηλεκτρισμό και την ενέργειά τους‒ σε ένα ολόχρυσο ξέφρενο πάρτι.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
CHECK Απόπειρες για τη ζωή της: Ψάχνοντας την αλήθεια για τις υπέροχες, βασανισμένες γυναίκες και τις τραγικές εμπειρίες τους

Θέατρο / Η βάρβαρη εποχή που ζούμε σε μια παράσταση

Ο Μάρτιν Κριμπ στο «Απόπειρες για της ζωή της» που ανεβαίνει στο Θέατρο Θησείον σκιαγραφεί έναν κόσμο όπου κυριαρχεί ο πόλεμος, ο θάνατος, η καταπίεση, η τρομοκρατία, η φτώχεια, ο φασισμός, αλλά και ο έρωτας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
To νόημα τού να ανεβάζεις Πλάτωνα στην εποχή του ΤikTok

Άννα Κοκκίνου / To νόημα τού να ανεβάζεις το Συμπόσιο του Πλάτωνα στην εποχή του tinder

Η Άννα Κοκκίνου στη νέα της παράσταση αναμετριέται με το «Συμπόσιο» του Πλάτωνα και τις πολλαπλές όψεις του Έρωτα. Εξηγεί στη LiFO για ποιον λόγο επέλεξε να ανεβάσει το αρχαίο φιλοσοφικό κείμενο, πώς το προσέγγισε δραματουργικά και κατά πόσο παραμένουν διαχρονικά τα νοήματά του.
M. HULOT
«Άμα σε λένε “αδελφή”, πώς να δεχτείς την προσβολή ως ταυτότητά σου;»

Θέατρο / «Άμα σε λένε “αδελφή”, πώς να δεχτείς την προσβολή ως ταυτότητά σου;»

Η παράσταση TERAΣ διερευνά τις queer ταυτότητες και τα οικογενειακά τραύματα, μέσω της εμπειρίας της αναγκαστικής μετανάστευσης. Μπορεί τελικά ένα μέλος της ΛΟΑΤΚΙΑ+ κοινότητας να ζήσει ελεύθερα σε ένα μικρό νησί;
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ