Σ’ αυτή τη χώρα ζούμε –τουλάχιστον τις τελευταίες δεκαετίες– σε μεγάλο βαθμό με μύθους. Αυτοί παίρνουν την μορφή είτε μιας εξιδανικευμένης εικόνας του Ελληνισμού, είτε αλλοιώνουν (πιο σωστά: «προσαρμόζουν») την πραγματικότητα για να χωρέσει στα «δικά μας» καλούπια.
Φυσικά η κάθε χώρα έχει ανάγκη να φτιάξει τον δικό της εθνικό μύθο, αυτή τη «ζωογόνο για την κοινωνία δύναμη που αποτελεί η «μυθολογική συγκρότηση της πολιτισμικής βάσης του (σ.σ. καλώς εννοούμενου) πατριωτισμού» σύμφωνα με τον καθηγητή στην Σορβόννη κ. Γιώργο Πρεβελάκη («Η Καθημερινή», 20.05.2012). Όμως εδώ δεν μιλάμε για αυτήν την συγκολλητική ουσία που ενώνει τον πληθυσμό σχηματοποιώντας θεμελιώδεις καταστάσεις και γεγονότα έτσι ώστε να είναι πιο κατανοητά και περισσότερο θελκτικά στα μάτια του μέσου πολίτη. Μιλάμε για την πλήρη διαστροφή της πραγματικότητας, όπου ένα γεγονός παίρνει την εντελώς αντίστροφη ερμηνεία από αυτή που υποδεικνύει η ορθολογική συλλογιστική.
Αδιαμφισβήτητα ο δημοφιλέστερος μύθος των τελευταίων ετών είναι ότι το μνημόνιο φταίει για όλα τα δεινά της χώρας. Όμως το μνημόνιο δεν ήταν το πρόβλημα, ήταν η λύση που μας προτάθηκε για να (προσπαθήσουμε να) λύσουμε το πρόβλημα του τεράστιου δημόσιου χρέους. Κακή, άδικη, πρόχειρη αλλά λύση. Υποστηρίζοντας ότι το μνημόνιο ήταν το πρόβλημα αναιρείς κάθε σχέση αιτιότητας. «Αν σβήσουμε όλα τα χρέη αυτή τη στιγμή», έλεγε πριν από μερικούς μήνες ο κ. Στ. Ράμφος, «σε δέκα χρόνια πάλι θα βρεθούμε στην ίδια κατάσταση, αφού κάθε χρόνο έχουμε 30 δισ. έλλειμμα. Δεν δημιούργησε το Μνημόνιο την κρίση· το Μνημόνιο ήρθε για να θεραπεύσει την κρίση, έστω με κακό τρόπο. Ήρθε όμως, αφού ήδη υπήρχε η κρίση». Και κάπως έτσι, αντί να δούμε τι κάναμε εμείς λάθος και να προσπαθήσουμε να το διορθώσουμε, ξοδεύαμε –κοινωνία και κόμματα– πολύτιμο χρόνο για να βρούμε τι έκαναν λάθος οι άλλοι. Προφάσεις εν αμαρτίες.
Παρεμφερής με τον πρώτο μύθο και με παρόμοια συλλογιστική: Φταίει το μοντέλο της νεοφιλελεύθερης καπιταλιστικής ανάπτυξης, αυτό κατέρρευσε με την κρίση. Αλήθεια; Εδώ κι αν μιλάμε για πλήρη διαστροφήτης πραγματικότητας. Καταρχάς, επειδή ο φιλελευθερισμός δεν είναι μόνο η οικονομία, σε πολιτικό επίπεδο οι φιλελεύθερες αξίες δεν ήταν ποτέ δημοφιλείς στην Ελλάδα. Έπειτα, η ελληνική οικονομία, κατά βάση κρατικοδίαιτη, συγκεντρωτική και επιδοτούμενη με ένα κράτος που ήταν πανταχού παρών, που φρόντιζε να «ρυθμίζει» τα πάντα (ακόμα και σήμερα μιλάμε για κλειστά επαγγέλματα!) μάλλον μοιάζει περισσότερο με το σοβιετικό μοντέλο παρά με μια δυτικού τύπου φιλελεύθερη οικονομία της αγοράς.
Ένα άλλο ευρέως διαδεδομένο πλην όμως επίπλαστο σύνθημα ήταν το «λεφτά υπάρχουν». Στην αρχή θα μας δάνειζαν οι Κινέζοι, οι Καταριανοί και οι Ρώσοι (παρά την επίσημη διάψευση από τον κ. Μεντβέντεφ, ο οποίος κάλεσε την Ελλάδα να προσφύγει στο ΔΝΤ). Μετά, πονηροί όντας, σκεφτήκαμε για μια στιγμή να καταγγείλουμε τη δανειακή σύμβαση, αφού «ούτως ή άλλως θα μας δώσουν τα λεφτά». Όταν οι παραπάνω πηγές χρηματοδότησης μας τελείωσαν στραφήκαμε στα 600 δισ. των Ελλήνων του εξωτερικού...
Ας το παραδεχτούμε: είμαστε ένας αρκετά ευκολόπιστος λαός που δρα περισσότερο με το συναίσθημα παρά με τη λογική. Ο συναισθηματισμός αυτός δεν είναι de facto κάτι κακό, κάθε άλλο. Όμως σε περιόδους έντονης συναισθηματικής φόρτισης μπορούμε να πιστέψουμε το οτιδήποτε αρκεί να μας το πασάρουν με ένα fancy περιτύλιγμα. Εδώ πιστεύαμε ότι τα οστά του γέροντα μοσχοβολούσαν και ότι οι ξένοι μας έχουν βάλει στο μάτι επειδή μας ζηλεύουν, δε θα πιστεύαμε ότι για την κρίση μας φταίει κάποιος άλλος;
Ο αμερικανός δικηγόρος Λουις Νάιζερ είχε κάποτε πει ότι «οι άνθρωποι μπορούν να πιστέψουν τα πάντα, αρκεί να τους τα ψιθυρίσεις». Μου φαίνεται ότι δεν απέχει πολύ αυτή η προσέγγιση από την (νέο)ελληνική πραγματικότητα. Η αναλογία είναι εμφανής: αυτά που συζητάμε χαμηλόφωνα και με μια δόση συστολής και επιφύλαξης στις καφετέριες, στις πλατείες, στα blogs και στα τηλεπαράθυρα τοπικών σταθμών, αποκτούν στη συνέχεια μια ευρύτερη δυναμική, εύπεπτα, απλοϊκά και ευεξήγητα καθώς είναι. Άντε μετά να βγάλεις άκρη. Όπως το είχε θέσει ο Μαρκ Τουέιν: «Η μόνη διαφορά μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας είναι ότι η φαντασία πρέπει να είναι πιστευτή».
σχόλια