Η προηγούμενη εμφάνιση των Pagan στο Κύτταρο πέρσι τον Οκτώβριο ήταν ένα απρόσμενο sold out, το δεύτερο συνεχόμενο στην Αθήνα μιας μπάντας που χωρίς καμία διαφήμιση, χωρίς να τους έχουν πάρει είδηση τα μεγάλα μέσα, χωρίς φασαρία, έγιναν word of mouth και συζητήθηκαν όσο καμία από ένα κοινό που αναζητάει το καινούργιο. Η αλήθεια είναι ότι οι Pagan υπήρχαν στο μυαλό του ανθρώπου που είναι η ψυχή της μπάντας, του Σταύρου Τσουμάνη, εδώ και πολλά χρόνια.
Έχοντας μελετήσει την παραδοσιακή μουσική των Βαλκανίων για τουλάχιστον μια εικοσαετία, τη διονυσιακή μουσική που παρουσιάζουν στα live τους και ξεσηκώνουν, δημιούργησε το σχήμα επίσημα το 2020 με μουσικούς που έφεραν τις δικές τους αναφορές, φτιάχνοντας ένα συναρπαστικό χαρμάνι που πατάει γερά στην παράδοση. Η μυστηριακή, μεταφυσική ατμόσφαιρα, που σε κάποιους θυμίζει Dead Can Dance, σε μια βαλκανική εκδοχή απογειώνεται με τη θεατρική παρουσία και την «πέτρινη» φωνή της frontwoman Έβελυν Ασουάντ, μιας χαρισματικής παρουσίας στη σκηνή, που είναι καθηλωτική.
Έχοντας μελετήσει την παραδοσιακή μουσική των Βαλκανίων για τουλάχιστον μια εικοσαετία, τη διονυσιακή μουσική που παρουσιάζουν στα live τους και ξεσηκώνουν, δημιούργησε το σχήμα επίσημα το 2020 με μουσικούς που έφεραν τις δικές τους αναφορές, φτιάχνοντας ένα συναρπαστικό χαρμάνι που πατάει γερά στην παράδοση.
Η μουσική τους χαρακτηρίζεται ως «προοδευτική έθνικ» με στοιχεία από το «βαρύ ροκ». Οι Pagan δεν είναι μια μέταλ μπάντα, η μουσική τους όμως αποκαλύπτει τη δύναμη που κρύβει το μεταλ, μια μέταλ ψυχή. «Πάντα αναρωτιόμουν πώς μια μπάντα τριών ατόμων που έπαιζαν τα πιο απλά ριφ έκανε ένα ολόκληρο στάδιο να ταρακουνιέται», λέει ο Σταύρος. «Και τα παραδοσιακά κομμάτια είναι από μόνα τους ροκ, δεν χρειάζεται να κάνουμε κάτι για να γίνουν».
Η εμφάνισή τους την Παρασκευή 27/10 στο Κύτταρο, ακριβώς την ίδια ημερομηνία με πέρσι, είναι η ευκαιρία να συγκεντρωθεί ένα κοινό ετερόκλητο, κάθε ηλικίας, που βλέπει στους Pagan διαφορετικές προβολές, ηχητικές και μνήμης, ανάλογα με τις καταβολές του, και να ζήσει από κοντά τη μοναδική περφόρμανς της «Καρότσας» που κυκλοφόρησαν τον Μάρτιο σε βίντεο.
«Με τον Σταύρο βρέθηκα πριν από τέσσερα χρόνια περίπου», λέει η Έβελυν, «ήμουν το τελευταίο λιθαράκι που προστέθηκε και ολοκληρώθηκε το σχήμα. Η πρώτη συναυλία μας στην Αθήνα έγινε στο Κύτταρο πριν από έναν χρόνο στις 27 Οκτωβρίου, επειδή έτυχε να πιστέψουν σε εμάς οι άνθρωποι που το διαχειρίζονται, τους οποίους ευγνωμονούμε μέχρι και σήμερα.
Αλλά έγιναν όλα γρήγορα, δεν το περίμενα, ο κόσμος ανταποκρίθηκε αμέσως, κι αυτό είναι μυστήριο. Στο πρώτο live όλοι έλεγαν τα τραγούδια και απορούσα πώς μπορούσε να συμβαίνει αυτό. Ήταν φοβερό, γιατί δεν είχαμε κάνει καμία διαφήμιση, όλα κινήθηκαν από μόνα τους. Πιστεύω ότι είναι η σύνδεση με τη ρίζα μας, κάτι ξυπνάει μέσα μας και μας φέρνει κοντά».
«Έψαχνα τραγουδιστή ή τραγουδίστρια για το πρότζεκτ και μου είπε ο Δημήτρης Μπίζος "είσαι νομίζω σε λάθος δρόμο, πρέπει σε άλλη περιοχή να ψάξεις τραγουδιστή, στο θέατρο" και μου πρότεινε την Έβελυν που την είχε δει σε μια παράσταση μόλις δυο εβδομάδες πριν. Και όταν πήγα να δω την Έβελυν συνειδητοποίησα ότι ήθελα μια τραγουδίστρια η οποία θα τραγουδήσει χωρίς στολίδια, στολίδι θα είναι το ίδιο το τραγούδι, ώστε να μην ακούει ο άλλος λέξεις, να ακούει τις εικόνες που δημιουργούνται. Για μια ηθοποιό που έχει σχέση με τον Διόνυσο, λόγω του θεάτρου στο οποίο είναι τόσα χρόνια, είναι πιο εύκολο». Η Έβελυν Ασουάντ συνεργάζεται με το θεάτο Άττις του Θεόδωρου Τερζόπουλου και έχει παίξει σε παραστάσεις δικές του και του Σάββα Στρούμπου. Με την ομάδα Σημείο Μηδέν συνεργάζεται από τότε που τελείωσε τη σχολή του Εθνικού.
«Είναι απύθμενο βαρέλι και απέραντος ωκεανός η παράδοση, αλλάζουμε όμως, το καράβι παίρνει διάφορες κατευθύνσεις», προσθέτει ο Σταύρος. «Η αγάπη μας για τη μουσική και για τη δύναμη της παράδοσής μας έγκειται στο ότι μεγαλώσαμε εδώ, τα βιώματά μας και η γενετική μας μνήμη αυτά ξυπνάει, αυτού του είδους τις αναμνήσεις. Σε αυτές επενδύουμε, γιατί η δυτική επέλαση βοήθησε πολύ στο να μάθουμε την τεχνολογία και να ξέρουμε πώς θα τη χρησιμοποιήσουμε και στην παραδοσιακή μουσική. Θέλουμε να δείξουμε αυτό που έχουμε στο DNA μας λίγο-πολύ, απευθυνόμενοι στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων.
PAGAN - Κοίτα με (kita me) (κοίτα με γλυκιά μου αγάπη)- Official video
Γιατί δεν μπορείς να πεις ότι ένα τραγούδι είναι δραμινό ή ότι είναι σερραϊκό, είναι ευρύτερα τραγούδια των Βαλκανίων τα οποία κυκλοφορούσαν παντού, οι ρυθμοί είναι σχεδόν ίδιοι. Για παράδειγμα, η λέκκα από τη Δράμα ή η τέσκα που χορεύεται στο Αιγαίο ως μπάλος, στην Κρήτη χορεύεται ως σούστα. Αυτό δείχνει πόσο ίδιοι είμαστε σαν άνθρωποι. Παρόλο που είναι μακρινές οι αποστάσεις, οι δημιουργίες ήταν πολύ κοντινές. Οι ανάγκες μας είναι κοινές, και θεμελιώδεις».
«Τα θέματά μας, επειδή συνδέονται με την παράδοση, είναι απλά, αλλά πανανθρώπινα, όπως ο έρωτας και ο θάνατος», λέει η Έβελυν. «Η πρώτη μας παράσταση είχε να κάνει μ’ αυτό που συνεχίζει μέχρι και σήμερα να μας απασχολεί, με τη φύση, με το περιβάλλον, με τη σχέση του ανθρώπου μέσα στο φυσικό του περιβάλλον».
Τους ρωτάω γιατί ο κόσμος ενδιαφέρεται πιο πολύ για το δράμα παρά για τη χαρά.
«Η χαρά είναι συνδεδεμένη με τη διασκέδαση, η θλίψη και το δράμα με τον προβληματισμό», λέει ο Σταύρος. «Ο προβληματισμός έχει διάρκεια, είναι κάτι που στη συνέχεια, είτε ατομικά είτε σε κάποια παρέα, θα το συζητήσεις, θα κοιτάξεις να σκαλίσεις μέσα σου. Όταν ξεκίνησα να ασχολούμαι με την “Καρότσα”, επειδή μου αρέσει πάρα πολύ ως τραγούδι, κατάλαβα ότι υπήρχε ένα λάθος γράμμα στους στίχους και στο χωριό το τραγουδούσαν χαρούμενα, γιατί η τελευταία στροφή λέει “σύρε καρότσα κι έλα να δεις που με έχουνε στα σίδερα δεμένο καλέ, και με παιδεύουνε”. Όταν έκανα τη δραματουργική ανάλυση, γιατί πάντα αναλύω τα τραγούδια προτού προχωρήσω στην παραγωγή, έλεγα, “στην αρχή τραγουδάνε για τα κορίτσια, μετά ποιος τραγουδάει; Ο μπαμπάς της κοπέλας που κλέψανε;”.
Κι επειδή στο συλλογικό ασυνείδητο περνούσε ότι είναι μάλλον ο μπαμπάς που κλαίει για την κοπέλα, η οποία κλέφτηκε από έρωτα, δηλαδή για καλό λόγο, αφού ο έρωτας νίκησε, το θεωρούσαν χαρούμενο τραγούδι. Συνέβαινε και κατά κόρον εκείνη την εποχή να κλέβονται οι κοπέλες, άρα από τη μια κλαίνε “πού είναι το Λενάκι μου και το Κατινάκι μου”, από την άλλη είναι και οι δυο μια χαρά. Μέχρι που αποσαφηνίστηκε μετά από έρευνα και μάθαμε ότι δεν λέει “δεμένος” αλλά “δεμένη”, και από χαρούμενο τραγούδι έγινε δραματικό. Είναι καταπληκτικό αυτό που έγινε με την αλλαγή ενός γράμματος. Άλλαξαν τα πάντα και τότε το τραγούδι πήρε τον δρόμο του.
Βέβαια, αυτό συμβαίνει με πολλά παραδοσιακά κομμάτια, επειδή έχουν συνδυαστεί με το πανηγύρι και τη διασκέδαση. Αν παρατηρήσεις τον στίχο, είναι τόσο στενόχωρος και πονεμένος και πολλές φορές ακόμη και σπλάτερ, αλλά τον παίζουν με έναν τρόπο χαρούμενο. Υπάρχει ένα τραγούδι που χορεύουν στα βόρεια, ο “Κωνσταντίνος”, που λέει “Μια μάνα που ’χε έναν γιο / Το λέγαν Κωνσταντίνο, Λενιώ”, και είναι ένα πάρα πολύ γνωστό συρτό. Η ιστορία που περιγράφει είναι ενός παιδιού το οποίο είδε τη μαμά του με έναν Τούρκο και για να μην το πει στον πατέρα του, το σκότωσε, το μαγείρεψε και το έδωσε στον πατέρα να το φάει! Και το χορεύουν συρτό!».
Αναφέρουν την εμπειρία τους για το πόσο παρεξηγήσιμη μπορεί να είναι η παραδοσιακή μουσική, ειδικά σε περιοχές όπου η ντοπιολαλιά μπορεί να προκαλέσει ακραίες αντιδράσεις. «Είχαμε κανονίσει μια συναυλία στη Βόρεια Ελλάδα, στα βουνά της Δράμας, που την ακύρωσε η διοργάνωση εξαιτίας της ντοπιολαλιάς» λέει ο Σταύρος. «Στη συναυλία μας είχαμε το “Κοίτα με”, που το έχουμε κυκλοφορήσει, το οποίο στην αρχική του έκδοση ήταν στα σλάβικα. Επειδή η γιαγιά και ο παππούς του Μάρκου Παύλου, του γκαιντατζή μας, αυτήν τη γλώσσα μιλούσαν, προτού ξεκινήσουμε έχουμε ένα στιγμιότυπο που τραγουδάμε με τον ντόπιο τρόπο οι δυο μας με τον Μάρκο ένα μέρος α καπέλα και μετά μπαίνει το κομμάτι.
Αλλά εμείς μένουμε αποκλειστικά και μόνο στο ότι οι κάτοικοι σχεδόν όλων των γηγενών χωριών της ευρύτερης περιοχής μεγαλώσανε με τη γιαγιά και τον παππού να τραγουδάνε τα τραγούδια σε αυτήν τη γλώσσα (η Έβελυν κι εγώ καταγόμαστε από Ηπειρο, Πόντο, Θράκη και Συρία), και αποτίνουμε φόρο τιμής σε μια τέχνη, όπως η μουσική, η οποία είναι εδώ για να ενώνει, ούτε να αφορίζει ούτε να εξυπηρετεί πολιτικές σκοπιμότητες. Αν είναι δυνατόν! Και της δικής μου γιαγιάς της έκαψαν το σπίτι οι Βούλγαροι, όλοι έχουμε αναμνήσεις από τις κτηνωδίες του πολέμου, αυτά που μας έχουν μεταφέρει οι προηγούμενες γενιές. Είμαστε στο 2023 όμως, και σήμερα είμαστε εδώ για να ενωθούμε και να δώσουμε χώρο στην ειρήνη και στη γεφύρωση των σχέσεων των λαών, όχι στους διαχωρισμούς. Μάλιστα ειπώθηκε ότι αν ακουστεί η ντοπιολαλιά, θα βγάλουν όπλα στο χωριό!
PAGAN - Καρότσα (Karotsa) Live at Kyttaro Club Athens
Η παραδοσιακή μουσική είναι η τελευταία βιωματική αναφορά που έχουμε, η οποία αποτυπώθηκε και πλέον είναι σημείο αναφοράς για τις επόμενες. Το τι έχει συμβεί μέχρι να φτάσει σε αυτό το σημείο, το τι αλλοιώσεις έχουν περάσει από άνθρωπο σε άνθρωπο επειδή δεν καταγραφόταν –το άκουγε, το μάθαινε, περνούσε στην επόμενη γενιά– δεν το ξέρουμε. Ο καθένας έβαζε το δικό του στοιχείο, άρα αυτό που έχουμε στην πραγματικότητα συνεχίζει να εξελίσσεται, μόνο που σήμερα έχουμε τη δυνατότητα να του προσθέσουμε και την τεχνολογία και να το πάμε και σε άλλους κόσμους.
Μόνο το κόλλημά μου να παραμείνω πιστός στην πυρηνική μελωδία, στην πυρηνική δύναμη των τραγουδιών, είναι αυτό που δεν αλλάζει. Δηλαδή μπορεί να μεταφέρθηκαν, να πήραν διάφορες εικόνες και διάφορες εκφάνσεις, να άλλαξαν ενορχηστρώσεις, στον Βορρά να έβαζαν γκάιντα και νταχαρέ, οι διπλανοί να έβαζαν λύρα και οι άλλοι ζουρνά, παρ’ όλα αυτά ο πυρήνας και η ψυχή παρέμειναν ίδια.
Κρατώντας αυτά που αφορούν τον βιωματικό ρυθμό, κάποιος που πονάει την παράδοση, θα συνδεθεί με τα κομμάτια μας. Το ότι έχουμε σχέση με πολιτιστικούς συλλόγους και μας έχουν αγκαλιάσει τόσο είναι η μεγαλύτερη επιτυχία για μένα μέχρι στιγμής. Γιατί κατάλαβαν ότι έχουμε σεβαστεί βαθιά αυτήν τη μουσική και παρόλο που την ντύνουμε με άλλα ρούχα, το σώμα της είναι ίδιο και απαράλλαχτο».
Το όνομα Pagan, που επίσης μπορεί να είναι παρεξηγήσιμο, περιέχει σε μεγάλο βαθμό τον σαρκασμό. «Έχει δύο πλευρές», εξηγεί ο Σταύρος, «η μία είναι αυτή της κυριολεκτικής μετάφρασης –paganus, άρα άνθρωπος της υπαίθρου–, και απ’ την άλλη ο σαρκασμός, που την εποχή της αρχαίας Ρώμης ο όρος χρησιμοποιούνταν με διάθεση υποτιμητική, εννοούσαν τον χωριάτη.
Μάλιστα, σε συζήτηση με τη Νάντια Αργυροπούλου μάθαμε κάτι που δεν γνωρίζαμε, ότι το paganus προέρχεται από τη λέξη pagus που ήταν τα μικρά κομμάτια γης που έδιναν οι αρχαίοι Ρωμαίοι στους σκλάβους όταν μετά από πολλά χρόνια απελευθερώνονταν, για να ξεκινήσουν τη ζωή τους – αυτά ήταν εκτός των πόλεων, μακριά στην ύπαιθρο. Οπότε οι paganus ήταν οι πρώην σκλάβοι και η λέξη τότε ήταν ρατσιστική. Μας άρεσε πολύ αυτό, κυρίως επειδή μας έδωσε τη δυνατότητα και βάσει της ιστορίας να αποτινάξουμε οποιαδήποτε μορφή αποκρυφισμού και οποιαδήποτε σύνδεση του ονόματός μας με τον σατανισμό. Οι PAGAN είναι μια ανθρωποκεντρική καλλιτεχνική κίνηση χωρίς καμία πολιτική και θρησκευτική προέκταση. Στο Κύτταρο την Παρασκευή 27 Οκτωβρίου θα δώσουμε μία παράσταση που υμνεί τον άνθρωπο και τις αξίες που τον διέπουν στο πέρασμα του χρόνου».
Οι Pagan εμφανίζονται στο Κύτταρο την Παρασκευή 27/10.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
