Τα τραγούδια της αντίστασης και η πορεία τους μέσα στα χρόνια Facebook Twitter

Τα τραγούδια της αντίστασης και η πορεία τους μέσα στα χρόνια

0

Με τον όρο «τραγούδια της αντίστασης» ή «της εθνικής αντίστασης» ή απλώς «αντάρτικα τραγούδια» εννοούμε τα τραγούδια της Κατοχής, της Απελευθέρωσης και εν μέρει και του Εμφυλίου, που στόχο είχαν την ανύψωση του ηθικού του δοκιμαζόμενου ελληνικού λαού, στα δύσκολα χρόνια της δεκαετίας του ’40.

Όπως γράφει η Βούλα Δαμιανάκου στο βιβλίο «Τα Αντάρτικα Τραγούδια» [Εκδόσεις Τετράδιο, Αθήνα 6/1975]:

«Βασικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τρεις κατηγορίες (αντάρτικων) τραγουδιών. Εκείνα που γινόντουσαν κυρίως πάνω σε παλιούς, κλέφτικους, είτε άλλους λαϊκούς σκοπούς, εκείνα που έφερναν μαζί τους οι παλιοί αγωνιστές, όσοι περίσεψαν από τa Κούρνοβα και τις Καισαριανές, που αποτέλεσαν τα βασικά στελέχη του αγώνα, και εκείνα που έφτιαναν επώνυμοι ποιητές, μερικά και μ’ εντολή του αγώνα και κυκλοφορούσαν στο λαό μέσω των οργανώσεων. Όλα αυτά τα τραγούδια έγιναν δεχτά και τραγουδήθηκαν μ’ ενθουσιασμό από τον αγωνιζόμενο λαό. Κι όσο φούντωνε το κίνημα τόσο παρουσιαζόντουσαν και νέα τραγούδια.(…)

Έξω όμως από τα ελληνικά τραγούδια, νέα και διασκευασμένα, έχουμε και ξένα τραγούδια, προπάντων ρούσικα, διασκευασμένα στα ελληνικά, είτε με στίχους ελληνικούς και σκοπούς ρούσικους. Μερικά ήταν αξιόλογα, όπως το πένθιμο εμβατήριο “Επέσατε θύματα”, το τραγούδι της Διεθνούς “Εμπρός της γης οι κολασμένοι”, το “Παιδιά σηκωθείτε να βγούμε στους δρόμους”, το “Θύελλες, άνεμοι γύρω μας πνέουν” και άλλα.(…)

Σήμερα μπορεί να στεκόμαστε κριτικά είτε κατακριτικά σ’ αυτή την πληθώρα των ρούσικων σκοπών. Αλλά τότε ήταν αλλιώς. Τότε η Σοβιετική Ένωση για τους έλληνες κομμουνιστές ήταν η χώρα του Λένιν και της σοσιαλιστικής Επανάστασης και για όλον τον ελληνικό λαό που ’χε ριχτεί σύσσωμος σε κείνον τον αγώνα, ήταν η μεγάλη αντιφασιστική δύναμη που σήκωνε το κύριο βάρος του αντιφασιστικού αγώνα.(…)

Θα ήταν όμως λάθος να φανταστεί κανείς πως τα ρούσικα τραγούδια –που τραγουδήθηκαν από τον λαό μας σαν τραγούδια της Αντίστασης– επιβλήθηκαν από τα πάνω με τίποτα εντολές, πιέσεις. Καθόλου. Κυκλοφορούσαν κι αυτά όπως άλλα, κι ενσωματώθηκαν σαν τραγούδια του Αγώνα και πολλά απ’ αυτά πολυτραγουδήθηκαν κι αγαπήθηκαν πολύ».

Χαρακτηριστικό της αισθητικής αξίας των ελληνικών αντιστασιακών τραγουδιών είναι, επίσης, το γεγονός πως ασχολήθηκε μαζί τους από νωρίς (1952-53) ακόμη και ο μεγάλος σοβιετικός συνθέτης Ντμίτρι Σοστακόβιτς.

Η πρώτη προσπάθεια συλλογής και καταγραφής των τραγουδιών της Αντίστασης πρέπει να συμβαίνει λίγο καιρό μετά την Απελευθέρωση, όταν κυκλοφορεί το βιβλίο «Τραγούδια της Αντίστασης» [Αθήνα, 1946] σε επιμέλεια Μ. Δημητρίου και πρόλογο του Κώστα Βάρναλη, ενώ την ίδια εποχή οι συλλογικοί αγώνες περνάνε και στην ποίηση, με έξοχα, σε ορισμένες περιπτώσεις, αποτελέσματα.

Τα τραγούδια της αντίστασης και η πορεία τους μέσα στα χρόνια Facebook Twitter
Τα τραγούδια της αντίστασης και η πορεία τους μέσα στα χρόνια Facebook Twitter

Να, όπως στο «μαγιακοφσκικό» ποίημα του Τέου Σαλαπασίδη (1924-1983) «Σχέδιο για προσευχή», που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό «Ελεύθερα Γράμματα» (τεύχος 38 τής 8/3/1946), υπό το ψευδώνυμο Νίκος Νικολαΐδης.

Σχέδιο για προσευχή

Εικοσιτετράωρα αιώνων σκυφτός – Θεέ,
στης πόρτας μου τα σιδερένια σκαλιά.
Της αλήθειας σου το κρύο πάγωσε στα γένια σου
και περιμένεις...
Περίμενε, έχω δουλειά!
Στρώνω με τον πυρετό μου ένα σχέδιο:
«Κατάληψη εξουσίας»
και χρειάζομαι τώρα διαβήτες, μπιστόλια,
κι ανθρώπους.
Να ’χουνε χέρια γερά, να δουλεύουν, να ιδρώνουν.
Ζητάς να σε πιστέψω; Έλα!
Έλα αύριο, χαράματα που θα πιάσουμε μάχη,
έλα να γίνουμε φίλοι.
Με χοντροπάπουτσα παρτιζάνος-στρατιώτης
στην ίδια γραμμή πυρός. Έλα.
Σε περιμένω στην είσοδο του εργοστασίου
πάνω στ’ αυλάκια των χωραφιών
στα καμένα χωριά της υπαίθρου
στο καμένο χώμα των πόλεων.
Σε περιμένω στην αίθουσα αναμονής
για την Επανάσταση,
πρώτη θέση.
Θα με βρεις τραγουδώντας
καβάλα σ’ ένα βουνό ανθρακίτη
σ’ ένα κύμα της θάλασσας
στης Νορμανδίας το ψηλότερο κατάρτι
σπήκερ στον πύργο του Άιφελ
σε μακεδονήσια θημωνιά γλυκοφιλώντας ένα κορίτσι.
Εκεί που δεν κοίταξες ποτέ – δίπλα σου,
θα με βρεις υψώνοντας τη γροθιά σου
κοιτώντας αντρίκεια, σφυρίζοντας
«ένας σύντροφος καινούργιος».
Θα σε γνωρίσω. Να κρατάς Ριζοσπάστη,
σύνθημα-παρασύνθημα: Χαρίλης-Θεσσαλονίκη.
Θα ’χω στ’ αυτιά μου κόκκινους ήχους
στα μάτια μου συνωμοτική γαλήνη.
Θα φοράω αρβύλες μπαλωμένες με χιόνι,
πλεγμένο αντάρτικο σκουφί στον αργαλειό της θύελλας
με νήματα βροχής.
Θα ’χω τ’ αμπέχωνο μ’ αγέρα κουμπωμένο – την άνεση
τυλιγμένη στο λαιμό μου,
ένα τρύπιο κασκόλ.

Ζητάς να σε πιστέψω; Έλα!
Στην ίδια διμοιρία θα σου δώσω
στο δίπλα χαράκωμα μια θέση βολής.
Αν θέλεις, έλα!
Είναι στη γη μας καλύτερα. 

 

Την επόμενη χρονιά (1947) πρέπει να συμβαίνει και η πρώτη ηχογράφηση αντιστασιακού τραγουδιού – που δεν έγινε βεβαίως στην Ελλάδα.

Αναφερόμαστε στην μια πλευρά ενός δίσκου 78 στροφών που κυκλοφόρησε από την γαλλική Le Chant du Monde το 1947. Εκεί ακουγόταν «Ο ύμνος του ΕΛΑΣ» (“Hymne de l’E.L.A.S.”) σε μουσική Νίκου Τσάκωνα και γαλλικούς στίχους Gil-Renaud (που προφανώς αποτελούσαν απόδοση των αυθεντικών στίχων της Σοφίας Μαυροειδή-Παπαδάκη).


Χαρακτηριστικό της αισθητικής αξίας των ελληνικών αντιστασιακών τραγουδιών είναι, επίσης, το γεγονός πως ασχολήθηκε μαζί τους από νωρίς (1952-53) ακόμη και ο μεγάλος σοβιετικός συνθέτης Ντμίτρι Σοστακόβιτς, καθώς ενορχήστρωσε για πιάνο-φωνή μια μελωδία του Αλέκου Ξένου (του «συνθέτη της Αντίστασης»), αλλά και τον «Ύμνο του ΕΛΑΣ». (Υπάρχει και έκδοση απ’ όσο το έψαξα, στην Le Chant du Monde – αν και δεν ξέρω αν πρόκειται για έκδοση παρτιτούρων ή ηχογράφηση).

Τα τραγούδια της αντίστασης και η πορεία τους μέσα στα χρόνια Facebook Twitter

Μία επόμενη έντυπη έκδοση, που συνέβη μάλιστα κι αυτή στο εξωτερικό, ήταν το βιβλίο του Τάκη Αδάμου (στέλεχος του ΚΚΕ τότε και ευρωβουλευτής του αργότερα) «Το Λαϊκό Τραγούδι της Αντίστασης»[Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, Βουκουρέστι 1964].

Μετά την πτώση της δικτατορίας, όταν το αντάρτικο τραγούδι ξαναβγήκε με φόρα στην επικαιρότητα (ως νομιμοποιημένο πια), οι εκδόσεις υπήρξαν συνεχείς (και αναφερόμαστε σε εκδόσεις βιβλίων, αλλά και δίσκων, όπως εκείνων των γνωστών του Πάνου Τζαβέλλα, του Θάνου Μικρούτσικου κ.ά.).

Τα τραγούδια της αντίστασης και η πορεία τους μέσα στα χρόνια Facebook Twitter

Σημαντικό βιβλίο της εποχής αποτελεί αυτό που προαναφέραμε, «Τα Αντάρτικα Τραγούδια (της Κατοχής, της Απελευθέρωσης, του Εμφυλίου»[Τετράδιο, Αθήνα 6/1975], που ήταν έκδοση του περιοδικού-εφημερίδας «Τετράδιο» με υπεύθυνους τους Φώντα Λάδη και Δημήτρη Γκιώνη.

Την ίδια χρονιά, το 1975, κυκλοφορεί το βιβλίο «Τραγούδια της Εθνικής μας Αντίστασης» [Έκδοση Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Παγκρατίου] με πρόλογο της Έλλης Αλεξίου, ενώ το 1977 επανεκδίδεται από τον Καστανιώτη το βιβλίο του Αδάμου «Το Λαϊκό Τραγούδι της Αντίστασης».

Πιο πρόσφατες εκδόσεις, που εντοπίζονται και πιο εύκολα, αφορούν στο βιβλίο της Μαρίας Δημητριάδου «Πολεμάμε και Τραγουδάμε» [Έκδοση: Πανελλήνια Ένωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης, Αθήνα 2002], όπως και η ανθολόγηση του Κ. Γαζή υπό τον τίτλο «Αντάρτικα Τραγούδια» [Δαμιανός].

Τα τραγούδια της αντίστασης και η πορεία τους μέσα στα χρόνια Facebook Twitter

Ανθολογημένα αντάρτικα συναντάμε και σε διάφορες άλλες εκδόσεις, κάπως ειδικότερου περιεχομένου. Ας πούμε στο βιβλίο «Ο Άρης Κάνει Πόλεμο/ Έτσι τραγούδησαν τον πρωτοκαπετάνιο» [Βιβλιοθήκη Εθνικής Αντίστασης/ Δομνίστα Ευρυτανίας – Μεσούντα Άρτας, 1998] κ.λπ. 

Δύο αντάρτικα στιχουργήματα για τη συνέχεια («Των γερμανοτσολιάδων», «Της Μαύρης Αγοράς») κι ένα τραγούδι για το τέλος, που έγινε διάσημο λίγο μετά την Απελευθέρωση και θα το ακούσουμε από τον Πάνο Τζαβέλλα.

Πρόκειται για το «Τίνος είναι βρε γυναίκα τα παιδιά», που από μουσικής πλευράς στηριζόταν στο “Dear old sunny South by the sea” (1928) του θρύλου της country Jimmie Rodgers (αν και υπάρχει και το πιο παλιό παραδοσιακό “She'll be coming 'round the mountain”) ή σε κάποιο άλλο «ίδιο» μεταγενέστερο, που έφτασε μ’ έναν τρόπο στ’ αυτιά τού ανώνυμου στιχουργού…

Των γερμανοτσολιάδων 

Εν-δυο, Εν-δυο!
φουστανέλα, τσαρουχ’ φούντα, φεσ’
εφτούνα τα ρούχα με καίνε
κι αδίκως μου τάχουν φορεσ’

Άιν-τσβάι, Άιν-τσβάι!
τσολιά να με λεν δε μ’ αρέσ’
εγώ γερμανός είμαι τώρα
καμάρ’ των ταγμάτων Ες-Ες

Εγώ είμ’ εγώ, και δεν αργώ
ρωμιούς να σφάξω μάνι-μάνι
με λεν λεφούσ’ και στο γιουρουσ’
τρεις τραυματίες έχω ξεκάνει

Άιν-τσβάι, Άιν-τσβάι!
λεφτά στο κεμέρι μ’ πολλά
κι αυτά που λεν δε με νοιάζουν
ο Αδόλφος μου να ’ναι καλά

Της Μαύρης Αγοράς 

Στης Ελλάδας τη δύσμοιρη ράχη
περπατά, όχι η Δόξα μονάχη
όπως κάποια φορά,
μα η… Μαύρη Αγορά!

Μελετά τα ισχνά παληκάρια
που γυρνούν με πνιγμένη οργή
και δε βρίσκουν ούτε… χορτάρια
για να φάνε στην έρημη γη.

Τα ’χαν φάει κι αυτά μεσ’ στο σάλο
Γερμανοί, Ιταλοί και άλλοι
που όπως παν θα φαν δίχως άλλο
και το βρωμερό τους κεφάλι

0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Άξιζαν κάτι καλύτερο τα «100 Χρόνια Ελληνικής Δισκογραφίας»

Daily / Άξιζαν κάτι καλύτερο τα «100 Χρόνια Ελληνικής Δισκογραφίας»

Τα δώδεκα επεισόδια της ομώνυμης σειράς βρίσκονται στο Ertflix, η παρακολούθηση της σειράς όμως υπονομεύεται συχνά από την συμβατική και στεγνή προσέγγιση, και η στημένη παρουσία της Χάρις Αλεξίου στο ρόλο της παρουσιάστριας-αφηγήτριας δεν βοηθάει.  
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
«Πολυαγαπημένη μου Βίβιαν»: Στο φως η επιστολή που έγραψε ο Μάλκολμ ΜακΛάρεν στην Βίβιαν Γουέστγουντ λίγο πριν τον θάνατό του

Μουσική / Η επιστολή μεταμέλειας του Μάλκολμ ΜακΛάρεν προς τη Βίβιαν Γουέστγουντ, λίγο πριν τον θάνατό του

Τα αποκαλυπτήρια μιας επιστολής γεμάτης μετάνοια αλλά και πικρία, την οποία έγραψε –αλλά δεν έστειλε ποτέ– ο διαβόητος μάνατζερ των Sex Pistols προς την πρώην σύντροφο και συνοδοιπόρο του.
THE LIFO TEAM
APON: «Δεν είναι θέμα συγκυριών, είναι θέμα αξίας το αν θα ξεχωρίσεις μέσα στο χάος της σημερινής μουσικής»

Μουσική / APON: «Όταν πήγα να δειγματίσω τα πρώτα μου τραγούδια, γελάγανε»

Η πρωτοφανής επιτυχία ενός νεαρού τραγουδοποιού που με το πρώτο άλμπουμ του προκαλεί πανδαιμόνιο στο ραδιόφωνο και στις μουσικές πλατφόρμες, ενώνοντας μουσικά ένα ετερόκλητο κοινό κάθε ηλικίας.
M. HULOT
H βαθιά υπνωτική ενέργεια του DJ Nobu

Μουσική / H βαθιά υπνωτική ενέργεια του DJ Nobu

Κάθε σετ του είναι μια κατάδυση, μια αργή πτώση σε υποσυνείδητα μοτίβα, σε αχαρτογράφητους ήχους, σε σκοτεινούς διαδρόμους που παραπέμπουν περισσότερο σε τελετουργία παρά σε πάρτι. Ένας από τους σημαντικότερους DJ's της εποχής μας έρχεται στην Αθήνα για ένα βράδι.
ΦΩΦΗ ΤΣΕΣΜΕΛΗ
Χελμός

Μουσική / Χελμός: 30 στιγμές από το πιο «ψηλό» φεστιβάλ του καλοκαιριού

Στημένο στα 1.700 μέτρα, το 3ο Helmos Mountain Festival υποδέχτηκε μερικά από τα πιο αγαπημένα ονόματα της εγχώριας σκηνής, σε ένα τριήμερο που συνδύασε μουσική, φύση και κορυφές - κυριολεκτικά και μεταφορικά.
LIFO NEWSROOM
Μυρτώ Βασιλείου: «Μου έχουν πει υποτιμητικά "πες κανένα λαϊκό, αυτό τραβάει"»

Μουσική / Μυρτώ Βασιλείου: «Μου έχουν πει υποτιμητικά "πες κανένα λαϊκό, αυτό τραβάει"»

Η νέα φωνή της ελληνικής μουσικής είναι, όπως λέει, «λίγο καθαρίστρια, λίγο ιδιωτική υπάλληλος, λίγο τραγουδίστρια». Μόλις έκλεισε τα τριάντα, ετοιμάζεται να ανέβει ξανά στη σκηνή με τη Νατάσσα Μποφίλιου και δείχνει πως έχει πολλά να προσφέρει.
ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΛΑΡΗΣ
Tsoula Festival

Μουσική / Tsoula Festival: Το πιο φρέσκο νησιώτικο φεστιβάλ στήνεται στην Αστυπάλαια

Με όνομα εμπνευσμένο από το παραδοσιακό φυλαχτό του νησιού, το φεστιβάλ που οραματίστηκαν τρεις δημοσιογράφοι στρέφει τα βλέμματα στην «πεταλούδα του Αιγαίου» – και έχουμε αποκλειστικά το πλήρες πρόγραμμά του.
ΖΩΗ ΠΑΡΑΣΙΔΗ
Ο Σαίξπηρ, η Αθήνα και ένα Καλοκαιρινό Όνειρο

Συμφωνική Μουσική - Ιστορίες / Ο Σαίξπηρ, η Αθήνα και ένα Καλοκαιρινό Όνειρο

Η Ματούλα Κουστένη μάς ξεναγεί στο «Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας» του Φέλιξ Μέντελσον που εμπνέεται από τον Σαίξπηρ και θα ζωντανέψει, όπως και στο κείμενο, «στην Αθήνα, μια καλοκαιρινή νύχτα».
ΜΑΤΟΥΛΑ ΚΟΥΣΤΕΝΗ
Στέφανος Αθανασίου

Μουσική / Στέφανος Αθανασίου: «Γράφω για τον έρωτα, ο οποίος δεν έχει φύλο, δεν έχει καταγωγή»

Ο νεαρός τραγουδοποιός από τα Γιάννενα δεν είχε σκοπό να πει δημοτικά, αλλά συνόδεψε τη θεία του, Παγώνα Αθανασίου, σε δύο νεο-παραδοσιακά τραγούδια της Ηπείρου που του προκάλεσαν ανατριχίλα.
M. HULOT
Voltnoi & Quetempo (STEGI.RADIO), Άκης Χοντάσης Επιμέλεια Μουσικού Προγράμματος «Μια ανοιχτή πρόσκληση σε μια μουσική και ιστορική περιπλάνηση»

Plāsmata 3 / Voltnoi & Quetempo, Άκης Χοντάσης: «Μια ανοιχτή πρόσκληση σε μια μουσική και ιστορική περιπλάνηση»

Το STEGI.RADIO γίνεται για τρεις εβδομάδες το σημείο συνάντησης στα Plāsmata 3 στο Πεδίον του Άρεως, με αμέτρητες ώρες μουσικής απ' όλο τον πλανήτη και συζητήσεις που αφηγούνται ιστορίες του κόσμου.
M. HULOT