Τα τραγούδια της αντίστασης και η πορεία τους μέσα στα χρόνια Facebook Twitter

Τα τραγούδια της αντίστασης και η πορεία τους μέσα στα χρόνια

0

Με τον όρο «τραγούδια της αντίστασης» ή «της εθνικής αντίστασης» ή απλώς «αντάρτικα τραγούδια» εννοούμε τα τραγούδια της Κατοχής, της Απελευθέρωσης και εν μέρει και του Εμφυλίου, που στόχο είχαν την ανύψωση του ηθικού του δοκιμαζόμενου ελληνικού λαού, στα δύσκολα χρόνια της δεκαετίας του ’40.

Όπως γράφει η Βούλα Δαμιανάκου στο βιβλίο «Τα Αντάρτικα Τραγούδια» [Εκδόσεις Τετράδιο, Αθήνα 6/1975]:

«Βασικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τρεις κατηγορίες (αντάρτικων) τραγουδιών. Εκείνα που γινόντουσαν κυρίως πάνω σε παλιούς, κλέφτικους, είτε άλλους λαϊκούς σκοπούς, εκείνα που έφερναν μαζί τους οι παλιοί αγωνιστές, όσοι περίσεψαν από τa Κούρνοβα και τις Καισαριανές, που αποτέλεσαν τα βασικά στελέχη του αγώνα, και εκείνα που έφτιαναν επώνυμοι ποιητές, μερικά και μ’ εντολή του αγώνα και κυκλοφορούσαν στο λαό μέσω των οργανώσεων. Όλα αυτά τα τραγούδια έγιναν δεχτά και τραγουδήθηκαν μ’ ενθουσιασμό από τον αγωνιζόμενο λαό. Κι όσο φούντωνε το κίνημα τόσο παρουσιαζόντουσαν και νέα τραγούδια.(…)

Έξω όμως από τα ελληνικά τραγούδια, νέα και διασκευασμένα, έχουμε και ξένα τραγούδια, προπάντων ρούσικα, διασκευασμένα στα ελληνικά, είτε με στίχους ελληνικούς και σκοπούς ρούσικους. Μερικά ήταν αξιόλογα, όπως το πένθιμο εμβατήριο “Επέσατε θύματα”, το τραγούδι της Διεθνούς “Εμπρός της γης οι κολασμένοι”, το “Παιδιά σηκωθείτε να βγούμε στους δρόμους”, το “Θύελλες, άνεμοι γύρω μας πνέουν” και άλλα.(…)

Σήμερα μπορεί να στεκόμαστε κριτικά είτε κατακριτικά σ’ αυτή την πληθώρα των ρούσικων σκοπών. Αλλά τότε ήταν αλλιώς. Τότε η Σοβιετική Ένωση για τους έλληνες κομμουνιστές ήταν η χώρα του Λένιν και της σοσιαλιστικής Επανάστασης και για όλον τον ελληνικό λαό που ’χε ριχτεί σύσσωμος σε κείνον τον αγώνα, ήταν η μεγάλη αντιφασιστική δύναμη που σήκωνε το κύριο βάρος του αντιφασιστικού αγώνα.(…)

Θα ήταν όμως λάθος να φανταστεί κανείς πως τα ρούσικα τραγούδια –που τραγουδήθηκαν από τον λαό μας σαν τραγούδια της Αντίστασης– επιβλήθηκαν από τα πάνω με τίποτα εντολές, πιέσεις. Καθόλου. Κυκλοφορούσαν κι αυτά όπως άλλα, κι ενσωματώθηκαν σαν τραγούδια του Αγώνα και πολλά απ’ αυτά πολυτραγουδήθηκαν κι αγαπήθηκαν πολύ».

Χαρακτηριστικό της αισθητικής αξίας των ελληνικών αντιστασιακών τραγουδιών είναι, επίσης, το γεγονός πως ασχολήθηκε μαζί τους από νωρίς (1952-53) ακόμη και ο μεγάλος σοβιετικός συνθέτης Ντμίτρι Σοστακόβιτς.

Η πρώτη προσπάθεια συλλογής και καταγραφής των τραγουδιών της Αντίστασης πρέπει να συμβαίνει λίγο καιρό μετά την Απελευθέρωση, όταν κυκλοφορεί το βιβλίο «Τραγούδια της Αντίστασης» [Αθήνα, 1946] σε επιμέλεια Μ. Δημητρίου και πρόλογο του Κώστα Βάρναλη, ενώ την ίδια εποχή οι συλλογικοί αγώνες περνάνε και στην ποίηση, με έξοχα, σε ορισμένες περιπτώσεις, αποτελέσματα.

Τα τραγούδια της αντίστασης και η πορεία τους μέσα στα χρόνια Facebook Twitter
Τα τραγούδια της αντίστασης και η πορεία τους μέσα στα χρόνια Facebook Twitter

Να, όπως στο «μαγιακοφσκικό» ποίημα του Τέου Σαλαπασίδη (1924-1983) «Σχέδιο για προσευχή», που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό «Ελεύθερα Γράμματα» (τεύχος 38 τής 8/3/1946), υπό το ψευδώνυμο Νίκος Νικολαΐδης.

Σχέδιο για προσευχή

Εικοσιτετράωρα αιώνων σκυφτός – Θεέ,
στης πόρτας μου τα σιδερένια σκαλιά.
Της αλήθειας σου το κρύο πάγωσε στα γένια σου
και περιμένεις...
Περίμενε, έχω δουλειά!
Στρώνω με τον πυρετό μου ένα σχέδιο:
«Κατάληψη εξουσίας»
και χρειάζομαι τώρα διαβήτες, μπιστόλια,
κι ανθρώπους.
Να ’χουνε χέρια γερά, να δουλεύουν, να ιδρώνουν.
Ζητάς να σε πιστέψω; Έλα!
Έλα αύριο, χαράματα που θα πιάσουμε μάχη,
έλα να γίνουμε φίλοι.
Με χοντροπάπουτσα παρτιζάνος-στρατιώτης
στην ίδια γραμμή πυρός. Έλα.
Σε περιμένω στην είσοδο του εργοστασίου
πάνω στ’ αυλάκια των χωραφιών
στα καμένα χωριά της υπαίθρου
στο καμένο χώμα των πόλεων.
Σε περιμένω στην αίθουσα αναμονής
για την Επανάσταση,
πρώτη θέση.
Θα με βρεις τραγουδώντας
καβάλα σ’ ένα βουνό ανθρακίτη
σ’ ένα κύμα της θάλασσας
στης Νορμανδίας το ψηλότερο κατάρτι
σπήκερ στον πύργο του Άιφελ
σε μακεδονήσια θημωνιά γλυκοφιλώντας ένα κορίτσι.
Εκεί που δεν κοίταξες ποτέ – δίπλα σου,
θα με βρεις υψώνοντας τη γροθιά σου
κοιτώντας αντρίκεια, σφυρίζοντας
«ένας σύντροφος καινούργιος».
Θα σε γνωρίσω. Να κρατάς Ριζοσπάστη,
σύνθημα-παρασύνθημα: Χαρίλης-Θεσσαλονίκη.
Θα ’χω στ’ αυτιά μου κόκκινους ήχους
στα μάτια μου συνωμοτική γαλήνη.
Θα φοράω αρβύλες μπαλωμένες με χιόνι,
πλεγμένο αντάρτικο σκουφί στον αργαλειό της θύελλας
με νήματα βροχής.
Θα ’χω τ’ αμπέχωνο μ’ αγέρα κουμπωμένο – την άνεση
τυλιγμένη στο λαιμό μου,
ένα τρύπιο κασκόλ.

Ζητάς να σε πιστέψω; Έλα!
Στην ίδια διμοιρία θα σου δώσω
στο δίπλα χαράκωμα μια θέση βολής.
Αν θέλεις, έλα!
Είναι στη γη μας καλύτερα. 

 

Την επόμενη χρονιά (1947) πρέπει να συμβαίνει και η πρώτη ηχογράφηση αντιστασιακού τραγουδιού – που δεν έγινε βεβαίως στην Ελλάδα.

Αναφερόμαστε στην μια πλευρά ενός δίσκου 78 στροφών που κυκλοφόρησε από την γαλλική Le Chant du Monde το 1947. Εκεί ακουγόταν «Ο ύμνος του ΕΛΑΣ» (“Hymne de l’E.L.A.S.”) σε μουσική Νίκου Τσάκωνα και γαλλικούς στίχους Gil-Renaud (που προφανώς αποτελούσαν απόδοση των αυθεντικών στίχων της Σοφίας Μαυροειδή-Παπαδάκη).


Χαρακτηριστικό της αισθητικής αξίας των ελληνικών αντιστασιακών τραγουδιών είναι, επίσης, το γεγονός πως ασχολήθηκε μαζί τους από νωρίς (1952-53) ακόμη και ο μεγάλος σοβιετικός συνθέτης Ντμίτρι Σοστακόβιτς, καθώς ενορχήστρωσε για πιάνο-φωνή μια μελωδία του Αλέκου Ξένου (του «συνθέτη της Αντίστασης»), αλλά και τον «Ύμνο του ΕΛΑΣ». (Υπάρχει και έκδοση απ’ όσο το έψαξα, στην Le Chant du Monde – αν και δεν ξέρω αν πρόκειται για έκδοση παρτιτούρων ή ηχογράφηση).

Τα τραγούδια της αντίστασης και η πορεία τους μέσα στα χρόνια Facebook Twitter

Μία επόμενη έντυπη έκδοση, που συνέβη μάλιστα κι αυτή στο εξωτερικό, ήταν το βιβλίο του Τάκη Αδάμου (στέλεχος του ΚΚΕ τότε και ευρωβουλευτής του αργότερα) «Το Λαϊκό Τραγούδι της Αντίστασης»[Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, Βουκουρέστι 1964].

Μετά την πτώση της δικτατορίας, όταν το αντάρτικο τραγούδι ξαναβγήκε με φόρα στην επικαιρότητα (ως νομιμοποιημένο πια), οι εκδόσεις υπήρξαν συνεχείς (και αναφερόμαστε σε εκδόσεις βιβλίων, αλλά και δίσκων, όπως εκείνων των γνωστών του Πάνου Τζαβέλλα, του Θάνου Μικρούτσικου κ.ά.).

Τα τραγούδια της αντίστασης και η πορεία τους μέσα στα χρόνια Facebook Twitter

Σημαντικό βιβλίο της εποχής αποτελεί αυτό που προαναφέραμε, «Τα Αντάρτικα Τραγούδια (της Κατοχής, της Απελευθέρωσης, του Εμφυλίου»[Τετράδιο, Αθήνα 6/1975], που ήταν έκδοση του περιοδικού-εφημερίδας «Τετράδιο» με υπεύθυνους τους Φώντα Λάδη και Δημήτρη Γκιώνη.

Την ίδια χρονιά, το 1975, κυκλοφορεί το βιβλίο «Τραγούδια της Εθνικής μας Αντίστασης» [Έκδοση Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Παγκρατίου] με πρόλογο της Έλλης Αλεξίου, ενώ το 1977 επανεκδίδεται από τον Καστανιώτη το βιβλίο του Αδάμου «Το Λαϊκό Τραγούδι της Αντίστασης».

Πιο πρόσφατες εκδόσεις, που εντοπίζονται και πιο εύκολα, αφορούν στο βιβλίο της Μαρίας Δημητριάδου «Πολεμάμε και Τραγουδάμε» [Έκδοση: Πανελλήνια Ένωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης, Αθήνα 2002], όπως και η ανθολόγηση του Κ. Γαζή υπό τον τίτλο «Αντάρτικα Τραγούδια» [Δαμιανός].

Τα τραγούδια της αντίστασης και η πορεία τους μέσα στα χρόνια Facebook Twitter

Ανθολογημένα αντάρτικα συναντάμε και σε διάφορες άλλες εκδόσεις, κάπως ειδικότερου περιεχομένου. Ας πούμε στο βιβλίο «Ο Άρης Κάνει Πόλεμο/ Έτσι τραγούδησαν τον πρωτοκαπετάνιο» [Βιβλιοθήκη Εθνικής Αντίστασης/ Δομνίστα Ευρυτανίας – Μεσούντα Άρτας, 1998] κ.λπ. 

Δύο αντάρτικα στιχουργήματα για τη συνέχεια («Των γερμανοτσολιάδων», «Της Μαύρης Αγοράς») κι ένα τραγούδι για το τέλος, που έγινε διάσημο λίγο μετά την Απελευθέρωση και θα το ακούσουμε από τον Πάνο Τζαβέλλα.

Πρόκειται για το «Τίνος είναι βρε γυναίκα τα παιδιά», που από μουσικής πλευράς στηριζόταν στο “Dear old sunny South by the sea” (1928) του θρύλου της country Jimmie Rodgers (αν και υπάρχει και το πιο παλιό παραδοσιακό “She'll be coming 'round the mountain”) ή σε κάποιο άλλο «ίδιο» μεταγενέστερο, που έφτασε μ’ έναν τρόπο στ’ αυτιά τού ανώνυμου στιχουργού…

Των γερμανοτσολιάδων 

Εν-δυο, Εν-δυο!
φουστανέλα, τσαρουχ’ φούντα, φεσ’
εφτούνα τα ρούχα με καίνε
κι αδίκως μου τάχουν φορεσ’

Άιν-τσβάι, Άιν-τσβάι!
τσολιά να με λεν δε μ’ αρέσ’
εγώ γερμανός είμαι τώρα
καμάρ’ των ταγμάτων Ες-Ες

Εγώ είμ’ εγώ, και δεν αργώ
ρωμιούς να σφάξω μάνι-μάνι
με λεν λεφούσ’ και στο γιουρουσ’
τρεις τραυματίες έχω ξεκάνει

Άιν-τσβάι, Άιν-τσβάι!
λεφτά στο κεμέρι μ’ πολλά
κι αυτά που λεν δε με νοιάζουν
ο Αδόλφος μου να ’ναι καλά

Της Μαύρης Αγοράς 

Στης Ελλάδας τη δύσμοιρη ράχη
περπατά, όχι η Δόξα μονάχη
όπως κάποια φορά,
μα η… Μαύρη Αγορά!

Μελετά τα ισχνά παληκάρια
που γυρνούν με πνιγμένη οργή
και δε βρίσκουν ούτε… χορτάρια
για να φάνε στην έρημη γη.

Τα ’χαν φάει κι αυτά μεσ’ στο σάλο
Γερμανοί, Ιταλοί και άλλοι
που όπως παν θα φαν δίχως άλλο
και το βρωμερό τους κεφάλι

0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Tso: η βυζαντινή μουσική, το τραπ και η σύγχρονη electronica όπως δεν τα έχεις ξανακούσει

Μουσική / Tso: «Δεν με έχωσε η μάνα μου κάπου, ούτε ήταν διάσημη η γιαγιά μου»

Από τη συνεργασία του με τη Μαρίνα Σάττι κατάλαβε πως, για να πας μπροστά, πρέπει να σπάσεις κανόνες. Δεν αποδέχεται την ταμπέλα της queer ποπ για τη μουσική του ενώ προσπάθησε να κάνει τραπ που να είναι respectful προς τις γυναίκες. Ο Tso είναι, σαφώς, μια κατηγορία από μόνος του, δημιουργώντας ένα χαρμάνι με στοιχεία που δύσκολα θα τολμούσε να συνδυάσει κάποιος άλλος. Το πρώτο του single, «ZOMETSO», δίνει μια γεύση από όσα θα ακολουθήσουν.
M. HULOT
Subset Festival, η συναρπαστική σκηνή της σύγχρονης μουσικής δημιουργίας 

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / Subset Festival: Η συναρπαστική μουσική του μέλλοντος είναι ήδη εδώ

Το φεστιβάλ νέας μουσικής παρουσιάζει καταξιωμένους καλλιτέχνες της διεθνούς σκηνής που συνομιλούν με τα νέα μέσα, αποκαλύπτοντας τις άπειρες δυνατότητες της σύγχρονης δημιουργίας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ηρώδειο: Όπερα, θέατρο και πολλή μουσική

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / Ηρώδειο: Όπερα, θέατρο και πολλή μουσική

«Τουραντότ» και «Ριγολέττο» από την Εθνική Λυρική Σκηνή, συναυλίες των Raining Pleasure και Stranglers, καθώς και οι κορυφαίοι Max Richter και Youssou N’Dour, είναι μερικές μόνο από τις πολυαναμενόμενες εκδηλώσεις που θα παρουσιαστούν στο ρωμαϊκό ωδείο.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
PinkPantheress: H απόλυτη ποπ σταρ της Gen Z

Μουσική / PinkPantheress: Από το παιδικό της δωμάτιο στo παγκόσμιo Billboard

Η καριέρα της γεννήθηκε μέσα από τα social media, αλλά είναι κάτι παραπάνω από αυτό. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η μουσική της, μια lo-fi μείξη bedroom pop, drum ‘n’ bass και UK garage, δεν μπαίνει σε κανένα κουτάκι, είτε ηχητικό είτε αισθητικό.
ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΠΑ
Παύλος Παυλίδης: «Δεν ξέρω αν τελικά θα σώσει τον κόσμο η ομορφιά, θέλω όμως να την εμπιστευτώ»

Μουσική / Παύλος Παυλίδης: «Δεν ξέρω αν τελικά θα σώσει τον κόσμο η ομορφιά, θέλω όμως να την εμπιστευτώ»

Με αφορμή την εμφάνισή του στο φετινό Release Athens, ο δημοφιλής τραγουδοποιός μιλά στη LiFΟ για το νέο του άλμπουμ «Μπρανκαλεόνε», για την ποίηση, την τραπ και τον ΛΕΞ, τις ευκαιρίες που δίνει στους ανθρώπους, καθώς και για την ωμή, απρόκλητη βία που τον οδήγησε να γράψει το τραγούδι «Ένα αλλιώτικο παιδάκι» για τον Ζακ Κωστόπουλο.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
13 λόγοι για να πάμε φέτος στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Θέατρο / 13 λόγοι για να πάμε φέτος στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Τέχνη με φαντασία, αστείρευτη δημιουργία, πρωτοποριακές προσεγγίσεις: ένα επετειακό, εορταστικό, πολυσυλλεκτικό πρόγραμμα για τα 70 χρόνια του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου μέσα από 83 επιλογές από το θέατρο, τη μουσική και τον χορό.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Απλώνοντας ρούχα με τη Δανάη στο κέντρο του κόσμου

Μουσική / Απλώνοντας ρούχα με τη Δανάη στο κέντρο του κόσμου

Η Δανάη Δέδε γιορτάζει τα 20 της στην Αθήνα με μια κιθάρα στο χέρι και πολλά λουλούδια γύρω της. Της αρέσει η θάλασσα της πόλης, αλλά προτιμά αυτήν της Ρόδου, όπου και μεγάλωσε. Το κομμάτι της «Αύριο» την έκανε γνωστή, αλλά σίγουρα δεν την τρομάζει ‒ μάλλον την ενθουσιάζει. Η μαμά της πιστεύει πως θα ήταν πολύ καλή ως ψυχολόγος.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΑΡΑΝΤΗΣ
Όταν ο Τσαϊκόφσκι περιέγραφε τη μοίρα του με μια Συμφωνία

Συμφωνική Μουσική - Ιστορίες / Όταν ο Τσαϊκόφσκι περιέγραφε τη μοίρα του με μια Συμφωνία

Την Παρασκευή 30 Μαΐου, ο αρχιμουσικός Διονύσης Γραμμένος και η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών φέρνουν στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το δράμα της Πέμπτης Συμφωνίας του Τσαϊκόφσκι, ενός έργου που περιγράφει την ένταση ανάμεσα στις προσταγές της μοίρας και την προσωπική ελευθερία τού συνθέτη.
ΜΑΤΟΥΛΑ ΚΟΥΣΤΕΝΗ
AEON: Η «ντίβα από την Κρήτη» που παντρεύει τη ραπ με τη λύρα

Μουσική / AEON: Η «ντίβα από την Κρήτη» που παντρεύει τη ραπ με τη λύρα

Ξεκίνησε από την παραδοσιακή μουσική, όμως, η ανάγκη της για κοινωνικοποίηση την οδήγησε στη ραπ. Με αφορμή το τελευταίο της άλμπουμ, «Χαϊμαλίνα», η 25χρονη AEON μιλά για τον σεξισμό που αντιμετώπισε στα πρώτα της βήματα και για το πώς συνδύασε την κρητική μπουκόλυρα με ραπ ρυθμούς.
M. HULOT
56’ με τον Degear0001

Μουσική / Το νέο διαστημικό άλμπουμ του Degear0001 έχει ήχους από παιδικά παιχνίδια

Ο νεαρός μουσικός, που πειραματίζεται με παιδικά πλήκτρα και «χακαρισμένα» αντικείμενα, μόλις κυκλοφόρησε ένα spacey άλμπουμ με weird pop, που σίγουρα θα ήθελες να χορέψεις σε ένα παραληρηματικό πάρτι με χαμόγελα και φλούο χρώματα.
M. HULOT
Νέγρος του Μοριά: «Mιλάω για τη σκοτεινή πλευρά της Ελλάδας»

Μουσική / Νέγρος του Μοριά: «Mιλάω για τη σκοτεινή πλευρά της Ελλάδας»

Ο ταλαντούχος μουσικός κυκλοφόρησε ένα από τα καλύτερα ραπ άλμπουμ της χρονιάς, στο οποίο εξερευνά την εμπειρία του να είσαι μαύρος στην Ελλάδα του 2025 και το οποίο αποθέωσε η Guardian. Μιλά αποκλειστικά στη LiFO, λίγο πριν τη συναυλία του στις 31 Μαΐου στο Universe Multivenue Open Air.
ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΠΑ