Το ωραιότερο πορτρέτο του Καρλ Μαρξ
από τον νεαρό αμερικανό δημοσιογράφο
John Swinton
"Και τώρα τι;" είχα ρωτήσει. Με μια βαθιά, επίσημη χροιά στη φωνή, μου απάντησε : "Αγώνας !". Μου φάνηκε στη αρχή πως διέκρινα την ηχώ της απελπισίας. 'Ισως όμως να ήταν ο νόμος της ζωής.
*
Τον Σεπτέμβρη του 1880, τρία χρόνια πριν από τον θάνατο του Καρλ Μαρξ, ο νεαρός δημοσιογράφος John Swinton, ανταποκριτής της αμερικανικής εφημερίδας The New York Sun, επισκέπτεται τον γηραιό επαναστάτη στο σπίτι του στα περίχωρα του Λονδίνου. Το άρθρο, το οποίο είχε παραμείνει ως σήμερα ελάχιστα γνωστό, σκιαγραφεί ένα πορτρέτο ιδιαίτερα ζωντανό και άμεσο, που φανερώνει τη συμπάθεια και τον θαυμασμό του για τον Μαρξ.
*
"Ο Καρλ Μαρξ είναι ένας από τους μεγάλους άνδρες της εποχής μας. Εδώ και σαράντα χρόνια, είναι ο διακριτικός και ισχυρός πρωτεργάτης της επανάστασης. Είναι ένας άνδρας ο οποίος δεν έλκεται από το θέαμα και τη δόξα, κι ούτε έχει διάθεση για φαμφαρονισμούς και εξουσίες. Δεν βιάζεται και δεν ησυχάζει, είναι ένας άνδρας με δυνατό, ανοιχτό και υψηλό πνεύμα, με άπειρα μακροπρόθεσμα σχέδια και συγκεκριμένους στόχους. Είναι επίσης ο υπαίτιος σεισμών που ταρακούνησαν τα έθνη και αναποδογύρισαν τους θρόνους, και που απειλούν πλέον τους εστεμμένους και τα κατεστημένα. Ευθύνεται γι' αυτό περισσότερο απ' οποιονδήποτε άλλον άνδρα στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου του Ιωσήφ Ματσίνι. Φοιτητής στο Βερολίνο, πολέμιος του Χέγκελ, πρώην ανταποκριτής της New York Tribune, στις σελίδες της οποίας επιδείκνυε αρετές και πνεύμα, ιδρυτής και εμπνευστής της κάποτε τρομερής Διεθνούς, συγγραφέας του Κεφαλαίου, έχει απελαθεί από τις μισές ευρωπαϊκές χώρες, όντας persona non grata σχεδόν σε κάθε μία απ' αυτές, βρίσκοντας τελικα καταφύγιο στο Λονδίνο εδώ και τριάντα χρόνια.
Την περίοδο που ήμουν στο Λονδίνο, είχε εγκατασταθεί στο Ramsgate, ένα δημοφιλές θέρετρο των Λονδρέζων, όπου και τον συνάντησα, στο κότατζ όπου διέμενε μαζί με τα παιδιά και τα εγγόνια του. Η γυναίκα με το πρόσωπο Αγίας και την τόσο γλυκιά φωνή που με υποδέχτηκε ήταν φυσικά η οικοδέσποινα και σύζυγος του Καρλ Μαρξ. Κι αυτός ο εξηντάχρονος άνδρας, o ευγενής και προσηνής, με το γεμάτο πρόσωπο και το επιβλητικό ανάστημα, να ήταν ο Καρλ Μαρξ ; Από την πρώτη στιγμή, ο τρόπος ομιλίας του μου θύμισε την αντίληψη που έχουμε για τον Σωκράτη - τον ελεύθερο, άπιαστο, δημιουργικό και τόσο ιδιαίτερο- μιας ομιλίας με στακάτες σαρδόνιες αιχμές, χιουμοριστικές παρεμβάσεις και γνήσια συντροφικότητα. Αναφερόταν στις πολιτικές δυνάμεις και τα λαϊκά κινήματα διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών -το πλατύ ρεύμα του ρωσικού πνεύματος, τα κινήματα του γερμανικού πνεύματος, την ενέργεια της Γαλλίας, τη στασιμότητα της Αγγλίας. Μιλούσε όλος ελπίδα για τη Ρωσία, με φιλοσοφία για τη Γερμανία, με ενθουσιασμό για τη Γαλλία, με απογοήτευση για την Αγγλία -αναφερόμενος διαρκώς στις επουσιώδεις μικρές μεταρρυθμίσεις με τις οποίες οι Φιλελεύθεροι του βρετανικού κοινοβουλίου έχαναν το χρόνο τους.
Κάνοντας μια ανασκόπηση του ευρωπαϊκού κόσμου, και εξετάζοντας κάθε χώρα ξεχωριστά, μου επεσήμαινε κάθε ιδιαιτερότητα και κάθε γεγονός, γνώριζοντας τις κορυφαίες προσωπικότητες και άλλους που ήταν στη σκιά, σκιαγράφοντας μέσω του λόγου τον ορίζοντα ενός αναπόφευκτου πεπρωμένου. Ακουγοντάς τον, συχνά εκπλησσόμουν. Ήταν ξεκάθαρο πως αυτός ο άνδρας που ανήκε τόσο πολύ στην εποχή του, που άφηνε τόσα λίγα να ακουστούν και να φανούν για τον ίδιο, εργαζόταν πάνω σε κάτι καινούργιο, από τον Νέβα στον Σηκουάνα, από τα Ουράλια στα Πυρηναία. Η εργασία του δεν διασκορπίζεται σήμερα περισσότερο από χθες : τόσες επιθυμητές εξελίξεις επήλθαν, τόσοι ηρωϊκοί αγώνες πραγαματοποιήθηκαν, με κορυφαίους τους αγώνες της Γαλλικής Δημοκρατίας. 'Οση ώρα μιλούσε, η ερώτηση που μου ερχόταν στο νου, "γιατί δεν κάνετε τίποτα αυτή τη στιγμή;" μου φαινόταν πως θα πρόδιδε έναν απληροφόρητο άνθρωπο, στον οποίον δεν θα μπορούσε να δωθεί μία άμεση απάντηση.
Καθώς αναρωτιόμουν γιατί το Κεφάλαιο, το κορυφαίο αυτό έργο του, αυτός ο σπόρος χάρη στον οποίον φύτρωσαν τόσοι βλαστοί, δεν ήταν μεταφρασμένο στα αγγλικά, ενώ υπήρχε στα ρώσικα και στα γαλλικά από το γερμανικό πρωτότυπο, δυσκολεύτηκε να μου απαντήσει, αναγνωρίζοντας ωστόσο πως του είχε γίνει μία πρόταση από τη Νέα Υόρκη για μια μετάφραση στην αγγλική γλώσσα. Μου είπε επίσης πως αυτό το βιβλίο δεν ήταν στην πραγματικότητα πάρα ένα μέρος μιας ευρύτερης εργασίας, μιας τριλογίας που θα απαρτιζόταν από τη Γη, το Κεφάλαιο και την Πίστη. Το κεφάλαιο για την Πίστη ήταν σε μεγάλο βαθμό εμπνευσμένο από τις ΗΠΑ όπου η πίστη αναπτύχθηκε τόσο θεαματικά. Ο κ. Μαρξ είναι ένας οξυδερκής παρατηρητής της αμερικανικής ανάπτυξης, και οι παρατηρήσεις του σχετικά με τα κύρια χαρακτηριστικά της αμερικανικής ζωής, είναι εύστοχες.
Μου δήλωσε στη συνέχεια πως αν κάποιος ενδιαφερόταν για το Κεφάλαιο, θα ήταν προτιμότερο να το διαβάσει στη γαλλική μετάφραση, η οποία κατά τη γνώμη του ήταν από πολλές απόψεις ανώτερη από τη γερμανική πρωτότυπη εκδοχή. Ο κ. Μαρξ μνημόνευσε τον Γάλλο Ανρί Ροσφόρ, και κάποιους από τους χαμένους μαθητές του, τον ορμητικό Μπακούνιν, τον λαμπρό Λασάλ, καθώς και άλλους, και κατάλαβα τότε γιατί η ιδιοφυΐα του είχε συνεπάρει τόσους πολλούς ανθρώπους, μια ιδιοφυΐα που σε διαφορετικές συνθήκες θα μπορούσε να είχε αλλάξει μόνη της τον ρου της Ιστορίας.
Ενώ ο Μαρξ συνέχιζε να μιλάει, το απόγευμα διαλυόταν μέσα στο καλοκαιρινό λυκόφως, και τότε μου πρότεινε να περπατήσουμε κατά μήκος της παραλίας, που την ώρα αυτή είχε γεμίσει με χιλιάδες περαστικούς και ζωηρά παιδιά... Συναντηθήκαμε τότε πάλι με όλη του την οικογένεια -τη γυναίκα του που με είχε υποδεχτεί, τις δύο κόρες του που τις συνόδευαν οι άνδρες τους και τα παιδιά τους. Ο ένας του γαμπρός ήταν καθηγητής στο King's College του Λονδίνου, ο άλλος φαινόταν άνθρωπος των γραμμάτων. Σχημάτιζαν όλοι μαζί -καμιά δεκαριά άτομα- μία εξαίσια συντροφιά, ο πατέρας των δύο νεαρών νύφων, που ήταν ευτυχισμένες με τα παιδιά τους, και η γιαγιά, που φαινόταν τόσο γαλήνια ακτινοβολώντας μητρική χαρά. Συγκριτικά με τον Βίκτωρα Ουγκό, ο Καρλ Μαρξ κατείχε όχι λιγότερο απ' αυτόν την τέχνη του να είσαι παππούς, αλλά στάθηκε πιο τυχερός από τον συγγραφέα, καθώς η ζωή των παντρεμένων παιδιών του Μαρξ συνέχιζε να οργανώνεται γύρω του. Η νύχτα έπεφτε, όταν ο γαμπρός του και ο ίδιος αποφάσισαν να περάσουν μια ώρα με τον αμερικανό επισκέπτη τους. Η συζήτηση στράφηκε γύρω από τον κόσμο και τον άνθρωπο, την εποχή και τις ιδέες, ενώ τα ποτήρια μας τσούγκριζαν προς την θάλασσα.
Το τρένο δεν περιμένει κανέναν, η νύχτα κοντεύει. Πέρα από τις σκέψεις μας, πέρα από τις δοκιμασίες της ηλικίας και των αιώνων, πέρα από τις κουβέντες της ημέρας και της ευχάριστης αυτής βραδιάς, μια ερώτηση πρόβαλε στο μυαλό μου : μια ερώτηση που αφορούσε τον τελικό νόμο της ύπαρξης, την οποια ήθελα να απευθύνω στον σοφό αυτόν. Αντλώντας από τα βάθη της γλώσσας την πιο δυνάτη έκφραση, διέκοψα σε μία σιωπηρή παύση τον επαναστάτη και φιλόσοφο με τα καταλυτικά αυτά λόγια : "Και τώρα τι ;" κι ήταν σα να είχε επανέλθει ακαριαία το μυαλό του ενώ ατένιζε τη βουερή θάλασσα απεναντί μας και το πλήθος που πηγαινοερχόταν στην παραλία. "Και τώρα τι;" είχα ρωτήσει. Με μια βαθιά, επίσημη χροιά στη φωνή, μου απάντησε : "Αγώνας !". Μου φάνηκε στη αρχή πως διέκρινα την ηχώ της απελπισίας. 'Ισως όμως να ήταν ο νόμος της ζωής."
John Swinton, The New York Sun, 6 Σεπτεμβρίου 1880.
Μετάφραση (Σ.Σ.) από το γαλλικό μπλογκ histoireetsociete.wordpress.com
