Δυο του ψαλιδιού οι λεπίδες, ένα το κόψιμο
Τζελαλεντίν Ρουμί
Το Σώμα και το μονοπάτι του. Το Σώμα, ο ρυθμός και η κινησή του. Ένα καρυδότσουφλο που ο χρόνος το γεμίζει απ' όλες τις μεριές με τα μελαγχολικά, ασημένια του νερά πριν το βυθίσει, σαν να ήταν κούφιο, σαν να ήταν προορισμένο να υπάρξει μονάχα ως Πρώτη Ύλη.
Του αινιγματικού φτερουγίσματος
της ζωής και του γλυκού της βάρους.
Βρέθηκα μετά από καιρό στην Πειραιώς 260 για να παρακολουθήσω την Πρώτη Ύλη του Δημήτρη Παπαιωάννου. Γύρω μου οι γνώριμοι χώροι του Φεστιβάλ που φέτος λίγο έλειψε κι αυτό να βυθιστεί από τα τρικομματικά απόνερα, τους "ρηξικέλευθους" προσκείμενους που περιμέναν να το αποδομήσουν και να το αναλάβουν και την ανασχετική επιρροή της κρίσης που όπως σε όλους μας έτσι και στον τομέα του πολιτισμού έχει επιφέρει ουκ ολίγα χτυπήματα.
Δεν είχα δει την περσινή πρώτη εκδοχή της Πρώτης Ύλης ούτε είχα διαβάσει πολλά πράγματα αυτή τη φορά. Ήθελα ν' απαντήσω μόνος μου τα ζητήματα που θα μου έθεταν οι εικόνες του Παπαϊωάννου, εικόνες σαφώς πανέμορφες αλλά συγχρόνως και υψηλής καλλιτεχνικής μεταστοιχείωσης.
Στέκομαι στην ουρά καθώς περιμένω μαζί με τους υπόλοιπους να μας ελέγξει τα εισιτήρια ο ίδιος ο Δημήτρης ντυμένος με ένα απλό μαύρο κουστούμι. Πιάνω τον εαυτό μου να του αρέσει αυτή η αλλαγή της κλίμακας, αυτό το ιδιότυπο κλείσιμο του ματιού ήδη πριν από το σκηνικό γεγονός. Σαν να θέλει ο Παπαϊωάννου να "ξαναγνωριστούμε" ύστερα από την ιδιόλεκτο της τελευταίας δεκαετίας.
Καθώς καθόμαστε στις θέσεις και περιμένουμε να αρχίσει η παράσταση σκέφτομαι πως ναι, η διαδρομή αυτή δεν ήταν εύκολη αλλά δεν λύγισε, δεν παρρέκλινε, το σήμα του δεν διαλύθηκε. Την ευρηματική γραφή της τέχνης του συνέχισε να εκθέτει με αμεσότητα, συγκίνηση και ειλικρίνεια. Και αγωνία.
Η παράσταση αρχίζει. Στην μακρόστενη πλατφόρμα μπροστά μας ανεβαίνει ο Παπαϊωάννου. Το κεφάλι του το κρύβει ένας σκουπιδοτενεκές. Ξεκινάει να περπατάει και κάθε λίγο σταματάει, ανοίγει τον τενεκέ, ρίχνει στο πάτωμα κάτι που μοιάζει εύπλαστο (πηλός, ζυμάρι?) και συνεχίζει μέχρι να αντικρύσει το γυμνό σώμα του χορευτή Μιχάλη Θεοφάνους.
Πώς απαντά ένας ποιητής, με όπλο του το σώμα και τις εικόνες, για τα τραύματα, τους διχασμούς, τις εκκρεμότητες, τις σαρωτικές μεταβολές και τον ριζοσπαστικό μετασχηματισμό της κοινωνικής πραγματικότητας; Πως διαχειρίζεται ποιητικά την άναρθρη αυτή εποχή; Πώς μπορείς να μιλήσεις με 2 σώματα για τα πάθη χιλιάδων;
Ο Παπαϊωάννου στην Πρώτη ύλη δεν βιάζεται ν' απαντήσει. Ξέρει καλά πως η καλλιτεχνική ύλη δεν εκδηλώνεται μέσα από καταναγκασμούς και προαπαιτούμενα. Ο καλλιτέχνης μεταφέρει στο υλικό την αγωνία του, σκηνοθετεί ένα διάλογο, επιστρέφει στα πρώτα βασικά ίχνη των μορφών που γέννησε με την πεποίθηση πως θα του προσφέρουν τον τρόπο να συνεχίσει να "βλέπει" και να κινείται.
Στον διάλογο βέβαια αυτό τα πάντα είναι επισφαλή. Η αναμέτρηση με το παρελθόν, η ποιητική μυθολογία, τα όρια της μορφής, η διερεύνηση της καλλιτεχνικής γλώσσας. Ο καλλιτέχνης όμως γνωρίζει πως μονάχα αυτός είναι ο αληθινός τρόπος για να συνεχίσειςνα υπάρχεις. Θέτωντας ερωτήματα και επιχειρώντας τα να τα διαπραγματευτείς με τον ίδιο σου τον εαυτό πρώτα και μετά με αυτούς που θα έρθουν για να σε συναντήσουν.
Ο Παπαϊωάννου σε όλη την διάρκεια της παράστασης αυτό κάνει. Με αφορμή το σώμα και τις διαδοχικές αναμετρήσεις που βλέπουμε να συμβαίνουν επί σκηνής συνομιλεί με τον εαυτό του φτιάχνοντας ίσως το πιο προσωπικό, το πιο αυτοβιογραφικό του έργο μέχρι τώρα. Ο καλλιτέχνης και το έργο του, η οικεία παράδοση των εικόνων του, η αμεσότητα της συγκίνησης, η ειλικρίνεια του βιώματος, είναι όλα εδώ. Κοφτερά σαν λεπίδα.
Το νόημα κάθε πρώτης ύλης είναι η αδιάκοπη της διαθεσιμότητα, η αναίρεση της αρχικής μορφής της για χάρη μιας άλλης μεταφοράς. Η πρώτη ύλη του σώματος ως γιατρικό αλλά και ως δηλητήριο, ως θραύσμα αλλά και ως Θαύμα. Η παπαϊωαννική Πρώτη Ύλη είναι μια σπουδή για το τραύμα του σώματος (του κάθε σώματος, από το προσωπικό εως το κοινωνικό) σε πολλαπλές εκδοχές. Επιθυμία για το απόλυτο αλλά και για το ανολοκλήρωτο.
Ένας παράδεισος (της τέχνης) δηλαδή στο μέτρο του ανθρώπου
bonustrack
2 λόγια του Ντίνου Χριστιανόπουλου
για την Πρώτη Ύλη
Με την κατρακύλα που πήρε η τέχνη στην εποχή μας δε βλέπεις παρά μόνο γλυκανάλατους αριστερισμούς και αφόρητες αισθηματολογίες. Θα νοσταλγήσουμε, φαντάζομαι, τους μαθητές του Καβάφη στην ποίηση, του Κουν στο θέατρο, του Τσαρούχη στη ζωγραφική. Αυτοί είναι οι τελευταίοι, που βασίζουν τα έργα τους στο πάθος και στην ένταση του αρχαίου δράματος. Απ΄ τους καλύτερους ξεχωρίζει και ο Δημήτρης Παπαϊωάννου, με τα αισθησιακά έργα του που δε χορταίνω να τα βλέπω, όπως τώρα τελευταία με την Πρώτη Ύλη. Δημήτρη, η Πρώτη Ύλη κάνει καλά τη δουλειά της και επιπλέον διαθέτει και το ανεπανάληπτο λαϊκό μουστάκι. Τα υπόλοιπα τα βολεύεις όλα εσύ - και γι' αυτό σε ευχαριστούμε με την καρδιά μας.
Ντίνος Χριστιανόπουλος
Θεσσαλονίκη, 16 Μαΐου 2013